Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Konseyi’nin üyeliğine seçilmesiyle Özbekistan’a karşı olumlu bir tutum ortaya çıkmaktadır Özbekistan, 13 Ekim 2020 tarihinde, ilk kez BM İnsan Hakları Konseyi üyeliğine üç yıllık (2021-2023) bir süreyle seçildi. Ülkemiz için 193 BM üyesi ülkeden 169’u oy kullandı.
“Doğu’nun Gerçeği” gazetesinin muhabiri, Özbekistan Cumhuriyeti Ulusal İnsan Hakları Merkezi Müdürü Akmal Saidov’la bu olayın önemi ve ülkemize verilen yükümlülükler hakkında konuşmak üzere bir araya geldi.
Saidov girişte şunları söyledi:
‘Cumhurbaşkanı Şevkat Mirziyoyev’in de belirttiği gibi, Özbekistan’ın BM İnsan Hakları Konseyi’ne üyeliğine seçilmesi, öncelikle Özbekistan’ın 2017-2021 yılları arasındaki kalkınmasının beş öncelikli alanına yönelik Eylem Stratejisi’nin uygulanması çerçevesinde Yeni Özbekistan’ın demokratik reformlarının sonuçlarının tanınması anlamına gelmektedir’ diyor. Bu, Özbekistan Cumhuriyeti’nin Devlet Başkanı’nın inisiyatifiyle kabul edilen ulusal insan hakları stratejisinin; insan hakları politikalarının uygulanmasına, insan haklarına ve özgürlüklerine saygılı bir tutum oluşturmaya, hukukun üstünlüğünü sağlamaya ve Cumhuriyetin dünya sahnesindeki otoritesinin daha da güçlendirilmeye hizmet ettiğinin kanıtıdır.
Özbekistan’ın konseye seçilmesi, uluslararası toplumla ve yabancı ülkelerle işbirliğinin daha da geliştirilmesi de dahil olmak üzere, dünya toplumunun Özbekistan’ı tanımasının ifadesidir.
Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, BM Genel Kurulu’nun 75. oturumunda yaptığı konuşmada şunları kaydetti: Siyasi, sosyal ve ekonomik modernleşmeye yönelik geniş kapsamlı önlemler sonucunda yeni bir Özbekistan ortaya çıkıyor. Bugün ülkemizdeki demokratik dönüşümler, eski haline dönmeyecek bir karaktere bürünmüştür.
Son yıllarda nüfusun ve partilerin siyasi faaliyeti, sivil toplum kuruluşlarının rolü, medyanın etkisi artmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitliği politikası, bizim için öncelikli konulardan biri haline gelmiştir. İnsan hakları alanındaki durum tamamen değişti. Çocukların zorla çalıştırılması ortadan kaldırıldı. Özbekistan Cumhuriyeti’nin İnsan Hakları Ulusal Stratejisi kabul edildi.
BM’nin vatandaşlığı olmayan kişilerin sayısını azaltma çağrısına yanıt olarak, bu yıl 50 bin kişiye Özbekistan vatandaşlığı verildi. Dini özgürlüklerle ilgili durum hızlı bir şekilde gelişti. Uluslararası rıza ve dini hoşgörü güçlendirildi.
Mahkemelerin geniş kapsamlı bağımsızlığını, hukukun üstünlüğünü sağlamayı amaçlayan geniş çaplı reformlar sürekli olarak uygulanmaktadır. Yolsuzlukla mücadele, yeni bir seviyeye yükseldi.
Özbekistan’ın son yıllarda elde ettiği her şeyin sonuçları, BM İnsan Hakları Konseyi’nin temel görevlerine uygun ve uyumludur.
BM İnsan Hakları Konseyi, bu alandaki durumu dünya çapında denetleyerek devlet başkanlarına tavsiyelerde bulunmaktadır. Ve uluslararası organın üyeliğine dahil olan her ülke, insan haklarına ve özgürlüklerine saygı gösterme konusunda bir örnek olmalıdır. Tanınmayı onurlandıran ve BM İnsan Hakları Konseyi’ne üye olan Özbekistan, gerekli yükümlülükleri samimi bir şekilde yerine getirme konusunda son derece ciddidir.
