21. yüzyıl savaşlarında geleneksel tehditlerden ziyade asimetrik ve hibrit tehditler öne çıkmakta ve bu tehditlerle mücadelede klasik savunma sistemleri yetersiz kalmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Donald Trump’ın Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) ortaklarının savunma giderlerini kendilerinin karşılamasını talep etmesi, Ukrayna’da devam eden savaş, Asya-Pasifik’te artan gerginlikler, Hindistan ile Pakistan arasında yakın zamanda yaşanan çatışma ve İsrail’in İran’ın nükleer altyapısına yönelik hava saldırıları, İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan normlara dayalı düzenin sarsılmaya başladığını ve hava savunmasının devletler için stratejik üstünlük sağlama aracı haline geldiğini göstermektedir.
Nitekim Ukrayna’nın Rusya’ya karşı kullandığı İnsansız Hava Araçları (İHA) ve dron gibi düşük maliyetli araçların yüksek etki sağladığı açıkça görülmektedir. Yine Ukrayna’nın uçak ve kamikaze dronlar ile Moskova gibi sembolik hedeflere, Rusya’nın lojistik hatlarına yönelik saldırıları,[1] askeri üstünlüğü konvansiyonel olarak sağlayamayan ülkelerin çok katmanlı ve yapay zeka destekli sistemlerle caydırıcılık oluşturulabileceğini gözler önüne sermektedir. Bir başka deyişle Rusya’nın S-300 ve S-400 gibi gelişmiş sistemlere sahip olmasına rağmen Ukrayna’nın düşük irtifada uçan küçük dron saldırı, yeni nesil savaşların yalnızca cephe hattında değil, enerji alt yapısı, petrol tesisleri, kamu binaları gibi ekonomik ve psikolojik alanları hedefleyerek şehirlerin de birer cepheye dönüştüğünü göstermektedir.
Bu bakış açısından hareketle hava savunmasının sadece klasik füzelere önlemeye yönelik değil, aynı zamanda düşük maliyetle yüksek hasar oluşturan asimetrik tehditlerle mücadeleye de odaklandığı anlaşılmaktadır. Nitekim devletler de savaş ve barış zamanında tehditlerin bertaraf edilmesi ve caydırıcılığın artması amacıyla hipersonik füze, İHA ve Silahlı İnsansız Hava Aracı (SİHA) teknolojilerinin geliştirilmesinin yanı sıra uzun menzilli radarlar, orta menzilli önleme sistemleri, kısa menzilli mobil savunmalar, elektronik harp ve yapay zeka destekli radar sistemlerinin kullanılmasını öncelikli güvenlik politikası olarak belirlemektedirler. Keza NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, Rusya’dan gelen tehdide karşı koymak için ülkelerin hava ve füze savunma sistemlerini %400 oranında arttırmaları gerektiğini belirterek[2] hava savunmasının önemini açıkça vurgulamıştır.
Buna binaen Avrupa ülkeleri, kolektif savunmayı güçlendirmek amacıyla “Avrupa Gökyüzü Kalkanı Girişimi” başlatmışlardır. Bu projeyle Avrupa ülkeleri, Rusya’nın hipersonik tehditlerine karşı Avrupa güvenliğinin sağlanması amaçlanmaktadır.[3]
Ortadoğu ülkeleri için de hava savunmasının güçlendirilmesi savunma önceliği haline gelmiştir. İsrail Demir Kubbe, Davut’un Sapanı ve Arrow sistemleriyle özellikle İran’dan gelecek saldırılara karşı savunmasını güçlendirmektedir.[4] İran ise yerli üretimi Bavar 373 gibi sistemler ile savunma ve saldırı yeteneğini geliştirmektedir.[5] Suudi Arabistan ise Yemen’den gelen Husi saldırılarıyla mücadelede ABD’den Patriot Hava Savunma Sistemi’ni kullanmaktadır.[6]
Asya-Pasifik’te Çin, ABD Ordusu’nun Bölge Yüksek İrtifa Hava Savunması’na (THAAD) göre daha yetenekli olduğu düşünülen HQ-19 gibi sistemlerle Güney Asya bölgesindeki balistik füzelere, özellikle Hindistan’ın Agni-4 ve Agni-5 gibi sistemlerine karşı önlem alarak[7] yalnızca bölgesel değil, küresel bağlamda hava savunmasında özerkliği hedefleyen aktör olarak öne çıkmaktadır. Tayvan ise ABD menşeli PAC-3 ve yerli Sky Bow sistemlerine sahiptir.[8] Diğer yandan Japonya ve Güney Kore, Kuzey Kore’nin balistik füze denemelerinden dolayı THAAD, AN/TPY-2 radarı gibi ABD menşeli sistemler kullanarak hava savunmasını güçlendirmektedirler.[9]
Ülkelerin hava savunmasına verdiği önemle birlikte bir öncekine göre üst seviye teknolojik gelişmelerin entegre edildiği sistemlerin üretilmesine yahut temin edilmesine yönelik çabalar artmıştır. Bu kapsamda 17-22 Haziran 2025 tarihleri arasında düzenlenen Paris Hava Fuarı, hava savunma teknolojilerinde son sürümlerin görülmesi açısından öne çıkmaktadır. Zira fuarda ABD, Fransa, Almanya, İngiltere, Türkiye ve İsrail gibi savunma sanayi kapasitesi yüksek ülkeler başta olmak üzere birçok ülke yeni nesil hava savunma ve taarruz sistemlerini tanıtmışladır.[10]
İsrail’den Rafael, 100+kw lazer gücüyle dron, havan ve roket tehditlerini ışık hızında etkisiz hale getiren mühimmat maliyeti sıfıra yakın Iron Beam 450’yi ilk kez kara ve mobil versiyonlarıyla sunmuştur.
