Türkiye, yıllardır güvenlik ve ekonomi alanında Somali’yle kesişen devlet çıkarları neticesinde işbirliği yapmaktadır. Somali’de 1986-1992 yılları arasında iç savaşın yaşanması[i] ve bu savaş sonrasında merkezi hükümetin zayıflaması, kırsal kesimlerde El-Şebab terörünün artması ve “Somaliland Problemi”, ülkedeki iktisadi gelişmeleri yavaşlatmış ve bazı noktalarda durma noktasına getirmiştir.
Ülkenin yatırım profili değerlendirilmeden önce geçmişte yaşanan siyasi ve askeri krizlerin etkisinin iyi analiz edilmesi ve ülkenin risk priminin derinlemesine incelenmesi gerekmektedir. Öncelikle enerji alanında işbirliği, deniz yetki sınırların içerisinde Türkiye’nin ruhsat sahibi olması ve diğer kazanımlarının ele alınması oldukça önemlidir. Türkiye’nin Somali’yle işbirliği, 2011 yılında insani-kamu yardımları düzeyinde güçlenmiş ve kısa sürede stratejik bir ilişkiye dönüşmüştür. Türkiye’nin ekonomik ve altyapı alanlarındaki yardımları, giderek artan bir şekilde askeri alana da yayılmıştır.[ii]
2010 yılında Afrika Açılımı’nı başlatan Türkiye, özellikle “Kültürel Diplomasi” alanında “Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA)” öncülüğünde ciddi bir başarı kaydetmiştir. Türkiye’den birçok sivil toplum kuruluşu, Afrika’daki kalkınma ve yardım projelerine doğrudan katılmıştır. Türk Hava Yolları gibi küresel markalar, Somali için yardım toplama kampanyaları düzenlemiştir. Türkiye’nin çabaları sonucunda Somali, kısa süre içinde uluslararası arenada daha fazla görünürlük kazanmış ve sesini duyurabilmiştir. 2014 yılında Mogadişu Limanı ve Havaalanı yeniden açılmış, Türk şirketleri tarafından işletilmeye başlanmış ve Somali’nin ekonomik durumu önceki on yıla kıyasla hızla iyileşmiştir.
Bu süreçte El Şebab terör örgütünün varlığını sürdürmesi üzerine Türkiye, bu konuda da önlemler almaya ve Somali’ye savunma desteğini sunmaya başlamıştır. Bu bağlamda Türkiye, Somali Ulusal Ordusu’nu Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri gibi diğer paydaşlarla birlikte eğitme sorumluluğunu üstlenmiştir. 2017 yılında Mogadişu’da bir askeri üs açılmış ve burada, Somali Ordusu’nun komando birimleri olan Gorgor Tugayları’nın eğitimi sağlanmıştır.
Kasım 2023-Ocak 2024 tarihleri arasında yürütülen müzakereler sonucunda Türkiye, Somali’nin deniz kuvvetlerini eğitme ve donatma, ayrıca ülkenin 3.333 km uzunluğundaki kıyısını devriye hizmetleri sağlama konusunda anlaşmaya varmıştır. Türkiye’nin savunma sektörü, küresel düzeyde ilgi gören önemli bir unsura dönüşmüştür. Afrika ülkeleri de Türk savunma sektörünün ana pazarı olma yolunda ilerlemektedir.[iii]
Ekonomik verilere bakıldığında, 2023 yılında Somali’nin ithalatında Çin ve Hindistan’dan sonra Türkiye 3. sırada gelmektedir.[iv] Enerji konusunda ise bölgede sadece Türkiye’nin olmadığını vurgulamak gerekir. 1950’li yıllarda Chevron, Eni, ExxonMobil ve Shell gibi uluslararası petrol şirketleri, Somali’de araştırmalara başlamış, ancak ülkenin iç savaşa sürüklenmesiyle bu çalışmalar durdurulmuştur. Son zamanlarda ABD merkezli Coastline Exploration, 2022 yılında Somali federal hükümetinden yedi açık deniz bloğunda araştırma yapma izni almıştır. Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud, Amerikan şirketiyle yapılan anlaşmaları desteklemiş ve ülkenin uluslararası şirketlere açık olduğunu duyurmuştur. Cumhurbaşkanı Mahmud, petrol ve doğalgaz kaynaklarından olabildiğince yararlanmanın ülkenin çıkarına olduğunu vurgulamıştır.[v]
Türkiye’yle yapılan son enerji anlaşmasıyla ilgili olarak Somali Petrol ve Maden Kaynakları Bakanı Abdirizak Omar Mohamed, anlaşmanın geniş bir işbirliği çerçevesini tanımladığını ve hidrokarbon rezervlerinin keşfi ve çıkarılması konusunda ikili bir anlayışa dayandığını belirtmiştir. Anlaşma, Somali’nin münhasır ekonomik bölgesindeki ve daha önce hiç çalışma yapılmamış kara alanlarındaki hidrokarbon rezervlerini hedeflemektedir. Bakan, yatırımlardan elde edilecek gelirlerin nasıl paylaşılacağı konusunda bilginin kamuoyuyla bu aşamada paylaşılmayacağına değinerek bu konuda ayrıntıların Üretim Paylaşım Anlaşması (PSA) aşamasına gelindiğinde netleşeceğini vurgulamıştır.