Bu konuda hangi hazırlık çalışmaları yapılmaktadır?
2021-2023 yılları, BM İnsan Hakları Konseyi’ne seçilmesi için Özbekistan’ın aday gösterilmesi konusu, 2017-2021 yılları arasında Özbekistan Cumhuriyeti’nin beş öncelikli kalkınma alanına yönelik Eylem Stratejisi’nin uygulanmasına ilişkin devlet programında ülke lideri tarafından “Aktif Yatırım ve Sosyal Kalkınma Yılı” olarak belirlendi. Buna dayanarak, geçen süre boyunca kapsamlı bir etkinlik planı tasarlanmış ve uygulanmıştır. Ayrıca mevcut kurallara göre, BM Genel Kurulu listesinde adaylık statüsü kaydedildi ve diplomatik çalışmalar başlatıldı.
BM Genel Kurulu’nun 60/251 sayılı kararı uyarınca, Ekim 2019’da BM’ye ‘2021-2023 yıllarında İnsan Hakları Konseyi’ne verilen gönüllü taahhütler ve vaatler’ belgesi sunulmuştur. Ayrıca taahhüt verilerini kısaca analiz eden iki belge daha hazırlandı. Bunlar, İnsan Hakları Konseyi ve BM Genel Kurulu’ndaki üye devletler arasında Özbekistan’ın diplomatik temsilcilikleri aracılığıyla dağıtılmaktadır.
Özbekistan’ın sunduğu “Gönüllü taahhütler ve vaatler” ülkenin insan hakları alanındaki başarıları ve devam eden reformlarla birlikte planlanan faaliyetleri de yansıtıyor. Özbekistan’ın uluslararası, bölgesel ve ulusal arenalarda gelecekteki taahhütleri ve planları da yansıtıldı.
Bu yükümlülüklerin 2030 yılına kadar Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi ile yakın bir ilişki içinde gerçekleştirilmesi gerektiği belirlenmiştir.
-Bu konuda daha fazla ayrıntı lütfen.
Bu bağlamda Özbekistan’ın sunduğu gönüllü taahhütlerin ve vaatlerin uluslararası, bölgesel ve ulusal düzeyde bir dizi önemli görevi içerdiğini ayrı ayrı belirtmek gerekir. Uluslararası ölçekte sorunlara odaklanalım.
Özbekistan, uluslararası ve bölgesel ölçekte sorunların çözümünde BM’nin tüm haklarına sahip bir üyesi olarak bu saygın kuruluşla aktif işbirliği yapmaktadır. Ortak projelerin ve girişimlerin gerçekleştirilmesi ve BM ile işbirliğinin daha da geliştirilmesi amacıyla bu alanda bir “Yol Haritası” geliştirilmekte ve aktif olarak uygulanmaktadır.
Ülkemiz, BM Genel Sekreteri’nin “BM’nin 75. Yıldönümü: Geleceğe Bakış” küresel tartışma döngüsünü yürütmek için başlattığı girişimi tam olarak destekledi. Bu girişim çerçevesinde, bu yıl ulusal ve uluslararası ortaklarla Birleşmiş Milletler ve yapılarının katıldığı özellikle Uluslararası Çalışma Örgütü, Dünya Sağlık Örgütü, UNESCO, UNDP, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi, UNFPA, UNICEF, Uluslararası Göç Örgütü ve Parlamentolar arası birliğin üst düzey temsilcilerinin de yer aldığı üç küresel çevrimiçi tartışma düzenlendi.
Özellikle 26 Haziran 2020 tarihinde “Özbekistan ve BM: Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine Ulaşma Yolunda İşbirliği” adlı video konferans formatında bir forum düzenlendi. Etkinliğin organizatörleri Özbekistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Ulusal İnsan Hakları Merkezi ve Ülkemizdeki BM Daimi temsilciliğiydi.
Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in forum katılımcılarına yaptığı konuşmada, Özbekistan’ın BM Şartı’na, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ne ve diğer uluslararası sözleşmelere bağlı olduğunu ve üstlendiği görevleri titizlikle yerine getirdiğini belirtti.
Beş yıl önce, BM üye devletleri 2030 yılına kadar Sürdürülebilir Kalkınma Gündemini kabul ettiler. Ve BM Genel Kurulu’nun 75. oturumunda, bu konulara Covid-19 salgını koşullarında özel önem verilmektedir. Sonuçta dünya bugün son 50 yılda görülmeyen tarihsel ölçekte bir kriz olan küresel bir tehditle karşı karşıya kaldı. BM’nin sürdürülebilir kalkınma hedefleri, insanlığı korumaya ve refahını artırmaya yönelik, daha iyi bir geleceğe yönelik oybirliğiyle doğan arzunun bir tür çağrısıdır.
Ülkede uygulanan Eylem Stratejisi’nin öncelikleri, Sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle tamamen uyumludur. 2018 yılında hükümet tarafından 16 ulusal sürdürülebilir kalkınma hedefi ve bu yönde 2030 yılına kadar 127 ilgili hedefi onaylamıştır. Devlet içi eylemler (yol haritasının kabul edilmesi de dahil olmak üzere) uluslararası uygulamaların uygulanması için bir araç olarak hareket eder. Başbakan Yardımcısı’nın başkanlığında bir Koordinasyon Kurulu kuruldu.
Özbekistan’da Ulusal Sürdürülebilir Kalkınma hedefleri başarıyla uygulanmaktadır. Ülkemiz geniş bir kamuoyu değerlendirmesinin ardından sürdürülebilir kalkınma alanındaki ulusal amaç ve hedeflerin yerine getirilmesine ilişkin ilk gönüllü ulusal incelemesini BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi’ne sundu.
Uluslararası uzmanların Özbekistan’da 2030 yılına kadar Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi’nin hayata geçirilmesi konusunda olumlu düşündüklerini de belirtmek gerekir. Özellikle ülkemizin salgından sonra SDG’nin hayata geçirilmesi konusundaki görüşünün, kültürel mirasın sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmasında rolünün ve katkısının, sosyal kalkınmayı sağlamak amacıyla nüfusun tüm kategorileri için uygun çalışma koşullarının yaratılması ihtiyacının yüksek oranda takdir edildiğine dikkat çekilmektedir.
Özbekistan, BM İnsan Hakları Konseyi çerçevesinde karşılıklı saygı ve diyalog ilkelerine dayanan, siyasallaşmadan, çifte standartlardan ve önyargılı seçimlerden arınmış, çok taraflı işbirliğinin geliştirilmesine katkıda bulunmaktadır. Özellikle de ülke delegasyonunun Eylül 2019’da Cenevre’deki BM İnsan Hakları Konseyi’nin 42. oturumuna katıldığı belirtilmelidir.
Özbekistan’ın ‘Gönüllü Taahhütleri ve Vaatleri’nde öngörülen bölgesel ve ulusal önlemler, BM İnsan Hakları Konseyi’ne üyelik çerçevesinde nasıl uygulanmaktadır?
Bu yıl 12-13 Ağustos’ta düzenlenen Samarkand İnsan Hakları Web Forumu, gençlik haklarının güncel gelişimine katkı olarak Samarkand kararı, BM Genel Kurulu’nun 74. oturumunun resmi belgesi olarak sunulmuştur. Yalnızca ülke ve bölgenin değil, tüm gezegenin genç neslinin yaşamını iyileştirmek için küresel işbirliğinin önemine vurgu yaparak büyük önem taşımaktadır.
Forumun sonuçlarına göre, Samarkand kararı “Gençlik-2020: Küresel Dayanışma, Sürdürülebilir Kalkınma ve İnsan Hakları” kabul edildi. Belgede, sırf belirli bir yaş kategorisine henüz ulaşmadıkları için genç erkeklerin ve kızların haklarının uygulanmasında ihlale yer verilmemesi gerektiği de ayrıca belirtilmiştir.