Fransa’dan Turgis&Gaillard, 5,5 ton ağırlığı 30 saat havada kalış süresi 1,5 ton faydalı yük kapasitesiyle silahlı taarruz görevlerine uygun ABD parçasız tasarımıyla Avrupa’nın ilk tam bağımsız MALE İHA’sını sergilemiştir.
Fransa ve İtalya ortaklığıyla geliştirilen MBDA ile Thales tarafından Aster 30 B1NT füzeleriyle donatılan Thales’in GM300 AESA radarı ile 360° kapsama sağlayan SAMP/T NG hava savunma füze sistemi sunulmuştur. Balistik füze, seyir füzesi, hipersonik silahlar ve dronlar gibi çoklu tehditlere karşı savunma sağlayan sistem, Avrupa’nın ilk balistik füze savunması yapabilen tam entegre sistemi olarak tanıtılmıştır.
Birleşik Krallık, İtalya ve Japonya’nın birlikte geliştirdiği otonom dronlar, elektronik harp, istihbarat, hedef imhası gibi görevlerde kullanılması planlanan yapay zeka destekli 6. nesil savaş uçağı programı Tempest projesi sunulmuştur.
Türkiye’den Baykar ise TB2 veya Akıncı gibi insansız hava araçları tarafından havadan bırakılan, 200 kilometreden fazla menzile sahip, hedefini yapay zeka ile tanıyıp vurabilen düşman elektronik karıştırmasına karşı dayanıklı mini akıllı seyir mühimmatı Kemankeş-1 ile fuar katılımcılarının dikkatini çekmiştir.
Paris Hava Fuarı hava savunma sistemlerin sergilendiği bir organizasyon olmasının yanı sıra yapılan ikili anlaşmalar ile hava savunmasının önemli bir dış politika aracı olarak öne çıktığının görülmesi açısından da önemli bir etkinlik olmuştur.[11] Bu kapsamda Fransa, İsveçli savunma şirketi Saabdan GlobalEye erken uyarı uçağı (AWACS) örnek verilebilir. Düşman uçakları ve füzeleri çok uzaktan tespit edebilen, havadaki dost uçakları yönlendirebilen, dağlar gibi radar körlüğü olan yerleri dahi görebilen, hava ve kara kuvvetleri arasında haberleşmeyi sağlayan GlobalEye ile Fransa, ulusal hava savunmasında özerkliği sağlamaya çalıştığı anlaşılmaktadır.
Boeing, Lockheed Martin, Raytheon gibi Amerikan savunma şirketleri Rheinmetall, MBDA gibi Avrupalı firmalarla ortak üretim, teknoloji transferi ve füze üretim anlaşmaları imzalamışlardır.
Bir başka dikkat çeken örnek, Baykar ve Leonardo ortaklığında LBA Systems şirketinin lansmanının gerçekleşmesidir. LBA Systems ile Baykar’ın platformları ile Leonardo’nun yüksek teknolojili sensör, radar, komuta kontrol sistemleri entegre edilerek gelişmiş hava sistemlerinin üretilmesi ve pazarlanması amaçlanmaktadır. Bu ortaklık ile Baykar İHA’larının Avrupa pazarına açılması kolaylaşırken, Leonardo ise insansız hava araçlarında rekabet gücünü arttırma imkanı elde etmektedir.
