Yeni Kaledonya, Pasifik’te Avustralya ile Fiji arasında yerleşen ve bağımsızlık mücadelesi veren bir Fransız toprağıdır. Bu bölge 1774 yılında İngiliz kâşif James Cook tarafından keşfedilmiştir. İsmi o dönem İskoçya’nın Latincesi olan Caledonya’ya uygun olarak Yeni Kaledonya yapılmıştır. 1853 yılında Fransa tarafından ilhak edilmiştir. Günümüze kadar hala Fransa’nın kontrolü altındadır. Son yıllarda bağımsızlık hareketleri, bölgenin ısınmasına neden olmuştur. Özellikle ayrımcı politikalar bu hareketleri daha da hızlandırmıştır.[1]
Yeni Kaledonya’daki bağımsızlık isteği, uzun süredir Polinezya kökenli yerli halk olan Kanaklar başta olmak üzere adanın bazı kesimlerince savunulan ve defalarca referanduma konu olan bir taleptir. Bağımsızlık arayışları; tarihin her döneminde özellikle Fransa’nın sömürge uygulamalarına ve adadaki demografik değişime tepki olarak şekillenmiştir.
Bu tepkilerden dolayı bağımsızlık için referandumlar yapılmaktadır. Sonuçlar bağımsızlık için yeterli olmasa da hareketlerin devam etmesi için kilit bir önem taşımaktadır. 2018 yılında ilk referandum gerçekleştirilmiş ve katılım oranı yaklaşık %80 olmuştur. Seçmenlerin %56,7’si Fransa’dan bağımsızlığa ‘hayır’ demiştir. Ancak evet oyları da %43,3 ile kayda değer bir oran oluşturmuştur. 2020 yılında ikinci bir referandum için halk sandığa gitmiş ve %85,64 gibi yüksek bir katılım gerçekleşmiştir. Bu kez hayır oyları %53,26 olmuştur. ‘Evet’ oylarında hafif bir artış gözlemlenmiştir. Özellikle Kuzey Eyaleti ve Sadakat Adaları’nda bağımsızlık isteği çok yüksek olmuştur; Güney Eyaleti ise büyük oranda bağımsızlığa karşı oy kullanmıştır. 2021 yılında yeni bir referandum gerçekleştirilmiş ve Covid-19 salgını nedeniyle katılım oranı %43,90’a gerilemiştir. Sonuçta katılanların %96,49’u bağımsızlığa ‘hayır’ demiştir. Ancak bu sonuç bağımsızlık hareketini tam anlamıyla sonlandırmamıştır.[2]
Fransa Hükümeti, yaşanan sorunlarla ilgili çeşitli durum değerlendirmeleri yapmaktadır. Özellikle son zamanlarda bu hareketlerin Azerbaycan tarafından körüklendiği Fransa Hükümeti tarafından çok fazla dile getirilmektedir. Azerbaycan Hükümeti ise bu iddiaları yalanlamaktadır. Yeni Kaledonya’daki protestolarda Azerbaycan bayraklarının da görünmesi, Fransa Hükümeti’nin iddialarının medyada geniş bir şekilde konuşulmasına neden olmuştur.
Son yıllarda Fransa-Azerbaycan ilişkilerinde gerilimler yaşanmaktadır. Bunların temel nedeni Fransa’nın Azerbaycan-Ermenistan arasındaki Karabağ Sorunu’nda Erivan’a verdiği diplomatik ve maddi destek olarak gösterilmektedir. Fransa Senatosu, Kasım 2022 tarihinde Azerbaycan’ın Laçın Koridoru’ndan çekilmesini isteyen, Azerbaycan’ı kınayan ve bölgeye uluslararası barış gücü talep eden karar almıştır. Bu karar, Fransa’daki güçlü Ermeni diasporasının etkisiyle bağlantılı görülürken, Azerbaycan tarafından tepkiyle karşılanmıştır.[3]
Bu gerilimlerden dolayı Fransa Hükümeti, Azerbaycan’ın Yeni Kaledonya meselesi hakkında yakından ilgilendiğini dile getirmiştir. 2024 ve 2025 yıllarında Yeni Kaledonya’daki bağımsızlık yanlıları ile Azerbaycan arasında ilişkiler olduğunu ve Azerbaycan’ın ada içindeki gerilimi tırmandırmakta faaliyet gösterdiğini iddia etmiştir. Fransa İçişleri Bakanı Gerald Darmanin, Yeni Kaledonya’daki bağımsızlık hareketlerinin liderleri ile Azerbaycan arasında anlaşmalar yapıldığını belirterek Bakü’yü bu ayrılıkçı gruplara destek vermekle suçlamıştır.[4]
Bunun temelinde 2024 yılının Nisan ayında Bakü’de Yeni Kaledonya temsilcileri ile Azerbaycan Milli Meclisi arasında imzalanan işbirliği anlaşması ve Haziran 2024 tarihinde Başbakanlık destekli bağımsızlık hareketlerine Azerbaycan’da verilen siyasi ve manevi destek durmaktadır. Bu destekler, Yeni Kaledonya’daki anayasa değişikliğine karşı protestoların artmasına ve şiddet olaylarının patlak vermesine yol açtığı iddiasıyla Fransa’nın tepkisini çekmiştir.[5]
Azerbaycan ise bu suçlamaları reddetmiştir. Yeni Kaledonya’daki isyanlarda ve olaylarda Azerbaycan’ın dahil olmadığını savunmuştur. Azerbaycan, Yeni Kaledonya halkının kendi kaderini tayin hakkını desteklediğini ve uluslararası kamuoyunu bu konuda bilgilendireceğini açıklamıştır. Ayrıca Azerbaycan, Fransa’nın kolonileştirdiği bölgelerdeki bağımsızlık taleplerine manevi destek veren “Bakü İnisiyatif Grubu” (BİG) adlı platform aracılığıyla diğer bağımsızlık hareketleriyle dayanışma göstermiştir.[6]
BİG, esasen Fransız sömürgeciliğine ve kolonileşme politikalarına karşı uluslararası platformlarda mücadele eden, özgürlük ve dekolonizasyon hareketlerine destek veren bir organizasyondur. Grup, 2023-2024 döneminde özellikle Fransa’nın denizaşırı topraklarında yaşayan ve bağımsızlık talebi bulunan halklarla dayanışma içerisinde olduğunu ilan etmiş ve bu kapsamda Fransız sömürgeciliğinin karşısında duran farklı topluluklara destek vermektedir.[7] Ayrıca 2023 yılında Bakü’de düzenlenen bir toplantıda, Fransız denizaşırı topraklarındaki bağımsızlık hareketlerinin liderleri ve temsilcileri davet edilerek BİG resmen kurulmuştur. Grup, Yeni Kaledonyalı Kanaklar başta olmak üzere sömürgecilik karşıtı topluluklara siyasi, manevi ve diplomatik destek vermektedir.