Samarkand kararı, BM Genel Kurulu’nun 74. Oturumu’nun resmi belgesi olarak sunulmuştur. Aynı zamanda Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Daimi Konseyi ve İslam İşbirliği Teşkilatı’nın (İİT) resmi belgesi olarak da dağıtılmıştır. Ve bu şaşırtıcı değildir. Çünkü Samarkand kararı, gençlerin, modern devletlerin gelişmesiyle ilgili tüm süreçlere daha fazla katılım ihtiyacının kapsamlı bir teyidi olarak hizmet etmektedir.
Özbekistan ve BM’nin insan hakları alanında işbirliği çerçevesinde sadece son dört yılda, son 75 yılda gerçekleşmemiş çok önemli sonuçlar elde edildiğine dikkat edilmelidir.
Böylece Viyana Deklarasyonu’nda ve 25 Haziran 1993 tarihinde Viyana’daki Dünya İnsan Hakları Konferansı’nda kabul edilen Eylem Programı’nda, her devletin ulusal boyutta “İnsan Hakları Eylem Planı” hazırlaması tavsiye edilmektedir.
27 yıl sonra, Devlet Başkanımızın 22 Haziran 2020 tarihli kararnamesi ile ülke tarihinde ilk kez Özbekistan Cumhuriyeti’nin İnsan Hakları Ulusal Stratejisi onaylandı.
Bununla ilgili bilgiler BM’nin altı dilinde yayınlandı ve BM Genel Kurulu’nun 74. Oturumu’nun resmi belgesi olarak dağıtıldı.
Ulusal Stratejinin benimsenmesiyle ilgili bilgiler de BM’nin resmi dokümantasyon sisteminde yer almaktadır. Sonuç olarak dünya toplumu için Özbekistan Cumhuriyeti’nin Ulusal İnsan Hakları Stratejisi’nin metnini Arapça, İngilizce, İspanyolca, Çince, Rusça ve Fransızca dillerinde okumak için elverişli bir fırsat ortaya çıkmıştır.
Ulusal Strateji çerçevesinde 53 yasal düzenlemenin kabul edilmesi, 37 etkinlik kompleksinin geliştirilmesi ve 8 uluslararası sözleşmenin onaylanması öngörülmüştür. Buna dayanarak 98 belge üzerinde tutarlı bir çalışma tanımlanmıştır.
Özbekistan Cumhuriyeti Ulusal İnsan Hakları Stratejisi’nin yol haritasına yansıyan görevlerin uygulanmasına ilişkin izleme sonuçları şunları göstermiştir: Toplamda yürütme sürelerine göre, 78 maddeden 17’sinin, 7’si zamanında ve 2 madde de vaktinden önce tamamlanmıştır.
Son yıllarda sosyal alanda 30’dan fazla yasa çıkarıldı. Bunlar arasında “Vatandaşların Üreme Sağlığının Korunması’, “Bilim ve Bilimsel Faaliyetler Üzerine”, “Mesleki Birlikler Üzerine”, “Okul Öncesi Eğitim ve Yetiştirme üzerine” yasalar yer almaktadır.
Parlamentomuz, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün dört sözleşmesi de dahil olmak üzere 10’dan fazla uluslararası anlaşmayı onayladı. Yoksulluğun ortadan kaldırılması, nüfusun sağlığının iyileştirilmesi, kadına yönelik şiddetle mücadele, çevresel sorunlar ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması gibi önemli konulara odaklanılmaktadır. Özellikle de parlamento üyelerinin faaliyetlerine dahil olduğu Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Komisyonu ve Yolsuzlukla Mücadele Ulusal Konseyi mühimdir.
Pratik sonuçlar veren diğer alanlar arasında adli sistem bulunmaktadır. Bu doğrultuda yurttaşların adalete olan inancını ve yarına olan güvenini güçlendiren yoğun reformlar yürütülmektedir.
