Son zamanlarda Belarus-Polonya sınırı, dünyada gerilimin en fazla olduğu sınır hatlarından biri olarak dikkat çekmektedir. Bilhassa 2021 yılından itibaren iki ülke arasındaki ilişkiler, krizler üzerinden şekillenmiştir. Minsk ile Varşova arasındaki anlaşmazlıkta özellikle de Avrupa’ya yönelen düzensiz göç hareketi etkili olmuştur. Zira Belarus, son dönemde Avrupa’ya göç akışında önemli bir rota haline gelmiştir. Avrupa Birliği’ne (AB) üye devletler arasında göçe karşı en sert tutuma sahip ülkelerden biri olan Polonya’nın temel hedefi ise Belarus’tan ülkeye yönelen göç akınını asgari seviyeye indirgemektir.
Tüm bunlarla birlikte Polonya, Doğu Avrupa jeopolitiğinde Rus karşıtlığının merkezini oluştururken; Belarus ise Rusya’nın bu bölgedeki en mühim müttefiki olarak ön plana çıkmaktadır. Dolayısıyla bu durum, taraflar arasındaki sorunun temelinde Rusya faktörünün ne denli belirleyici olduğunu ortaya koymaktadır. Halihazırda Moskova yönetimi, Belarus üzerinden Avrupa’nın demografik yapısına müdahalelerde bulunmayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda Kremlin, Minsk üzerinden bölgedeki etkinliğini arttırmak istemektedir.
Öte yandan Minsk-Varşova hattındaki sınır sorununun Rusya-Ukrayna Savaşı başlamadan çok daha önce gün yüzüne çıktığı bilinmektedir. Nitekim Belarus Cumhurbaşkanı Alexander Lukaşenko’nun 2020 yılından itibaren Batı tarafından izolasyona tabi tutulması, Minsk’in AB’ye karşı göç kartını kullanmasına kapı aralamıştır. Böylece Lukaşenko, düzensiz göç vesilesiyle AB’den birtakım tavizler koparmaya çalışmıştır.
Bu bağlamda 2021 senesi, Belarus ile Polonya arasındaki münasebetlerin son derece gergin geçtiği bir yıl olmuştur. Bununla birlikte iki ülke arasında gerginliğe yol açan bir başka konu, Varşova’nın Minsk’in ülkedeki Polonyalı azınlıklara yönelik ayrımcı bir tutum sergilediğini öne sürmesiyle ilişkilidir. 9,5 milyonluk nüfusa sahip olan Belarus’ta nüfusu yaklaşık %3’ünü Polonyalılar oluşturmaktadır. Zira İkinci Dünya Savaşı başlamadan önce, Belarus’un batısının yarısı Polonya’ya aitti.[1] 2019 yılı verilerine göre Belarus, ülkede yaklaşık 300.000 etnik Polonyalı yaşadığını öne sürürken; Varşova yönetimi ise gerçek sayının 1,1 milyona kadar yükseltilebileceğini iddia etmektedir.[2] Dolayısıyla iki ülke arasındaki münasebetlerin şekillenmesinde en az göç meselesi kadar Belarus’ta yaşayan Polonyalı azınlık sorunu da belirleyici rol oynamaktadır. Lakin taraflar arasındaki göç probleminden ötürü azınlık meselesinin göz ardı edildiği söylenebilir.
Diğer taraftan 2021 yılının Kasım ayında dünyanın çeşitli yerlerinden gelen binlerce göçmenin Belarus-Polonya sınırından Polonya’ya geçmek istemesi, taraflar arasındaki tansiyonu zirveye çıkarmıştır. Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki, söz konusu krizi Soğuk Savaş’tan beri Avrupa’yı istikrarsızlaştırmaya yönelik en büyük girişim olarak nitelendirmiş, AB ile Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) ise Belarus’un göçmenleri hibrit taktik olarak kullandığını öne sürmüştür.[3] Dikkat çekilmesi gereken bir diğer nokta daa 4 Kasım 2021 tarihinde Belarus ile Rusya’nın “Birlik Devleti Programı” çerçevesinde ortak bir göç politikası kavramını da içeren yeni bir askeri doktrini onaylamış olmasıdır.[4]
Minsk yönetimi, bu kriz vesilesiyle göç faktörünü Brüksel’e karşı bir pazarlık unsuru olarak kullanmak istemiştir. Lakin Belarus’un hamlesi ters tepmiş ve Batı’yla münasebetleri daha da gerginleşmiştir.
