25 Eylül 2022 tarihinde Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Doğalgaz Boru Hattı Projesi (TAPI) Başkanı Mohammad Murad Amanov, Taliban Başbakan Yardımcısı Molla Abdülgani Birader’le bir araya gelmiş ve görüşmede TAPI’nin uygulanmasına dair meseleleri ele almıştır. Yapılan toplantıda Birader, Taliban yönetiminin TAPI’ye katkı sunmaya hazır olduğunu belirtirken; Amonov ise TAPI ülkelerinin Aşkabat’ta bir araya geleceği bir toplantının organize edileceğini duyurmuştur.[1]
TAPI, en temelde Türkmenistan doğalgazının enerji bakımından dışa bağımlı olan Pakistan’a ve oradan da Hindistan’a ulaştırılmasını öngörmektedir. TAPI’nin planlanan uzunluğu yaklaşık 1814 km’dir. Yıllık kapasitesi ise dünyanın ikinci büyük doğalgaz sahası olan Galkynysh’ten Kuzey Hindistan’da Pakistan sınırı yakınlarındaki Fazılka’ya kadar 33 milyar metreküp kadar doğalgaz tedarik edilmesi şeklinde tasarlanmıştır.[2]
Esasen mevzubahis proje, 1990’lı yıllara dayanmaktadır. Bu süreçte Afganistan ve Pakistan’a doğalgaz ihraç edilmesi konuşulmuşsa da TAPI, Asya Kalkınma Bankası’nın (ADB) verdiği destekle 2003 yılında ivme kazanmıştır. 2008 senesinde projeye Hindistan da dahil olmuştur.
Öncelikle Türkmenistan’ın TAPI aracılığıyla bölgesel işbirliği süreçlerini ön plana çıkaran yapıcı bir yaklaşım sergilediğini ifade etmek mümkündür. Zira proje, bir yandan Afgan Sorunu’nun çözümüne katkı sağlayacak bir girişim olarak ön plana çıkarken; diğer taraftan da Keşmir Meselesi nedeniyle anlaşmazlıklar yaşayan Pakistan ile Hindistan’ı bir araya getirmeyi hedeflemesi bakımından da oldukça değerlidir.
Bu noktada Türkmenistan’ın önceki Cumhurbaşkanı Sayın Gurbangulı Berdimuhamedov’un “Diyalog barışın teminatıdır.”[3] söylemi üzerinden geliştirdiği barışçıl politikaların Türkmenistan Cumhurbaşkanı Sayın Serdar Berdimuhamedov tarafından “İşbirliği barışın teminatıdır.” anlayışıyla devam ettirilmek istenildiği dikkatlerden kaçmamaktadır. Bu husus, Türkmenistan’ın dış politikasındaki sürekliliği, tutarlılığı ve kararlılığı göstermesi açısından oldukça önemlidir. Bu da hiç kuşkusuz TAPI’yi bölgesel işbirliği, güvenlik, barış ve refah arayışlarını sembolize eden mühim bir girişim haline getirmektedir.
Anlaşılacağı gibi TAPI, Türkmenistan’ın işbirliğine dayalı yapıcı ve krizler karşısında ön alıcı diplomasi anlayışı yansıtmaktadır. TAPI vesilesiyle Aşkabat, ticari ilişkiler üzerinden tesis edilecek karşılıklı bağımlılık ilişkisinin bölgesel istikrara katkı sağlayacağı kanaatindedir. Aynı zamanda Türkmenistan, bu proje sayesinde Hindistan üzerinden Hint Okyanusu’na erişebilecek ve böylece doğalgaz ihracatı noktasında yeni pazarlara ulaşabilecektir. Bu da TAPI’yi Aşkabat nezdinde son derece önemli bir proje haline getirmektedir.
Afganistan boyutuna bakıldığında ise ilk olarak Taliban Sözcüsü Süheyl Şahin’in 18 Ağustos 2021 tarihli açıklamasını hatırlamak gerekmektedir. Mevzubahis açıklamada Şahin, Taliban’ın söz konusu projeyi desteklediğini ve projenin uzun vadeli şolmasına rağmen öncelik taşıyan bir girişim olduğunu belirtmiştir.[4]
Vurgulamak gerekir ki; Taliban’ın projeye olumlu bakması, geçiş ücretlerinin Afganistan ekonomisine sağlayacağı faydadan kaynaklanmaktadır. Zira mevcut durumda Afganistan’ın doğalgazı kullanabilecek elektrik üretim tesisleri ve dağıtım ağları boyutunda ciddi eksiklikleri bulunmaktadır. Fakat geçiş ücretleri, Afganistan’a önemli bir ekonomik gelir sağlayacaktır. Böylelikle TAPI, Afganistan’ın içinde bulunduğu ekonomik krizin ve iktisadi problemlere bağlı olarak her geçen gün daha da derinleşen istihdam sorunun aşılmasına katkı sağlayabilir.