Temmuz 2025 tarihinde Fransa ile adadaki bağımsızlık yanlıları ve statüko yanlıları arasında yapılan tarihi bir anlaşmayla ada, Fransa’ya bağlı “özel statülü bir devlet” haline gelmektedir. Bu, Yeni Kaledonya’nın Fransa’dan ayrıldığı anlamına gelmemektedir. Fakat mevcut özerkliğin çok daha ileri bir seviyeye taşındığı ve devlet niteliklerinin tanındığı yeni bir yapıya geçilmektedir.[8]
Sonuç olarak Yeni Kaledonya, Pasifik’teki konumu, sömürge geçmişi ve özgün demografik yapısıyla uzun süredir Fransa’dan bağımsızlık talep eden bir bölge olmuştur. Kanak halkının öncülüğünde gelişen bu bağımsızlık hareketi, 2018, 2020 ve 2021 yıllarında yapılan referandumlarla uluslararası kamuoyunun da dikkatini çekmiştir. Her ne kadar bu referandumlar tam bir bağımsızlıkla sonuçlanmasa da yüksek katılım oranları ve oy dağılımı halkın önemli bir kısmının kendi kaderini tayin etme isteğini ortaya koymuştur.
Son yıllarda bu mücadeleye uluslararası bir boyut da eklenmiştir. Özellikle Azerbaycan’da kurulan BİG’in Yeni Kaledonya başta olmak üzere diğer Fransız kolonilerindeki bağımsızlık hareketlerine verdiği manevi ve diplomatik destek, Fransa-Azerbaycan ilişkilerinde yeni bir gerilim hattı yaratmıştır. Fransa’nın bu desteği müdahale olarak görmesi ve Yeni Kaledonya’daki protestolarla ilişkilendirmesi, sürecin sadece yerel değil, küresel bir meseleye dönüştüğünü göstermektedir.
Yeni Kaledonya’daki gelişmelerin önümüzdeki yıllarda da uluslararası gündemde yer alması beklenmektedir. Fransa’nın sömürgeci geçmişiyle yüzleşmesi yönündeki baskılar artarken, benzer hareketler diğer denizaşırı bölgelerde de güç kazanabilir. Azerbaycan gibi aktörlerin bu süreçte daha aktif rol üstlenmesi, uluslararası ilişkilerde yeni kutuplaşmaları beraberinde getirebilir. Yeni Kaledonya’nın geleceği, yalnızca adadaki iç dinamiklere değil, küresel jeopolitik gelişmelere de bağlı olacaktır.
[1] “New Caledonia profile”, BBC, https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-16740838, (Erişim Tarihi: 19.07.2025).
[2] “Fransız kolonisi Yeni Kaledonya’daki bağımsızlık arayışları 17 bin kilometre uzaktan bastırılıyor”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/fransiz-kolonisi-yeni-kaledonyadaki-bagimsizlik-arayislari-17-bin-kilometre-uzaktan-bastiriliyor/3223313, (Erişim Tarihi: 19.07.2025).
[3] “Fransa, Güney Kafkasya’da yeniden etkili olabilir mi?”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/fransa-guney-kafkasyada-yeniden-etkili-olabilir-mi/2749894, (Erişim Tarihi: 19.07.2025).
[4] “How is Azerbaijan involved with France and New Caledonia?”, Euronews, https://www.euronews.com/my-europe/2024/05/19/how-is-azerbaijan-involved-with-france-and-new-caledonia, (Erişim Tarihi: 19.07.2025).
[5] “Azerbaycan ve Fransa neden anlaşmazlık yaşıyor?”, Euronews, https://tr.euronews.com/my-europe/2024/11/16/azerbaycan-ve-fransa-neden-anlasmazlik-yasiyor, (Erişim Tarihi: 19.07.2025).
[6] Aynı yer.
[7] “Decolonization: Awakening of the Renaissance”, Baku İnitiative Group, https://bakuinitiative.org/en/event/decolonization-awakening-of-the-renaissance, (Erişim Tarihi: 19.07.2025).
[8] “New Caledonia to be declared a state in ‘historic’ agreement – but will remain French”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2025/jul/13/new-caledonia-to-be-declared-a-state-in-historic-agreement-but-will-remain-french, (Erişim Tarihi: 19.07.2025).