Adli alanda elde edilen sonuçlar uluslararası düzeyde de tanınmaktadır. Özellikle son zamanlarda BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği ve ABD Dışişleri Bakanlığı raporlarında, mahkemelerin bağımsızlığını sağlamaya, din özgürlüğünü güvence altına almaya ve insan ticaretini ortadan kaldırmaya yönelik reformlar da dahil olmak üzere Özbekistan’da meydana gelen ciddi değişikliklere ilişkin olumlu bir yaklaşım sergilediklerini belirttiler.
Bu yıl, söz konusu alandaki ilerlemelere ilişkin olarak, BM İnsan Hakları Konseyi’nin 44. Oturumu’nda BM’nin hakimler ve avukatların bağımsızlığına ilişkin özel raportörü Diego Garcia-Sayan’ın Özbekistan’a yaptığı ziyaretle ilgili sunduğu rapora da dikkat çekilmelidir. Raporda, son yıllarda Özbekistan’ın adli sisteminde elde edilen olumlu ilerlemeler kaydedilmiştir.
Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in inisiyatifiyle yürütülen adalet sisteminin mevcut reformunu değerlendiren raportör, Özbekistan’ın yargının bağımsızlığını güçlendirmek için kaydettiği ilerlemeyi memnuniyetle karşıladı.
– Bize BM İnsan Hakları Konseyi’nin faaliyetleri ve üyeliğine ilişkin seçimlerin nasıl yapıldığı hakkında bilgi verir misiniz?
BM İnsan Hakları Konseyi, BM Genel Kurulu’nun organıdır ve 2006 yılında kurulmuştur. Yılda üç kez toplantılar düzenler. Bu oturumlardan biri, ana oturum olarak kabul edilir ve çalışması on hafta sürer. Konsey, üyelerinin üçte birinin taleplerine dayanarak ayrı ülkelerdeki insan hakları durumunu incelemek de dahil olmak üzere, özel acil durum oturumları da oluşturulabilir.
İnsan Hakları Konseyi toplantıları Cenevre’de düzenlenmektedir. Genel Kurul’un 60/251 sayılı Kararının 7. maddesine göre, konsey, her biri genel kurul üyelerinin çoğunluğu tarafından üç yıllık bir süre boyunca gizli oylama yoluyla seçilen 47 üye devletten oluşmaktadır.
BM İnsan Hakları Konseyi’ne üyelik beş bölgesel grup içerisindeki ülkelerden seçilir. Böylece, Asya-Pasifik bölgesi (Orta Asya dahil) 13 üye, Afrika 13, Doğu Avrupa 6, Latin Amerika ve Karayipler 8, Batı Avrupa ve diğer bölgeler (ABD, Kanada ve İsrail dahil) 7’dir.
13 Ekim tarihli BM Genel Kurul oturumunda delegeler, 15 üye devleti BM İnsan Hakları Konseyi’ne seçtiler. Bunlar Özbekistan, İngiltere, Bolivya, Çin, Gabon, Fildişi Sahili, Küba, Malavi, Fransa, Pakistan, Meksika, Nepal, Rusya, Senegal ve Ukrayna’dır.
Mevcut seçimlerde 15 boş koltuk yerine, Asya-Pasifik’ten 4, Afrika’dan 4, Doğu Avrupa’dan 2, Latin Amerika ve Karayipler’den 3 ve Batı Avrupa’dan 2 olmak üzere dört üye seçildi.
BM Genel Kurulu’nun 75. Oturumu’nda, 193 BM üyesi ülkenin 169’unun Özbekistan’a oy verdiği de unutulmamalıdır. Pakistan da aynı şekilde 169 oy almıştır. Nepal 150, Çin 139, Suudi Arabistan 90 oy aldı. Konsey’e seçilen yeni üyelerin yetkileri, 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren yürürlüğe girecektir.
Sonuç olarak, Özbekistan’ın BM İnsan Hakları Konseyi’ndeki misyonunun adil ve tarafsız olduğunu belirtmek isterim. Bizler sadece ülkemizde değil; tüm dünyada hukukun üstünlüğünün, insan haklarının, özgürlüklerin ve meşru çıkarların korunmasının, teşvik edilmesinin ve geliştirilmesinin yanındayız.
