Eski Doğu Bloku ülkelerinden olan Çekya, Doğu Avrupa jeopolitiğinde önem arz eden devletlerin başında gelmektedir. Çekya’nın Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) dağılmasının ardından Batı’yla olan entegrasyonu hızlı bir şekilde gelişmiş ve Prag, sırasıyla Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) ve Avrupa Birliği’ne (AB) katılmıştır. Bu bağlamda 2023 yılının Ocak ayında gerçekleşen Cumhurbaşkanlığı seçimleri, adayların ülkenin dış politikasına yönelik tutumları bakımından büyük önem arz etmektedir.
Öte yandan Çekya’da Cumhurbaşkanlığı makamının görevlerinin ve yetkilerine bakılmasında fayda vardır. Çekya’da Cumhurbaşkanlığı, daha ziyade sembolik bir anlam taşımaktadır. Lakin Cumhurbaşkanı, dış politika noktasında söz sahibidir.[1] Bir diğer deyişle Çekya’da Cumhurbaşkanı, hükümetin dış politikasına etki etme konusunda mühim bir aktördür.
Tüm bunlarla birlikte 27-28 Ocak 2023 tarihlerinde Çekya’da Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turu düzenlenmiştir. İki adayın yarıştığı seçimlerde eski Başbakan Andrej Babis ile eski Genelkurmay Başkanı ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) Generali olan Petr Pavel yarışmıştır. Cumhurbaşkanlığı seçimini oyların 58,31’ini alan Pavel kazanmıştır. Ayrıca söz konusu seçim, %70,2 ile Çekya tarihindeki en yüksek katılımın gerçekleştiği Cumhurbaşkanlığı seçimi olmuştur.[2] Dolayısıyla bu durum, seçmenlerin değişim istediklerinin bir yansıması olarak yorumlanabilir.
Diğer taraftan mevzubahis seçime katılan adayların ülkenin dış politikası hakkındaki fikirleri, Çekya’nın ilerleyen süreçte nasıl bir yön izleyeceği hususunda ipuçları barındırmaktadır. Cumhurbaşkanlığı seçimini kaybeden Babis, seçimlerden hemen önce NATO’ya ilişkin ifadeleri yüzünden Polonya ve Baltık ülkelerinin tepkisini çekmiştir. Zira Babis, Rusya’nın Polonya’ya ya da Baltık ülkelerine saldırması durumunda, Çekya Ordusu’nu savaşa göndermeyeceğini dile getirmiştir.[3]
Özellikle de bahsi geçen devletlerin hepsinin NATO üyesi olduğu göz önünde bulundurulduğunda Babis, bir bakıma ittifakın beşinci maddesinde öngörülen şartı uygulamayacağını öne sürmüştür. Çünkü söz konusu madde uyarınca bir NATO üyesi devlete yapan saldırı, ittifakın bütün üyelerine yapılmış kabul edilmektedir. Anlaşılacağı üzere Babis, Prag’ın takip edeceği dış politika hususunda Atlantik kampıyla uyum sergileyebilecek bir imaj çizmemiştir.
Buna karşılık Cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanan Pavel, Çekya’nın NATO ve AB’yle uyum içinde hareket etmesi gerektiğini savunmaktadır. Ayrıca Pavel, Ukrayna’ya Rusya’ya karşı mücadelesinde mali yardımının arttırılmasından yanadır. Bununla birlikte Pavel’in Çekya Cumhurbaşkanı olmasının ciddi bir değişime yol açabileceği öne sürülebilir. Zira görevi devredecek olan mevcut Cumhurbaşkanı Milos Zeman, Çekya’nın Rusya ve Çin yanlısı siyasetler izlemesini isteyen bir isimdi.[4] Dolayısıyla Pavel’in Cumhurbaşkanlığı döneminde ülkenin dış politikasında NATO ve AB’yle ilişkilerin ağırlık kazanabileceği öngörülebilir. Üstelik Pavel’in NATO’da görev yapmış eski bir Çekya Generali olması da Prag’ın ittifakla olan uyumunu daha da arttırabilir. Bu nedenle ilerleyen süreçte Çekya’nın NATO içinde daha aktif politikalar izlemeye gayret edeceği söylenebilir.
