2023 yılında küresel enerji sektörünü derinden etkileyen çok sayıda gelişme yaşanmıştır. Özellikle Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı’nın (OPEC) petrol üretimini kısıtlaması, büyük bir etkiye sebep olmuştur. Enerjide arz-talep dengesi ile enerji güvenliğinin sürdürülebilmesi için sağlık, tarım ve sanayi gibi birçok konuyu içeren bir reformun sinyalleri verilmiştir. Bilhassa Avrupa Birliği (AB), Rusya-Ukrayna Savaşı’nın sürdürülebilir enerji arzına olumsuz etkisinin azaltılması ve sektördeki büyümenin engellenmemesi için çözüm arayışına girmiştir.
Brüksel, 14 Mart 2023 tarihinde tüketicileri fiyat artışlarından korumak için elektrik piyasası kurallarını değiştirmeye ve sabit fiyatlı elektrik sözleşmeleri kullanımını yaygınlaştırmaya yönelik reform teklifi hazırlamıştır.[1] Bahse konu teklifin içeriği oldukça geniştir. Bu sayede yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretenlerle uzun vadeli sözleşmelerin teşvik edilmesi, fosil yakıtların olumsuz etkilerinin azaltılması, sisteme temiz ve esnek çözümlerin sağlanması, yenilenebilir enerji kaynaklarının teşvik edilmesi, elektrik piyasasında şeffaflık ve bütünlük ile Avrupa’da adil rekabetin sağlanması hedeflenmektedir. Dolayısıyla Avrupa sanayisi karbondan arındırılarak yeşil dönüşüm gerçekleşecek, yenilenebilir ve uygun fiyatlı enerjiye ulaşacaktır. Bu durum, yenilebilir elektrik üretiminde fiyat istikrarını da beraberinde getirerek hem tedarikçilerin hem de tüketicilerin faydalanmasına sebep olacaktır.[2]
İspanya Enerji Bakanı Teresa Ribera, 18 Ekim 2023 tarihinde Fransa ve Almanya arasındaki görüş ayrılıklarının giderildiğini ve AB üyelerinin enerji piyasasındaki reform konusunda anlaşmaya vardıklarını açıklamıştır. Bakan Ribera, gazetecilere yaptığı açıklamada en önemli faktörün neredeyse oybirliği olduğunu ifade etmiştir. Zira bu konuda sadece Macaristan çekimser kalmıştır. Varılan anlaşma, enerji projelerini desteklemek için devlet yardımının nasıl kullanılabileceğini açıklayan yasanın bir bölümüne odaklanmıştır. Bahse konu görüşmeler, Almanya’nın yaklaşımı sebebiyle aylardır durmuştu.[3] Nitekim Berlin’in mevzu bahis planın rekabeti bozabileceğine ve Amerika Birleşik Devletleri’nden sonra dünyanın en büyük ikinci nükleer filosuna sahip olan Fransa’yı avantajlı hale getireceğine yönelik endişeleri söz konusuydu.
Rusya-Ukrayna Savaşı öncesi yeşil dönüşüm reformlarını başlatan AB, savaşla beraber elektrik taleplerini karşılamakta zorluk yaşamıştır. Mevzu bahis zorlukların başında ise baz santrallerinin devre dışı bırakılması, nükleer enerji programının askıya alınması ve yenilenebilir enerjinin sürdürebilir üretim yapamaması gelmektedir. Artan üretim maliyetleri ile güneş ve rüzgâr enerjisinde megavat başına yatırım maaliyetlerinin milyon avrolara çıkması, bu alanda yatırımları sekteye uğratmıştır.
Avrupa Merkez Bankası (AMB) Başkanı Christine Lagarde, Paris’te düzenlenen Enerji Dönüşümü konferansında 29 Eylül 2023 tarihinde konuşmuştur. Uluslararası Enerji Ajansı, Avrupa Yatırım Bankası ve AMB tarafından düzenlenen konferansta yenilebilir enerjiye dikkat çekmiştir. Hızla değişen enerji fiyatlarının ve enerji piyasalarındaki kalıcı değişimlerin enflasyon dinamikleri üzerinde önemli etkileri olabileceğine işaret etmiştir. Başkan Lagarde, düzenli şekilde gerçekleşecek temiz enerji dönüşümünün herkesin faydasına olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca iklim değişikliği nedeniyle doğal afetlerin daha sık ve şiddetli bir hal aldığını hatırlatarak, son 50 yılda hava koşullarıyla ilgili felaketlerin sayısının 5 kat arttığını belirtmiştir:[4]
“Eğer yeşil dönüşümü yanlış bir şekilde yaparsak yüksek sosyal maliyetler ortaya çıkacak.”