Daha da önemlisi bölgesel enerji projeleri, Afganistan’ın kilit bir ülkeye dönüşmesine aracılık edebilir. Yani jeopolitik olarak dünyanın kalpgâhında bulunan Afganistan, TAPI sayesinde jeoekonomik ehemmiyetini de arttırabilir. Buna ek olarak TAPI’nin Afganistan’ın uluslararası işbirliği zeminine çekilmesine yapacağı katkı, Afgan Sorunu’nun çözümüne de fayda sağlayabilir.
Belirtmek gerekir ki; başta Türkmenistan olmak üzere tüm Orta Asya devletleri açısından Afganistan’a ilişkin temel endişe, söz konusu ülkedeki istikrarsızlığın bölgeye sirayet etmesidir. Bu nedenle de TAPI, özelde Afganistan’ın istikrarına ve genelde ise tüm bölgenin güvenliğine ve istikrarına hizmet edecek bir girişimdir.
Öte yandan Pakistan da TAPI üzerinden yeni yatırımlar çekebileceğini düşünmektedir. Nitekim 2022 yılının Temmuz ayında Pakistan Dışişleri Bakanı Bilawal Butto Zerdari, ülkesinin Türkmenistan’la olan münasebetlerini iki kardeş halkın etkileşimi şeklinde nitelendirmiş ve TAPI’nın tamamlanması gerektiğini ifade etmiştir.[5] TAPI, Pakistan’ın artan enerji talebini karşılamasına yardımcı olacak ve böylece söz konusu ülkenin enerji güvenliğini arttıracaktır.
Benzer bir şekilde Hint yetkililer de her fırsatta Yeni Delhi’nin TAPI’ye bağlılığını teyit eden açıklamalar yapmaktadır. Hindistan’ın dünyanın en büyük doğalgaz ithalatçılarından biri olduğu düşünüldüğünde, Türkmen doğalgazının Hindistan için büyük bir fırsat olduğu ifade edilebilir. Zaten bu yüzden de dönemin Hindistan Cumhurbaşkanı Shri Ram Nath Kovind, 2022 senesinin Nisan ayında Aşkabat’ı ziyaret etmiştir. Bu süreçte Kovind’in ziyaretinin amacı, TAPI’ye ilişkin çalışmaların hızlandırılması şeklinde açıklanmıştır.[6] Dahası TAPI, Hindistan’ın Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerini geliştirme noktasında yürüttüğü strateji açısından da mühimdir.
Tüm bunlara ek olarak TAPI, Türkmenistan’ın bölgesel ve küresel barışın inşasında üstlendiği role uyumlu bir şekilde Yeni Delhi ile İslamabad arasındaki etkileşimi de arttıracaktır. Bu da Keşmir Meselesi’nde de diyaloğu esas alan bir normalleşmeye kapı aralayabilir. Çünkü TAPI nedeniyle taraflar arasındaki iletişim kanalları açık kalacaktır.
Sonuç olarak TAPI Başkanı Amanov’un Aşkabat’ta TAPI’ye ilişkin bir toplantı organize edileceğini duyurması, Aşkabat’ın tüm devletlerin çıkarlarına öncelik veren ve bu anlamda karşılıklı olarak kazan-kazan anlayışı üzerinden şekillenen işbirliği süreçlerine verdiği önemi bir kez daha gözler önüne sermiştir. Aynı zamanda bu durum, Aşkabat’ın krizler karşısında işbirliğine esas alan projeler geliştirdiği realitesini de göstermektedir. Dolayısıyla TAPI Aşkabat’ın bölgesel barışın inşasında üstlendiği yapıcı rolü teyit etmektedir.
[1] “TAPI Leadership Committee to Meet in Ashgabat Soon: Amanov”, Pajhwok, https://pajhwok.com/2022/09/25/amanov-tapi-leadership-committee-to-meet-in-ashgabat-soon/, (Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[2] “Saudi Arabia Expresses Its Support For TAPI Gas Pipeline Project”, Business Turkmenistan, https://business.com.tm/post/7631/saudi-arabia-expresses-its-support-for-tapi-gas-pipeline-project, (Erişim Tarihi: 29.09.2021).
[3] Mehmet Seyfettin Erol, “Barış Arayışlarında Sürekliliğin Adresi Türkmenistan: “Diyalog Barışın Teminatıdır””, ANKASAM, https://www.ankasam.org/baris-arayislarinda-surekliligin-adresi-turkmenistan-diyalog-barisin-teminatidir-1/, (Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[4] “Will a Taliban Victory Advance TAPI?”, Atlantic Council, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/energysource/will-a-taliban-victory-advance-tapi/, (Erişim Tarihi: 29.09.2021).
[5] “Pakistan, Turkmenistan Mull Timely Completion of TAPI Gas Pipeline Project”, Dalu, https://business.com.tm/post/8928/pakistan-turkmenistan-mull-timely-completion-of-tapi-gas-pipeline-project, (Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[6] “India’s Plan to Realize TAPI”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2022/04/indias-plan-to-realize-tapi/, (Erişim Tarihi: 27.09.2022)
