2024 yılının Kasım ayında Sırbistan’ın kuzeyinde yer alan ve ülkenin ikinci büyük şehri olan Novi Sad’da tren istasyonunun gölgeliğinin çökmesi sonucu 16 kişinin ölmesinin ardından ülke genelinde binlerce vatandaş sokaklarda yolsuzluk karşıtı ve hesap verilebilirlik çağrısı yapan gösterilere katılmıştır. Katılımcıların ezici çoğunluğunun gençlerden oluşmasına rağmen gösteriler toplumdaki farklı demografik gruplardan destek almayı başarmıştır. Aylarca süren protestolar, 1997 yılından bu yana Sırbistan’daki en büyük halk ayaklanmaları olma özelliğini taşımaktadır.[1]
Büyük çaplı protestoların ana temaları hesap verilebilirlik, hukukun üstünlüğü ve adalet kavramları etrafında şekillenmiştir. Halkın hoşnutsuzluğunun ciddi seviyelere ulaştığını gösteren bu protestolar, 2017 yılından beri ülkeyi yönetmekte olan Cumhurbaşkanı Alexander Vučić açısından önemli bir uyarı anlamına gelebilir. Üniversite kampüslerinde meydana gelen blokajlar sonucunda eğitime bir süre ara verilmek zorunda kalınmıştır. Öğrencilerin başlıca talepleri arasında şunlar yer almaktadır: Tren kazasının faillerinin cezasız kalmaması, tren istasyonunun bakımı için yapılan ihaleler ve resmi evrakların kamuoyuyla paylaşılması, yüksek öğrenim kurumları için ayrılan payın yıllık devlet bütçesinde artırılması ve protestolara katılmaktan dolayı hapiste tutulan öğrencilerin bir an önce serbest bırakılması. Bu beklentilerin ve isteklerin hükumet tarafından yerine getirilmediği müddetçe protestoların devam edeceği anlaşılmaktadır. Nitekim göstericiler bazı önemli yolları keserek ve uzun yürüyüşler düzenleyerek sokaklarda kalmaya devam etmektedir.
Diğer bir taraftan hükumet, Başbakan Miloš Vučević’in istifasıyla büyük bir sarsıntı yaşamıştır. Bu gelişmenin hükumet kanadı tarafından bir geri adım olarak algılanmış olmasına rağmen bu istifanın Kasım ayından itibaren kamu kurumlarından gelen ilk istifa haberi olmadığını hatırlatmak gerekmektedir. Genç katılımcılar, kamu faaliyetlerindeki iş anlayışında büyük bir değişime işaret ederken, hükumetin attığı adımların ya da verdiği tavizlerin uzun süredir sokaklarda eylem yapan genç insanları sakinleştirmek için geliştirilmiş bir takım stratejiler olduğu da ifade edilebilmektedir. Cumhurbaşkanı Vučić ise sokaktaki insanların önceliğinin aslında hükumeti devirmek ve bir devrim gerçekleştirmek olduğunu defalarca dile getirmiştir.[2] Hükumet tarafından yapılan açıklamalar ve alınan önlemler, katılımcıları sakinleştirme amacı taşımış ve hükumetin iddasına göre; ülkeye zarar vermek isteyen protestocular tarafından gençlerin provoke edilmemeleri amacı taşımıştır.
Cumhurbaşkanı Vučić, halk direncine karşı bir nebze sakinlik getirmek amacıyla yakın zamanda iki farklı teklifle kamuyounun karşısına çıkmıştır. Buna göre ilk teklif, mevcut hükumetin düşürülmesi ve yeni hükumetin kurulması ve eğer bu başarılamazsa ikinci önerisi devreye girmektedir.[3] Bu da erken seçimlerin tarihine belirlemek olacaktır. Sırbistan, son genel seçimlerini 2023 yılının sonunda yine erken seçim kararı olarak yapmıştır. Vučić, ilk seçeneği devreye koyarak yeni hükumeti kurmak için Đuro Macut adında siyasi tecrübesi olmayan ve profesyonel olarak tıp sektöründen gelen bir kişiye yetki vermiştir. Hükumete yakınlığıyla bilinen bir çok analiz, bu tercihin sebebinin, Cumhurbaşkanının toplumdaki kutuplaşmayı sonlandıracak tarafsız bir profil ortaya çıkarmak isteği olduğunu dile getirmektedir. Ancak böylesi bir profilin Cumhurbaşkanına koşulsuz teslim olacağına ve çok sadık birisi izlenimi uyandıracağını söylemek hiç de zor değildir. Parlamentodan onay alan ve hükumeti kuran yeni Başbakan Macut, aksayan eğitim faaliyetlerinin ve yolların bloke edilmesinin bir an önce son bulması çağrısı yapmıştır. Ek olarak Macut, hükumet ve vatandaşlar arası daha fazla diyalog olması gerektiğini ve bunun için çalışacağını ifade etmiştir. Bir çok bakanın eski hükumetten geldiği bu yeni kabinenin sokak eylemlerinin gidişatını nasıl etkileyeceği noktasında herhangi bir kesinlik söz konusu değildir.[4]
Sayıları 16’yı bulan ölümcül tren kazası sonucu hayatlarını kaybeden vatandaşların haberi, Sırbistan’da aylarca süren eylemlerin fitilini ateşlemiştir. İstifalar ve alınan önlemlerin ise genç öğrencileri dikkat değer bir anlamda tatmin etmediği bir gerçektir. Protestolarda boy gösteren gençlerin mücadele ettiği meseleler arasında ise yolsuzluk, demokrasi ve hukukun üstünlüğü talepleri gelmektedir. Son dönemde Başbakan Macut tarafından kurulan yeni hükumetin, olayların seyrini ciddi anlamda değiştireceği konusunda şüpheler bulunmaktadır. Sırbistan’da yaşanan son gelişmelerin nasıl değerlendirildiğinden bağımsız olarak, sokaklarda toplanan binlerce insan için son tren garı kazasının bardağı taşıran son damla olduğu ve bunun hükumete duyulan büyük bir husursuzluğu ortaya çıkardığı kabul edilebilir.
[1] “Index Revolution: Students at the Forefront of Change in Serbia”, Polis180, https://polis180.org/polisblog/2025/02/10/index-revolution-students-at-the-forefront-of-change-in-serbia/, (Erişim Tarihi: 20.04.2025).
[2] “In the midst of mass protests, Serbian officials are recycling the narrative of a “colour revolution””, European Western Balkans, https://europeanwesternbalkans.com/2025/02/20/in-the-midst-of-mass-protests-serbian-officials-are-recycling-the-narrative-of-a-colour-revolution/, (Erişim Tarihi: 16.04.2025).
[3] “Serbia’s Vucic Weighs New Government, Snap Elections Amid Disarray”, RadioFreeEurope RadioLiberty, https://www.rferl.org/a/serbia-vucic-protest-novisad-belgrade-vucevic-election/33292715.html, (Erişim Tarihi: 16.04.2025).
[4] “The Doctor Is In: Serbia’s Vucic Taps Endocrinologist To Treat Political Pressure”, RadioFreeEurope RadioLiberty, https://www.rferl.org/a/djuro-macut-serbia/33387111.html, (Erişim Tarihi: 22.04.2025).