Litvanya’nın Brezilyalı Embraer firmasından 3 adet KC-390 taktik nakliye uçağı siparişi vermesi, Latin Amerika menşeli bir savunma ürününün NATO üyesi bir ülkeye satılması nedeniyle önemli bir işbirliği olmuştur.
Sonuç olarak hava savunması, büyük güçlerin yanı sıra orta ve küçük ölçekli ülkelerin güvenlik politikaları açısından da kilit unsur haline gelmiştir. Zira günümüzde savaş uçağına ya da geleneksel füzelere sahip olmanın ötesinde milli ve yerli sistemler ile hava sahasını kontrol etmek, yorumlamak ve gerektiğinde otonom savunma yapabilmek stratejik üstünlük ve egemenlik açısından önemlidir.
Paris Hava Fuarı 2025’deki katılımcılar, tanıtılan sistemler ve işbirlikleri ise küresel savunma mimarisinde teknolojinin öne çıktığı, çok kutuplu ve esnek bir yapıya geçiş yapıldığını göstermektedir. Savunma alanında lazer tabanlı, yapay zeka destekli, mobil platformlar gibi teknolojik ilerlemelerin yanı sıra mühimmat alımının ötesinde ortak üretim, teknoloji paylaşımı gibi çok boyutlu işbirliklerin ve diplomatik temasların öne çıktığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla fuar, güvenliği önceleyen her ülkeye askeri kabiliyet kadar teknolojik bağımsızlık ve diplomatik esneklikten oluşan yeni güvenlik denkleminde yol haritası oluşturabileceği ipuçlarını vermektedir.
[1] “Ukrayna’dan Rusya’nın başkentine drone saldırısı: Moskova’da uçuşlar durduruldu”, NTV, https://www.ntv.com.tr/dunya/ukraynadan-rusyanin-baskentine-drone-saldirisi-moskovada-ucuslar-durduruldu,Am18aP-0hEGjTKoqDr_IUg, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[2] “NATO must boost air and missile defences fourfold to counter Russia’s threat, Rutte says”, Euronews, https://www.euronews.com/2025/06/09/nato-chief-to-call-for-quantum-leap-in-defence-spending-over-growing-threats, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[3] Gamze Bal, “Avrupa’nın Hava ve Füze Savunmasında Ortaklığı: Avrupa Gökyüzü Kalkanı”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/anka-analizler/avrupanin-hava-ve-fuze-savunmasinda-ortakligi-avrupa-gokyuzu-kalkani/, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[4] “What is Israel’s multi-layered defence against Iranian missiles?”, Reuters, https://www.reuters.com/world/middle-east/what-are-israels-iron-dome-arrow-missile-defences-2024-04-14/, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[5] “Exclusive: Iran Launches Next-Gen Air Defense Missile System Bavar 373-II with Extended Range and Autonomy”, Army Recognition Group, https://armyrecognition.com/news/army-news/2025/exclusive-iran-launches-next-gen-air-defense-missile-system-bavar-373-ii-with-extended-range-and-autonomy, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[6] “ABD, Husilerin saldırılarına karşı Suudi Arabistan’a çok sayıda Patriot bataryası gönderdi”, Yeni Yemen, https://yeniyemen.net/tr/p-223676, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[7] “China’s new HQ-19 surface-to-air missile system aims to rival US THAAD with advanced interception capabilities”, Army Recognition Group, https://armyrecognition.com/news/army-news/army-news-2024/chinas-new-hq-19-surface-to-air-missile-system-aims-to-rival-us-thaad-with-advanced-interception-capabilities, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[8] Saksi Tiwari, “At 12 New Military Bases, Taiwan To Deploy Indigenous Sky Bow-III Missiles To Counter PLAAF Warplanes – Reports”, The Eurasian Times, https://www.eurasiantimes.com/t-12-new-military-bases-taiwan-to-deploy-indigenous-sky-bow-iii/, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[9] Yavuz Aydın, “THAAD in focus: US missile defense system soon to be deployed in Israel”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/en/americas/thaad-in-focus-us-missile-defense-system-soon-to-be-deployed-in-israel/3363264, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[10] Leila Abboud ve Sylvia Pfeifer, “Europe’s air defence dilemma: can Franco-Italian system rival US Patriot?”, Financial Times, https://www.ft.com/content/c1b9a064-d193-475a-8be7-d45828d6a01e, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
[11] “Paris Air Show 2025 Day Tree”, Royal Aeronautical Society, https://www.aerosociety.com/about-us/, (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
