Arnavutluk’un başkenti Tiran, 6 Aralık 2022 tarihinde Avrupa Birliği (AB)-Batı Balkanlar Zirvesi’ne ev sahipliği yapmıştır. AB ile Arnavutluk, Bosna Hersek, Karadağ, Kosova, Kuzey Makedonya ve Sırbistan liderlerinin bir araya geldikleri zirvenin ilk defa AB sınırları dışında gerçekleşmesi ve dolayısıyla bölgede düzenlenen ilk zirve olması bakımından ayrı bir önem arz etmektedir. Zira bu tür toplantıların Brüksel’de yapıldığı bilinmektedir. Dolayısıyla zirve, AB perspektifine sahip bir bölge olan Batı Balkanlar ile AB arasındaki stratejik ortaklığın kilit önemini yeniden teyit etmek için mühim bir zemin oluşturmuştur.
Arnavutluk’ta yapılan toplantı, AB üyeliğini hedefleyen Batı Balkan ülkeleri için bir “moral toplantısı” olmuştur. Nitekim bölge ülkeleri, yavaş işleyen AB entegrasyon sürecinden dolayı Brüksel’e karşı bir hayal kırıklığı hissetmektedir. Öyle ki; yıllardır AB bekleme odasında sıkışıp kalan Batı Balkan ülkeleri, özellikle Brüksel’in Ukrayna ve Moldova’ya hızlı bir şekilde “aday statüsü” vermesinin ardından, uzun ve zahmetli bir entegrasyon sürecinden duydukları hayal kırıklığını daha sık dile getirmeye başlamışlardır. Bu nedenle Rusya-Ukrayna Savaşı’nın devam ettiği süreçte AB’nin genişleme politikasına ivme kazandırarak Batı Balkan ülkelerine daha fazla ağırlık vermeye başladığı gözlemlenmektedir. Enerji krizi de başta olmak üzere bölge ülkeleri arasındaki ihtilaflı konuların çözümü noktasında AB, kollarını sıvamıştır. Burada şüphesiz Rusya’nın Balkanlarda yeni bir cephe açmayı hedeflediği yönündeki iddiaların önemli bir payı vardır. Zira Ukrayna’daki savaş, AB’nin Batı Balkan ülkelerini istikrara kavuşturmak ve ülkelerin altyapısına büyük yatırımlar yapan Rusya’nın yanı sıra Çin’in de bölgedeki nüfuzuna karşı koymak açısından harekete geçilmesi için bir katalizör etkisi yaratmıştır.
Tiran’daki Kongre Sarayı’nda düzenlenen zirvede liderler, ilk olarak “Roaming (Dolaşım) Anlaşması” imza törenine iştirak etmişlerdir. Bu bağlamda AB ile Batı Balkan devletlerinin liderleri, ülkeler arasında dolaşım ücretinin kaldırılmasına yönelik sürecin başlamasının önünü açan anlaşmayı imzalamışlardır. Söz konusu anlaşma, bölge ülkelerinin hem kendi aralarındaki münasebetleri hem de AB’yle işbirliklerini geliştirmesine pozitif ivme kazandırmaktadır.
Zirvenin en önemli gündem başlığı, bölge ülkelerinin AB entegrasyon süreci olmuş ve ülkelerin üyelik süreçleri tek tek masaya yatırılmıştır. Öyle ki; toplantıda, müzakerelere 2022 yılının Temmuz ayında başlayan Arnavutluk ve Kuzey Makedonya’nın üyelik sürecinin ilerleyişi ele alınmıştır. Halihazırda Arnavutluk’un AB üyelik süreci, bilhassa yolsuzlukla mücadelede yapılacak reformlara göre değerlendirilmektedir. Kuzey Makedonya’nın ise Bulgaristan’la olan kimlik sorununu çözüme kavuşturması, AB üyelik sürecini hızlandırması bakımından oldukça önemlidir.
Öte yandan zirvede Bosna Hersek’in AB “aday ülke” statüsü sıcak başlıklardan bir diğerini oluşturmuştur. 15-16 Aralık 2022 tarihinde düzenlenecek AB Liderler Zirvesi’nde Bosna Hersek’in “aday ülke statüsü” kazanacağı yönünde güçlü bir beklenti söz konusudur. Nitekim AB Konseyi Başkanı Charles Michel toplantıda, bahsi geçen tarihte yapılacak zirvede Bosna Hersek’in “aday statüsü” alması için verdikleri desteği yinelemiştir.[1]
Güvenlik konularının özellikle tartışıldığı toplantıda, Kosova ile Sırbistan arasında son zamanlarda yükselen gerginlik süreci de ele alınmıştır. Bu kapsamda zirvede AB’nin Kosova ile Sırbistan arasındaki ilişkileri açık bir yol haritasıyla normalleştirmek için yeni bir taslak hazırladığı bildirilmiştir.[2]
Bununla birlikte Kosova’nın vize muafiyeti konusu da toplantının gündem başlıklarından birini oluşturmuştur. Bu çerçevede AB’nin Kosova vatandaşlarına vize serbestisi için “sözden eyleme” geçmesi gerektiğini belirten Kosova Cumhurbaşkanı Vjosa Osmani, “Bildiğiniz üzere, bugün tüm AB liderlerinin önünde Kosova’nın yıl sonuna kadar AB üyeliğine başvuracağını duyuracağım ve tabii ki AB üyelerinin tam desteğini bekliyoruz.” ifadelerine yer vermiştir.[3]
Öte yandan toplantıda Sırbistan’ın dış politikasını AB’yle uyumlu hale getirmesi konusundaki istişareler de önemli bir yer kaplamıştır. Özellikle Moskova’ya yaptırım uygulamama konusunda Brüksel tarafından eleştirilen Belgrad yönetiminin AB’yle dayanışmasının güçlenmesi bakımından bu zirve kritik bir rol oynamıştır. Nitekim Sırbistan, ısrarla Rusya’ya yaptırım uygulanmayacağını belirtse de AB, bunun gerçekleşmesi için yoğun bir çaba sarf etmektedir. Hatta zirvenin ev sahipliğini yapan Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Sırbistan’ın Rusya’ya karşı yaptırım uygulamadığı için yoğun eleştirilere maruz kaldığına dikkati çekerek, “Tehlikenin farkına varmalıyız. Sırbistan’ın AB’den uzaklaşmasına hiçbir şekilde katkıda bulunmamalıyız. Aksine daha fazla angaje olmasını sağlamalıyız.” açıklamasında bulunmuştur.[4] Lakin mevcut süreçte tüm baskılara rağmen Sırbistan’ın dış politikasındaki kararlığından vazgeçmesinin beklenmediği söylenebilir.
