Ukrayna Krizi’nin ardından Rusya’dan Avrupa’ya taşınan doğalgaz ve petrol boru hatları sekteye uğrarken; Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen önderliğindeki Avrupa Birliği (AB) heyeti, bu konjonktürden en çok etkilenen Doğu Avrupa ve Balkan ülkeleri için seferber olmuştur. Çözüm arayışları çerçevesinde gözler, Hazar Havzası’na çevrilirken; Azerbaycan, bu noktada ön plana çıkan ülke konumuna yükselmiştir. Zira gelişen şartlar, bu işbirliğin sadece doğalgazla sınırlı olmayacağını göstermiştir. Bilhassa 17 Aralık 2022 tarihinde Bükreş’te imzalanan “Yeşil Enerjinin Geliştirilmesi ve İletimi Alanında Stratejik Ortaklık Anlaşması”, işbirliğinin farklı alanlarda da çeşitlilik göstereceğini ortaya konulmuştur.
2022 yılının Haziran ayında gerçekleşen Bakü Enerji Haftası[1] kapsamında odak noktası doğalgazken; dikkat çeken bir diğer husus da Laçin ve Kelbecer’in rüzgâr enerjisi potansiyelinin kullanımı olmuştur. Ardından Suudi Arabistan[2] ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)[3] merkezli enerji şirketleriyle Abşeron yarımadası ve Hazar sahilinde alternatif enerji yatırımlarına dair çeşitli antlaşmalar imzalanmıştır.
Bakü Enerji Forumu’nda Azerbaycan ile Sırbistan arasında elektrik ihracatına dair protokol imzalanırken; Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev’in 2022 yılının Kasım ayında yaptığı Belgrad ziyareti sonrasında Sırbistan Maden ve Enerji Bakanı Dubravka Jedoviç, Sırbistan’ın 2023 yılının Ocak ayı itibarıyla Azerbaycan’dan elektrik ithal edeceğini ve böylece ülkenin elektrik sisteminin güvenliğinin sağlayacağını söylemiştir.[4]
17 Aralık 2022 tarihinde ise Bükreş’te Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın Aliyev, Romanya Başbakanı Nicolae Çuke, Gürcistan Başbakanı Irakli Garibaşvili ve Macaristan Başbakanı Viktor Orban’ın katılımıyla “Yeşil Enerjinin Geliştirilmesi ve İletimi Alanında Stratejik Ortaklık Anlaşması” imzalanmıştır. Ayrıca imza töreninde Romanya Cumhurbaşkanı Klaus Iohannis ve Avrupa Komisyonu Başkanı Leyen de hazır bulunmuştur.[5]
Anlaşma kapsamında Karadeniz’in altından uzanacak 1100 km’lik bu rotanın dünyanın en uzun su altı elektrik kablosu olması beklenmektedir. Sayın Aliyev imza töreninde yaptığı konuşmada konuyla ilgili olarak şunları söylemiştir:[6]
“Bugün Avrupa’ya başka bir enerji köprüsü kurmaya başlıyoruz. Ülkemiz, başta yeşil enerji olmak üzere Avrupa’nın önemli bir elektrik tedarikçisi olmayı planlamaktadır. Azerbaycan’ın yenilenebilir enerji potansiyeliyle ilgili olarak karadaki rüzgâr ve güneş enerjisi hacmi 27 gigawatt’tan fazladır ve Hazar Denizi’nin Azerbaycan sektöründeki rüzgâr enerjisi, 157 gigawatt’tır. Ülkemizin stratejik yatırımcılarından biriyle 2027 yılına kadar 3 gigawatt rüzgâr ve 1 gigawatt güneş enerjisi üretmeyi planlıyoruz. Bunların yüzde 80’i ihraç edilecektir. 2037 yılına kadar en az 6 gigawatt ek güç yaratmayı planlıyoruz.”
Komşuluk ve Genişleme Politikasından Sorumlu Avrupa Komiseri Oliver Varheyli ise projenin önemini şu sözlerle vurgulamıştır:[7]
“Planlarımızın nasıl gerçekleştiğini görmek beni her zaman mutlu etmiştir. Karadeniz’in enerji arzı için 17 milyar avroluk su altı kablosunun inşası, karşılıklı ekonomik ve sosyal faydalar sağlayacak.”