Başkan Lagarde, avro bölgesindeki şirketlerin büyük çoğunluğunun iklim kriziyle mücadele ve yeşil dönüşüm reformu kapsamında yatırım gerekliliğine vurgu yapmış ancak bu yatırımların artan finans maaliyetleri sebebiyle ertelendiğini de eklemiştir. AB, reformlarda ek bütçelerin oluşturulmasına rağmen Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan bu yana enerji istikrarını korumak ve savaşın olumsuz etkilerine karşı mücadele etmek için 792 milyar avroluk ek harcama yaptığını belirtmektedir.[5]
AB için başlıca yatırım alanları; enerji depolama, hidrojen bazlı üretim ve tüketim, güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi ve füzyon teknolojilerinin gelişmesidir. Füzyon enerjisiyle ilgili Uluslararası Termonükleer Deneysel Reaktör projesinin devam etmesi, bu alanda füzyonun henüz başlangıç seviyesinde olduğunu gösterse dahi “enerjisiz bir dünya” hayaline en çok yaklaşan proje olmuştur. İlgili hedeflerin 2040 yılına kadar tamamlanması için yaklaşık 2 trilyon dolarlık bir bütçe söz konusudur.
Reformla ilgili AB tarafından yapılan açıklamada şu ifadeler kullanılmıştır:[6]
“Uzun vadeli elektrik piyasalarını istikrara kavuşturmayı amaçlayan bu reform, enerji alım anlaşmalarının pazarını destekleyerek, fark sözleşmeleri (CfDs) ve vadeli piyasanın likiditesini artırarak iki yönlü fark sözleşmelerini yaygınlaştırmayı hedefliyor. İki yönlü fark sözleşmeleri, rüzgâr enerjisi, güneş enerjisi, jeotermal enerji, rezervsiz hidroelektrik ve nükleer enerji gibi yeni enerji üretim tesislerine yatırım yapmak için kullanılacaktır. Bu, tahmin edilebilirlik ve güvence sağlayacaktır. İki yönlü CfD’ler için kurallar, düzenlemenin yürürlüğe girmesinden sonra üç yıllık bir geçiş döneminden sonra (iki veya daha fazla teklif bölgesine bağlı offshore hibrit varlık projeleri için beş yıl) sadece uygulanacaktır, mevcut projeler için hukuki güvenceyi sürdürmek amacıyla uygulanmıştır.”
Bu çerçevede G20 sonrası ve 28. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı öncesi dönemde AB, hem taahhüt ettiği konularda ilerlemeler kaydetmiş hem de enerji istikrarını hukuki bir zemine oturtmuştur. Bu konuda alınan kararların bölgesel ve küresel ölçekte örnek teşkil edeceğini söylemek mümkün hale gelmiştir. Enerji istikrarının en önemli bileşeni olan hukuki reformların tamamlanması, bir kez daha bu alanda iktisadi bağımsızlığın formülü olarak gösterilmiştir.
[1] “AB Elektrik Piyasası İçin Reform Teklifi Verildi”, AA, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ab-elektrik-piyasasi-icin-reform-teklifi-verildi/2845489, (Erişim Tarihi: 14.03.2023).
[2] Aynı yer.
[3] “AB Üyeleri Enerji Piyasası Reformu Üzerinde Anlaştılar”, EkoTürk, https://www.ekoturk.com/haber/ab-uyeleri-enerji-piyasasi-reformu-uzerinde-anlastilar/, (Erişim Tarihi: 18.10.2023).
[4] “AMB’den Enerjide Dönüşüm Vurgusu”, Bloomberg, https://www.bloomberght.com/amb-den-enerjide-donusum-vurgusu-2339281, (Erişim Tarihi: 29.09.2023).
[5] “Avrupa, 2040’ta 2 Trilyon Dolarlık Yatırımla Tamamen Yenilenebilir Enerjiye Geçebilir”, Yeşil Haber, https://t.ly/SaffM, (Erişim Tarihi: 7.10.2023).
[6] “Reform Of Electricity Market Design: Council Reaches Agreement”, European Council Council of the European Union, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/10/17/reform-of-electricity-market-design-council-reaches-agreement/, (Erişim Tarihi: 17.10.2023).