Anlaşmanın Somali Hükümeti’ne ve halkına daha fazla fayda sağlayacağını ifade eden Türkiye Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar ise “Bu anlaşmayla Somali’nin kaynaklarını Somali halkına kazandırmak için ortak çalışmalar yürüteceğiz.” ifadelerini kullanmıştır. Buna ek olarak Bayraktar, Türkiye’nin enerji alanında yeni işbirlikleriyle Afrika Boynuzu’ndaki varlığını güçlendirmeyi hedeflediğini belirtmiştir.
2020 yılında dönemin Somali Cumhurbaşkanı Mohamed Abdullahi Farmajo, Somali Petrol Yasası’nı imzalamıştı. Yasa, Somali’nin petrol kaynaklarının en üst düzeye çıkarılmasını ve sağlam bir yönetim çerçevesi oluşturulmasını amaçlamaktadır.[vi] Bu yasadan bir yıl önce ise Somali açıklarındaki 75 bin kilometre karelik alanda 30 milyar varil petrol rezervine sahip 15 parselin uluslararası enerji şirketlerinin arama ve sondaj faaliyetlerine açılacağı duyurulmuştu. Söz konusu 15 parselin tamamı, Somali’nin güneye bakan kıyılarında bulunmaktadır.[vii]
Sonuç olarak Türkiye, Somali açıklarındaki 3 blokta hidrokarbon kaynağını araştırmaya başlayacaktır. Bu, enerji diplomasisinde önemli bir başarı olarak kabul edilebilir. Türkiye’nin terörle mücadelede Somali’ye verdiği destek, enerji ve diğer alanlardaki işbirlikleri, Doğu Afrika’da jeopolitik rekabetin derinleşeceğinin göstergesi olabilir. 2025 sonrası dönemde sürecin takip edilmesi ve kazanımların yeniden değerlendirilmesi söz konusu olacaktır. Zira, sismik araştırmaların çok maliyetli teknik operasyonlar olduğu bilinmektedir. Türkiye’nin çalışma yağacağı alanlarda yer yer 2000 metreden 3000 metreye kadar ilerlemesi maliyetleri arttırmaktadır.[viii] Örnek vermek gerekirse Sakarya Gaz Sahasında yapılan çalışmaların gerek konum olarak Ana Vatan’a yakınlığı ve 2117 metrede yapılması tecrübe ettiğimiz zorluklar arasında yer almaktadır.[ix] Teknik kabiliyetlerimizin test edilmesi ve tecrübe birikimi bakımından Türk petrol ve doğalgaz misyonunun uygulama alanlarına dönüşmesi kıymetli bir yatırımdır. Buradaki asıl önemli husus ise olası rezerv bulunması akabinde paylaşım anlaşmasının (PSA) imzalanması olacaktır.
[i] “Somalia Civil War”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Somali_Civil_War, (Erişim Tarihi: 12.08.2024)
[ii] “Red Sea politics: Why Turkey is helping Somalia defend its waters.”, The EastAfrican, https://www.theeastafrican.co.ke/tea/news/east-africa/why-turkey-is-helping-somalia-defend-its-waters-4540544, (Erişim Tarihi: 12.08.2024)
[iii] “Somalia-Türkiye maritime security partnership faces stormy waters.”, Institute For Security Studies, https://issafrica.org/iss-today/somalia-tuerkiye-maritime-security-partnership-faces-stormy-waters, (Erişim Tarihi: 12.08.2024)
[iv] “SOMALİ ÜLKE PROFİLİ”, T.C. Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü, https://ticaret.gov.tr/data/5b885d7baf23be7c5c10c692/Somali%20%c3%9clke%20Profili%202024.pdf, (Erişim Tarihi: 12.08.2024).
[v] “Turkey to drill oil off Somali coast starting in 2025.”, The EastAfrica, https://www.theeastafrican.co.ke/tea/news/east-africa/turkey-to-start-drilling-oil-off-somali-coast-in-2025-4600254#google_vignette, (Erişim Tarihi: 12.08.2024).
[vi] “Federal Government of Somalia Signs Oil and Gas Cooperation Deal with Türkiye.”, Somali Petroleum Authority, https://hbs.gov.so/federal-government-of-somalia-signs-oil-and-gas-cooperation-deal-with-turkiye/, (Erişim Tarihi: 12.08.2024).
[vii] “Somali’de petrol rezervi ne kadar? Erdoğan’ın ‘Teklif geldi’ açıklamasına Somali Petrol Bakanı ne diyor?”, BBC News Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51210933, (Erişim Tarihi: 12.08.2024).
[viii] “Türkiye Somali’de Petrol ve Doğal Gaz Arayacak.”, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, https://enerji.gov.tr/haber-detay?id=21332, (Erişim Tarihi: 12.08.2024).
[ix] “Sakarya Gaz Sahası Geliştirme Projesi”, Türkiye Petrolleri, https://tp-otc.com/surdurulebilirlik/sakarya-gaz-sahasi-hakkinda/, (Erişim Tarihi: 12.08.2024).
