24 Şubat 2022 tarihinde başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı, Avrupa’daki pek çok ülkenin enerji politikasını gözden geçirmesine neden olmuştur. İtalya da bu ülkelerden biridir. Sanılanın aksine İtalya ve Rusya, 1960’lı yıllardan itibaren yakın ortaklıklar geliştirmiştir. Zira İtalya, o dönemde Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’ne (NATO) üye ülkeler arasında Avrupa’daki en büyük Komünist Parti’ye ev sahipliği yapmaktaydı. Bu kapsamda İtalyan iş dünyası ile Sovyetler Birliği, birbiri ardına kazançlı enerji anlaşmaları imzalamış ve bu durum, Soğuk Savaş’ın sona ermesinden sonra da devam etmiştir.[1] Dolayısıyla İtalya ile Rusya arasındaki enerji işbirliğinin uzun bir geçmişe dayandığı söylenebilir.
Roma yönetimi, özellikle de eski Başbakan Silvio Berlusconi (2001-2006, 2008-2011) döneminden itibaren enerji konusunda Moskova’yla yakın bir işbirliği yürütmüştür. Bu kapsamda İtalya, doğalgaz konusunda Rusya’ya karşı bir bağımlılık geliştirmiştir. 2021 yılında İtalya, doğalgaz ihtiyacının %95’ini ithal ederek karşılarken; İtalya’nın en büyük doğalgaz tedarikçisi de %38’le Rusya olmuştur.[2]
Bu bağlamda Roma yönetimi, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından Moskova’ya olan enerji bağımlılığını asgari düzeye indirebilmenin yanı sıra ülkenin bir enerji merkezine dönüştürebilmesi yönünde de faaliyetler yürütmeye odaklanmıştır. Bununla birlikte İtalya’nın liman kentleriyle ön plana çıkan bir ülke olması, sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) noktasında da kayda değer bir rol oynayabileceğine işaret etmektedir.
Öte yandan 2022 senesinin Ekim ayında İtalya’da Giorgia Meloni, Başbakan olarak göreve başlamıştır. Meloni döneminde İtalya’nın enerji siyasetinde mühim atılımlar yapılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda İtalya’nın bir enerji merkezine dönüşebilmesine dönük politikasının sac ayağını Ortadoğu ve Kuzey Afrika (MENA) ülkeleriyle geliştirmeye çalıştığı ortaklık oluşturmaktadır.
Roma’nın söz konusu politikasında MENA ülkelerinin mühim bir yer teşkil etmesinin esas nedeni, İtalya’nın jeopolitik konumundan kaynaklanmaktadır. Çünkü İtalya, konumu itibarıyla Doğu Akdeniz’in önde gelen güçlerinden biri olmasının yanı sıra tarihsel süreçte de Kuzey Afrika üzerinde önemli bir nüfuza sahip olmuştur. Örneğin Libya, İtalya’nın eski sömürgelerinden biriydi. Dolayısıyla Roma’nın bu bölgeye ilgi göstermesinin tarihsel bir boyutu da bulunmaktadır.
Tüm bunlarla birlikte Meloni Hükümeti, İtalya’yı güneyden kuzeye bir enerji köprüsü haline getirmeyi amaçlamaktadır. İtalya, bunu da MENA ülkelerine yatırımlar gerçekleştirerek ve bu bölgedeki ülkelerle doğalgaz ara bağlantıları inşa ederek sağlamayı hedeflemektedir. Nihayetinde bu politikalar vesilesiyle Roma, İtalya’yı bir enerji merkezi haline dönüştürmeyi arzulamaktadır. Son on yılda İtalya’yı Cezayir, Libya ve Azerbaycan’daki sahalara bağlayan üç büyük doğalgaz boru hattının inşa edildiğinin altı çizilmelidir.[3] Yani İtalya’nın enerji merkezi olmaya yönelik siyasetinin belli bir alt yapısının olduğu görülmektedir.