Bunların yanı sıra enerji krizi, zirvede konuşulan kritik meselelerden birini oluşturmuştur. Öyle ki; Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, AB’den 85 milyon avroluk enerji desteği aldıklarını duyurmuştur.Rama, “Bu bölge, daha fazla enerji kaynağı inşa etmek ve kendisini Rus etkisinden giderek daha fazla uzaklaştırmak adına bu yolculuğa dahil olacaktır. AB’nin bizim için burada olduğu mesajını bölgedeki tüm insanlara, özellikle de Arnavut halkına iletme zamanının geldiğine inanmak istiyorum.” demiştir. AB’nin enerji krizi konusunda Batı Balkan ülkeleriyle olan bu dayanışması, bölge devletlerinin kaybolan güvenini geri kazanması açısından oldukça etkilidir. Zirvenin ardından kabul edilen Tiran Bildirisi’nde ise şu başlıklara vurgu yapılmıştır:
- AB’nin Batı Balkanlar’a ilişkin AB perspektifine kesin desteğini yeniden teyit edildiği
- Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik işgalinden kaynaklanan ortak sorunlar karşısında işbirliğinin yoğunlaştırılması
- AB’nin bölge ekonomisini ve dayanıklılığını güçlendirmeye yardımcı olacağı ortak bir dayanışmanın sağlanması
- Göç, terörizm ve organize suçla mücadelenin getirdiği zorlukların aşılması
Sonuç olarak Arnavutluk’ta yapılan tarihi zirve, bölgede AB’ye ilişkin güven kaybının oluşmaya başladığı bir süreçte gerçekleşmesi bakımından oldukça kritiktir. Bu yüzden zirve, AB-Batı Balkanlar ilişiklerinin yeniden canlandırılması bakımından önemlidir. Zira AB’nin Rusya ve Çin’in bölgedeki nüfuzuna karşı koyma amacı ve stratejik hedefleri doğrultusunda bölgedeki sorunlarla daha fazla ilgilenmeye başlayacağı söylenebilir. Bu nedenle ilerleyen zamanlarda AB’nin Batı Balkan ülkelerine başta enerji olmak üzere mali yardımları arttırması ve işbirliklerini daha da genişletmesi beklenebilir. Bunun yanı sıra AB’nin bölge ülkelerine “moral” vermek ya da bir diğer ifadeyle oluşan güven kaybını gidermek için müzakere sürecine bir ivme kazandıracağı düşünülmektedir. Öyle ki; bölge ülkelerinin aralarındaki ihtilaflı sorunların çözümüne AB’nin daha fazla müdahil olacağı ileri sürülebilir.
[1] “EU and the Western Balkans Look to Strengthen Ties”, RFI, https://www.rfi.fr/en/international-news/20221206-eu-and-the-western-balkans-look-to-strengthen-ties, (Erişim Tarihi: 07.12.2022).
[2] “AB, Kosova ve Sırbistan İlişkilerini Normalleştirmek İçin Yeni Bir Taslak ve Yol Haritası Hazırladı”, Euronews, https://tr.euronews.com/2022/12/06/ab-kosova-ve-sirbistan-iliskilerini-normallestirmek-icin-yeni-bir-taslak-ve-yol-haritasi-h?utm_medium=Social&utm_source=Twitter#Echobox=1670389177, (Erişim Tarihi: 07.12.2022).
[3] “Kosova, Yıl Sonuna Kadar AB’ye Üyelik Başvurusunda Bulunacak”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/kosova/kosova-yil-sonuna-kadar-ab-ye-uyelik-basvurusunda-bulunacak-h5173.html, (Erişim Tarihi: 07.12.2022).
[4] “Rama: “Sırbistan’ın AB’den Uzaklaşmasına Hiçbir Şekilde Katkıda Bulunmamalıyız”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/balkanlar/rama-sirbistan-in-ab-den-uzaklasmasina-hicbir-h5186.html, (Erişim Tarihi: 07.12.2022).
