19 Mayıs 2022 tarihinde video konferans yoluyla düzenlenen BRICS Dışişleri Bakanları Toplantısı’nda Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrikalı yetkililer biraya gelmiştir. Açılış konuşmasını yapan Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, BRICS ülkelerine “küresel güvenlik topluluğu kurma” çağrısında bulunmuştur.[1] Bu çağrı, Şi’nin yakın zamanda öne sürdüğü “Küresel Güvenlik Girişimi” ve “Küresel Kalkınma Girişimi” konseptlerini yeniden gündeme getirmiştir.[2] Bu doğrultuda Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, toplantıda yaptığı açıklamada, “BRICS’in genişleme sürecini başlatmayı, bunun için gerekli kriterleri ve prosedürleri araştırmayı ve kademeli olarak bir fikir birliği oluşturmayı” teklif etmiştir.[3] Hem Şi’nin hem de Wang’ın konuşmasında vurguladıkları ortak husus; Soğuk Savaş zihniyetinden uzak durulması, bloklar arası kutuplaşmanın önlenmesi ve küresel bir güvenlik ve kalkınma anlayışı çerçevesinde çok kutuplu bir dünyanın inşası olmuştur.
Çin’e göre; bir ülkenin veya bölgenin güvenliği, diğer tüm dünyayı etkilemektedir. Bu fikir, Rusya’nın Batı’ya karşı öne sürdüğü “bölünmez-bütüncül güvenlik ilkesi” ile örtüşmektedir. Esasen Çin, Rusya’nın bu tezlerinden etkilenmiştir. Yani, Şi’nin dünyada kolektif bir güvenlik topluluğu oluşturma fikirleri, aslında Rusya-Ukrayna Savaşı sonrasında şekillenmiştir. Moskova’nın iddiasına göre, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nün (NATO) genişlemesi, Rusya’nın güvenliğini tehdit etmiş ve bu durum, savaşı kaçınılmaz kılmıştır. Gelinen noktada Çin de benzer iddialarda bulunarak NATO ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) hem Asya’da hem Pasifik’te daha fazla güvenlik-savunma tedbirleri almasının kendi güvenliğini tehlikeye attığını öne sürmektedir. Yani NATO, eğer Asya’ya veya Pasifik’e gelirse, Çin’in Tayvan veya diğer Pasifik adalarında bir saldırı başlatması mümkündür. Bunu önlemek için Şi, BRICS ülkelerine çok taraflılığı yaymayı, hegemonik yaklaşımları reddetmeyi ve kazan-kazan anlayışına dayalı kolektif bir güvenlik-kalkınma topluluğu inşa etmeyi önermiştir.
Pekin’in görüşüne göre,Batı’nın kutuplaşma siyaseti dünyanın güvenliğine tehdit oluşturmaktadır. Buna karşılık Çin, dünya için bir tehdit oluşturmadığını ileri sürmektedir. Konuyla ilgili olarak Wang, ülkesinin kuruluşundan itibaren hiçbir zaman savaş başlatmadığını, başka bir ülkenin toprağını işgal etmediğini, vekalet savaşına girişmediğini, askeri bloklara katılmadığını ve herhangi bir askeri blok kurmadığını belirtmiştir.[4]Bu nedenle Wang’a göre; barış ve güvenlik konularında dünyanın en iyi siciline sahip ülke Çin’dir. Asıl tehditler ise Batı’nın savunma ittifaklarından gelmektedir.
Bu tehdidi önleyebilmek adına Çin, dünyada çok taraflılığı savunan güçlü ülkeleri bir araya getirerek Batı’nın statükoyu bozan tek taraflı hamlelerine karşı koymayı amaçladığı tezini işlemektedir. Bu hedef doğrultusunda Çin, BRICS’in genişletilmesi suretiyle küresel bir güvenlik-kalkınma platformu oluşturmaya çalışmaktadır. Daha açık bir ifadeyle BRICS’in genişlemesi, Çin’in Küresel Güvenlik Girişimi için uygun bir zemin teşkil edecektir. Çin, dünyanın hızlı gelişen ekonomilerini bir araya getiren bu platformun daha da genişletilmesi amacıyla gerekli olan kriterlerin belirlenmesi çağrısı yapmıştır. Bu yüzden de önümüzde yıllarda Türkiye, Endonezya ve Meksika gibi dünyanın hızlı büyüyen diğer ekonomilerinin de bu platforma katılması gündeme gelebilir. Bu ülkelerin ortak özelliği, hızlı büyümelerinin yanı sıra aynı zamanda çok kutuplu dünyanın inşasına sıcak bakmalarıdır.