Diğer taraftan Meloni, 3 Aralık 2022 tarihinde MED Akdeniz Diyalog Forumu’nda İtalya’nın Akdeniz’deki rolünü kuvvetlendirme noktasında kararlı olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca Meloni, Avrupa enerji ticaretinin ağırlık merkezinin Akdeniz’e doğru kaydığına ilişkin güçlü bir sinyal verilmesi gerektiğini ve bunda İtalya’nın öncü bir rol oynayabileceğini vurgulamıştır. Meloni, Avrupa finansmanının bu konuda belirleyici olacağını ve İtalya’nın Akdeniz ile Avrupa arasında bir enerji köprüsü olduğunu dile getirmiştir.[4]
Meloni’nin Akdeniz Diyalog Forumu’nda özel önem atfettiği başka bir bölge ise Afrika olmuştur. Bu bağlamda İtalya Başbakanı, Afrika için “Mattei Planı”nı desteklediklerini ifade etmiştir. Söz konusu plan, adını İtalyan enerji şirketi ENI’nin kurucusu Enrico Mattei’den almaktadır. Mattei, petrol rezervlerine sahip ülkelerin, sömürülmelerinden elde edilen kârın %75’ini elde etmeleri ilkesini getiren ve ENI’yi adil anlaşmalar sunan ilk büyük Batılı şirket yapan kişi olarak bilinmektedir. Bu doğrultuda Meloni, Mattei Planı’nın Avrupa Birliği (AB) ve Afrika ülkeleri arasında erdemli bir işbirliğini ve büyüme modelini temsil ettiğini ve yaklaşımlarının Afrika uluslarına karşı yağmacı bir duruşu değil; işbirlikçi bir tutumu benimsediğini belirtmektedir.[5]
Meloni’nin bahse konu olan ifadelerinden de anlaşılacağı üzere İtalya, enerji hususunda AB’nin Akdeniz ve Afrika’yla köprüsü olmaya gayret etmektedir. Dahası İtalya’nın Ukrayna’daki savaşın ardından Avrupa gündeminin temel konusu haline gelen enerji güvenliği vasıtasıyla Avrupa siyasetindeki gücünü arttırmaya çalıştığı söylenebilir. Çünkü İtalya, AB içinde dış politikada ağırlık bakımından Almanya-Fransa ikilisinin gerisinde kalmaktadır. Bu nedenle İtalya, gerçekleştirmek istediği enerji atılımıyla Akdeniz ve Afrika’da AB’nin en önemli aktörü haline gelmeye çalışmaktadır.
Tüm bunlarla birlikte İtalya’nın MENA ülkeleri arasında enerji konusunda Cezayir ve Libya’yla geliştirdiği ortaklıklar oldukça mühimdir. Meloni, 22 Ocak 2023 tarihinde Cezayir’e bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Böylece Cezayir, Meloni’nin İtalya Başbakanı olarak ziyarette bulunduğu ilk Afrika ülkesi olmuştur. Zira Roma yönetiminin Rus gazına olan bağımlılığını azaltmak istemesinin ardından Cezayir, İtalya’nın doğalgaz ihtiyacının yaklaşık %40’ını karşılama sözü vererek bu ülkenin en önemli gaz ortağı olmuştur.[6]
Diğer taraftan Meloni, 28 Ocak 2023 tarihinde de Libya’yı ziyaret etmiştir.İtalya, Libya’da meşru hükümet olan Ulusal Birlik Hükümeti’yle bazı anlaşmalar imzalamıştır. Bu kapsamda Libya Ulusal Petrol Kurumu NOC ile İtalyan enerji şirketi ENI arasında 8 milyar avro değerinde bir doğalgaz anlaşması imzalanmıştır.[7]
Meloni Hükümeti, Libya’dan Avrupa akacak doğalgaz sayesinde İtalya’yı, Afrika ve Avrupa kıtaları arasında bir bağlantı noktası olarak sunmayı hedeflemektedir. Bununla birlikte İtalya’nın MENA ülkeleri arasındaki en önemli partnerinin Libya olduğu öne sürülebilir. Dolayısıyla Libya, bir anlamda İtalya için Afrika’ya açılan kapı niteliğini taşımaktadır.