Belarus’un mevzubahis hamlesine Polonya’nın yanıtı ise sınır güvenliğini arttırmak olmuştur. Bu kapsamda Varşova yönetimi, 2022 senesinin Ocak ayında Belarus’tan göçmen akışını durdurabilmek amacıyla sınıra 394 milyon avro tutarında duvar örme kararı almış ve bu duvar, 30 Haziran 2022 tarihinde tamamlanmıştır. Dikenli tellerle kaplı 5,5 metre yüksekliğindeki çelik duvar, 186 kilometre bir uzunluğa sahiptir. Söz konusu açılışta Morawiecki, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ilk işaretinin Lukaşenko’nun Polonya sınırına saldırması olduğunu öne sürmüştür.[5]
Tüm bunlarla birlikte Rusya-Ukrayna Savaşı, taraflar arasındaki tansiyonun daha da artmasıyla sonuçlanmıştır. Çünkü Ukrayna’daki savaşta Varşova, Kiev’in en büyük destekçilerinden biri olarak ön plana çıkarken; Minsk’in ise maruz kaldığı izolasyon daha da artmıştır.
Son olarak 9 Şubat 2023 tarihinde iki ülke arasındaki sınır gerilimi yeni bir boyuta ulaşmıştır. Bu kapsamda Varşova yönetimi, Belarus’ta Polonya kökenli bir gazeteci ve aktivist olan Andrzej Poczobut’un tutuklanmasının ardından Bobrowniki’deki Belarus-Polonya sınır kapısını kapatma kararı almıştır. Polonya İçişleri Bakanı Mariusz Kaminski, Poczobut’un hapse atılmasını, Belarus Hükümeti’nin ülkedeki Polonyalı azınlığa karşı 2021 senesinin başından beri devam eden baskısının zirve noktası olarak nitelendirmiştir.[6]
Anlaşılacağı gibi bu husus, iki ülke arasında azınlık sorunun ne denli öneme sahip olduğunu göstermektedir. Zira Belarus tarafından Polonyalı aktivistin tutuklanması, Varşova’nın sınır kapısını kapatmasına yol açan etkenlerdendir. Bu bağlamda Belarus’taki Polonyalı azınlığın durumunun taraflar arasında problem yaratmaya devam edeceği öngörülebilir.
Sonuç olarak Belarus-Polonya sınırının daha uzun bir süre Avrupa’daki en problemli sınırlardan biri olarak kalacağı öne sürülebilir. Bununla birlikte iki ülke arasındaki azınlık sorununun da ilişkilerin şekillenmesinde rol oynamaya devam edeceği söylenebilir.
[1] Maria Wilczek, “Lukashenko Plays the Poland Card and Ratchets Up Tensions With Warsaw”, Politico, https://www.politico.eu/article/alexander-lukashenko-belarus-poland-activists-arrests-tension/, (Erişim Tarihi: 13.02.2023).
[2] “Poland to Close Border Checkpoint With Belarus”, Politico, https://www.politico.eu/article/poland-close-border-checkpoint-belarus-bobrowniki/, (Erişim Tarihi: 13.02.2023).
[3] “Poland Says Border Crisis ‘Greatest’ Bid to Destabilize Europe Since Cold War”, VOA, https://www.voanews.com/a/poland-says-border-crisis-greatest-bid-to-destabilize-europe-since-cold-war/6321788.html, (Erişim Tarihi: 13.02.2023).
[4] “Putin, Lukashenko Approve Military Doctrine of Union State”, AA, https://www.aa.com.tr/en/europe/putin-lukashenko-approve-military-doctrine-of-union-state/2412346, (Erişim Tarihi: 13.02.2023).
[5] “Poland Completes Belarus Border Wall to Keep Migrants Out”, Associated Press, https://apnews.com/article/russia-ukraine-africa-poland-forests-middle-east-443c8068ea7b5d1d8f6980da6e3879af, (Erişim Tarihi: 13.02.2023).
[6] “Poland Closes Main Belarus Border Crossing and Prepares Further Sanctions for Regime Figures”, Notes From Poland, https://notesfrompoland.com/2023/02/09/poland-closes-main-belarus-border-crossing-and-prepares-further-sanctions-for-regime-figures/, (Erişim Tarihi: 13.02.2023).