Öte yandan Pavel’in seçimlerden galip çıkması, AB tarafından memnuniyetle karşılanmıştır. Pavel, Prag’ın Brüksel’le uyumunu daha da arttırmasının yanı sıra avronun Çekya para birimi olarak kabul edilmesinden yanadır.[5] Bu yüzden de 2004 senesinde AB’ye katılan Çekya’nın mali anlamda Brüksel’le entegrasyonunu tamamlaması, Pavel’in Cumhurbaşkanlığı sırasında yaşanabilir.
Pavel, Cumhurbaşkanlığına seçildikten sonra ilk telefon görüşmelerini Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelenski’nin yanı sıra Tayvan lideri Tsai Ing-wen’le gerçekleştirmiştir. Pavel’in Ing-wen’le gerçekleştirdiği görüşme oldukça dikkat çekicidir. Zira AB liderleri, geleneksel olarak Tayvanlı yetkililerle doğrudan siyasi temastan kaçınmaktadır. Bununla birlikte Pavel, bunu yapan ilk seçilmiş AB üyesi ülke lideri olmuştur.[6]
Pavel’in söz konusu hamlesi, ilerleyen süreçte Çekya’nın dış politikada hangi konulara öncelik vereceğini de göstermektedir. Dolayısıyla bu durum, “Tek Çin İlkesi”ne bağlı olan Çekya’nın Tayvan hususunda politika değişikliğine gideceğinin habercisi olabilir. Yani Pavel, her ne kadar AB yanlısı bir figür olsa da NATO taraftarı kimliğinin daha ağır bastığı iddia edilebilir. Zira NATO içinde ABD ve İngiltere ikilisi, Çin’e karşı daha şahin bir siyaset takip edilmesini savunurken; Almanya ve Fransa gibi devletler ise ihtiyatlı bir politika benimsenmesinden yanadır.
Dahası Pavel’in Cumhurbaşkanlığı döneminde Çekya’nın Ukrayna’ya olan yardımını arttıracağı öngörülebilir. Bu bağlamda Pavel’in NATO’da görev yaptığı düşünüldüğünde, Çekya’nın Ukrayna’ya ağır silah tedarik etmesi mümkündür. Bu nedenle de Prag-Kiev hattındaki ilişkilerin ivme kazanacağı söylenebilir.
Sonuç olarak Pavel’in Çekya’daki Cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanması, halkın Batı’yla olan ilişkilerin yoğunlaşmasını istediğine işaret etmektedir. Bu nedenle Pavel’in Cumhurbaşkanlığı döneminde Çekya’nın AB ve NATO gibi uluslararası örgütlerle uyumunun artması beklenmektedir.
[1] “Pro-Western, Retired General Pavel Sweeps Czech Presidential Vote”, Reuters, https://www.reuters.com/world/europe/czech-retired-general-aims-beat-tycoon-ex-pm-presidential-race-2023-01-27/, (Erişim Tarihi: 04.02.2023).
[2] Aynı yer.
[3] “Baltic States, Poland Fume at Babis’ ‘Anti-NATO’ Comments”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/politics/news/baltic-states-poland-fume-at-babis-anti-nato-comments/, (Erişim Tarihi: 04.02.2023).
[4] “New Czech President Pavel to End International Isolation”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/politics/news/new-czech-president-pavel-to-end-international-isolation/, (Erişim Tarihi: 04.02.2023).
[5] “New Czech President Expected to Foster EU, Ukraine Ties”, France 24, https://www.france24.com/en/live-news/20230129-new-czech-president-expected-to-foster-eu-ukraine-ties, (Erişim Tarihi: 04.02.2023.)
[6] “New Czech President Risks China’s Rage With Call to Taiwanese Leaders”, Politico, https://www.politico.eu/article/petr-pavel-czech-president-elect-taiwan-tsai-ing-wen-china-military/, (Erişim Tarihi: 04.02.2023.)