Çin, küresel güvenlik toplumunun inşasında BRICS’i ve bu anlamda Hindistan’ın katkılarını değerli görmektedir. Çünkü Yeni Delhi, güvenlik konusunda Washington’un ekseninde hareket edebilen bir ülkedir. Örneğin Hindistan, QUAD’ın bir üyesidir. Bu durum ise Çin nezdinde büyük bir güvenlik tehdidi olarak görülmektedir. Çünkü bu yapının Pasifik’te yeni bir NATO’ya dönüşme ihtimali vardır. Bunu engelleyen aktör ise Hindistan’dır. AUKUS’un ortaya çıkışı, bunun bir sonucu olarak da değerlendirilebilir. Zira Yeni Delhi, özellikle de Moskova’yla ilişkilerinin bozulmasını istememektedir. Hatta Moskova’nın teşvik ve yönlendirmeleriyle Yeni Delhi, Pekin’e yaklaşmaktadır. Kısacası Hindistan, Pasifik’te “Çin karşıtı” bir güvenlik-savunma örgütü kurulmasını önleyen bir “emniyet sübabı” vazifesi görmektedir. Çin’e karşı cephe almayı reddetmesinin yanı sıra Hindistan, QUAD toplantılarında Rusya meselesinin konuşulmasına da karşı çıkmaktadır. Bu yüzdendir ki Rusya ve Çin, dünyada bir güvenlik platformu oluşturmak adına Hindistan’ın bu tarafsız tutumundan sonuna kadar yararlanmak isteyecektir.
Sonuç olarak Çin’in BRICS’i genişletme çabaları, kendisine yönelik artan güvenlik tehditlerinden kaynaklanmaktadır. NATO ve ABD, Çin’i yakın çevresinde baskılamaya devam etmektedir. Pekin ise Moskova’nın Batı’ya karşı kullandığı tezleri öne sürmektedir. Daha fazla üzerlerine gelmeleri halinde Çin, yakın zamanda Tayvan’ı işgal etmeye kalkabilir. Çin’in bunu gerçekten yapmak isteyip istemediği soru işaretidir. Gelişmeler, son Tayvan Krizi dahil olmak üzere, bölgede yaşanan olaylar Rusya’ya da işaret etmektedir. Belki de küresel güvenlik platformu oluşturma düşüncesini de Putin, Şi’ye önermiş olabilir. Çünkü Rusya’nın kendisi bir savaşın içerisindeyken; barışla ilgili bir inisiyatif üstlenmesi çok inandırıcı olmayabilir. Bunu kendi adına ama Çin’e yaptırıyor olabilir. Burada Rusya, eğer Çin’in ucuz ve hızlı üretim yeteneklerini düşünmüşse, küresel siyaset ve güvenlik açısından bunun olumlu sonuçlar doğuracağını söylemek mümkün değildir. Öyle ki; Çin, bunu kısa yoldan ve hızlı bir şekilde gerçekleştirmek için BRICS platformunu kullanmayı bile düşünmüş olabilir. Ancak BRICS, Çin’in arzuladığı güvenlik-kalkınma eksenli dünyanın inşası için doğru bir platform gibi gözükmemektedir. Çünkü dünya polarize oldukça barışçıl bir güvenlik mimarisi oluşturmak da aynı oranda zor hale gelmektedir. Kısacası, Çin’in BRICS’i genişletme çabaları da bir polarizasyon ürünü olabilir.
[1] “Xi Calls on BRICS Countries to Build Global Community of Security for All”, Xinhua Net, “https://english.news.cn/20220519/82a6dd1e9a324e7f821bdc1d2940f6b1/c.html, (Erişim Tarihi: 20.05.2022).
[2] “China to Work with BRICS to Promote Common Development: Xi”, Xinhua Net, https://english.news.cn/20220520/68adbabe950f49f592bf48bd1b17c026/c.html, (Erişim Tarihi: 20.05.2022).
[3] “China Calls for Expanding BRICS bloc of Emerging Economies”, Nikkei Asia, https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/China-calls-for-expanding-BRICS-bloc-of-emerging-economies, (Erişim Tarihi: 20.05.2022).
[4] “Chinese FM Elaborates on China-Proposed Global Security Initiative, Stresses Nation Will Always be the Backbone of Guarding World Peace”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202204/1260149.shtml, (Erişim Tarihi: 20.05.2022).