Ayrıca Libya ve Cezayir gibi ülkelerden İtalya’ya çok sayıda düzensiz göçmen gelmektedir. İtalya, AB içinde düzensiz göç konusunda katı tutumuyla bilinmektedir. Dolayısıyla Roma, bu ülkeleri enerji anlaşmaları ve yatırım yoluyla kendisinin yanı sıra AB’nin de mühim bir ortağı haline getirerek Avrupa’ya yönelik düzensiz göçü önlemeyi amaçlamaktadır.
Tüm bunlarla birlikte Meloni, 6 Şubat 2023 tarihinde AB’nin Rusya’ya bağımlılığı azaltmak için hazırladığı “REPowerEU” adlı plandan gelecek fonları, İtalya’yı Avrupa’nın enerji merkezi haline getirebilmek için kullanacağını açıklamıştır. AB’nin bu plan için ayırdığı toplam fon, yaklaşık 300 milyar avro değerindedir. Eni, Enel, Snam and Terna gibi İtalyan enerji şirketlerinin CEO’larıyla görüşen Meloni, enerji arzı hususunda Afrika’yla işbirliği yapılması gerektiğine dikkat çekmiştir.[8]
Sonuç olarak İtalya’nın gelecek dönemde enerji noktasında oynayacağı etkin rol, Avrupa siyasetindeki gücünü arttırması noktasında belirleyici olacaktır. Bu bakımdan İtalya, jeopolitik konumu sebebiyle özellikle de MENA ülkeleriyle güçlü ortaklıklar geliştirmeye yönelmiştir. İtalya’daki karar alıcıların temel hedefi, ülkeyi Afrika ile Akdeniz arasında bir köprü haline getirebilmektedir. Ayrıca İtalya’nın enerji merkezi olma gayesi, ülkenin son dönemlerdeki en önemli jeopolitik projesi olan “Genişletilmiş Akdeniz Stratejisi”yle ilişkilidir.
[1] “Italy’s Entanglements with Russia and the Parties’ Energy Programs”, Friedrich Naumann Foundation for Freedom, https://www.freiheit.org/spain-italy-portugal-and-mediterranean-dialogue/italys-entanglements-russia-and-parties-energy, (Erişim Tarihi: 23.02.2023).
[2] “Italy Could Ration Energy in May if Russia Stops Supplies”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/energy/international-relations/italy-could-ration-energy-in-may-if-russia-stops-supplies/35178, (Erişim Tarihi: 23.02.2023).
[3] “Italy as an Energy Hub. Delving Into Meloni’s Mattei Plan”, Decode 39, https://decode39.com/5845/italy-energy-hub-meloni-mattei-plan/, (Erişim Tarihi: 23.02.2023).
[4] “Meloni Discusses Security, Shared Challenges at Rome Med”, Decode 39, https://decode39.com/5094/meloni-med-dialogues/, (Erişim Tarihi: 23.02.2023).
[5] Aynı yer.
[6] “Meloni in Algeria: What to Expect”, Decode 39, https://decode39.com/5581/meloni-in-algeria-what-to-expect/, (Erişim Tarihi: 23.02.2023).
[7] “Italy’s Eni Signs $8bn Gas Deal with Libya Amid Energy Crunch”, Al Jazeera, https://www.aljazeera.com/news/2023/1/28/italys-meloni-in-libya-to-conclude-8bn-gas-deal, (Erişim Tarihi: 23.02.2023).
[8] “Italy to Use EU Funds to Become Energy Hub for Europe, Meloni Says”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/italy-to-use-eu-funds-to-become-energy-hub-for-europe-meloni-says/, (Erişim Tarihi: 23.02.2023).