Karabağ Zaferi sonrasında geri alınan toprakların rakım olarak yüksekliği Bakü için rüzgâr enerjisi alanında ekstra kaynak oluştururken; Hazar çevresi ve Abşeron yarımadası, ülke için alternatif enerji üretimine imkân sunmaktadır. Covid-19 salgını ve Rusya-Ukrayna Savaşı sonrasında oluşan yeni jeopolitik koşullarda Azerbaycan, bölgesinde etkin güç olma hedefi doğrultusunda dış ticarette %8’lik paya sahip olan petrol ve doğalgaz dışı alanların geliştirilmesini öncelik haline getirirken; yeşil enerji ihracatı da bu noktada ön plana çıkmaktadır. Ayrıca bu alanda yapılan işbirliklerinde Körfez ülkeleriyle birlikte Birleşik Krallık ve Avustralya merkezli şirketler de dikkat çekmektedir.
Ukrayna Krizi sonrası hususen Doğu Avrupa ülkelerinin enerji tedarikçilerinin çeşitliliğindeki eksiklik gözlemlenirken; inisiyatifi ele alan AB çeşitli modeller benimsemeye başlamıştır. Bu noktada imzalanan “Yeşil Enerjinin Geliştirilmesi ve İletimi Alanında Stratejik Ortaklık Anlaşması”nda izlenen “4+1 formatı (Azerbaycan, Gürcistan, Romanya ve Macaristan+AB)” aynı zamanda Doğu Ortaklığı Programı’nın da geliştirilmesine imkan yaratmaktadır. Ayrıca anlaşmanın tarafları, formatın geliştirilmesine yönelik bir beklenti içerisindeyken; tören sonrası verdiği demeçlerde de açık kapı bırakmıştır.
Bu noktada ön plana çıkan ülkelerden biri de Kazakistan’dır. Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev’in reform paketlerinde alternatif enerji önemli başlıklardan birini oluştururken; özellikle Körfez ülkelerine mahsus şirketlerle müşterek projeler yürütülmektedir. Ayrıca son dönemde enerji konusunda problem yaşayan diğer Balkan, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin de projeye katılım sağlaması ihtimal dahilindedir.
İmzalanan yeşil enerji temalı anlaşmanın iki ülkesi, Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) üyesiyken; bu protokol, 2040 Türk Dünyası Vizyon Belgesi’nde vurgulanan alternatif enerji alanında ortaklık ilkesinin pratiğe dökülmesi anlamına gelmektedir. Buna ek olarak anlaşma, AB ile TDT arasındaki işbirliğinin gelişimine de katkı sunacaktır.
Son dönemde post-Sovyet ülkelerle işbirliğini ve sermaye yatırımlarını arttıran Körfez ülkeleri de yeni konjonktüre uyum sağlamaktadır. Özellikle de Suudi Arabistan, BAE ve Katar, söz konusu girişimlerde öne çıkmaktadır.
Sonuç olarak Ukrayna Krizi, enerji piyasasında yeni ortaklıklar yaratmış ve Orta Koridor’un önemini arttırmıştır. Bu noktada hem ülkeler bazlı hem de örgütler odaklı yeni formatların gelişmesi mümkün gözükmektedir.
[1] “İlham Əliyev “Bakı Enerji Həftəsi” Çərçivəsində Keçirilən Sərginin Açılış Mərasimində”, Oxu.az, https://oxu.az/politics/608905, (Erişim Tarihi: 23.12.2022).
[2] “Səudiyyə Ərəbistanı Azərbaycanın Avropaya Elektrik Enerjisi İxracında İştirak Etmək İstəyir”, Amerikanın Sesi, https://www.amerikaninsesi.org/a/6882298.html, (Erişim Tarihi: 23.12.2022).
[3] “Energetika Nazirliyi və BƏƏ-nin “Masdar” Şirkəti Arasında İcra Müqavilələri İmzalanıb.”, Azeristilik Techizat resmî web sayfası, http://azeristilik.gov.az/content/az/96, (Erişim Tarihi: 23.12.2022).
[4]“Serbiya Azərbaycandan Elektrik Enerjisi İdxal Edəcək”, Teleqraf.az, https://teleqraf.com/news/toplum/349766.html, (Erişim Tarihi: 23.12.2022).
[5] “Azərbaycan Avropanı “Yaşıllaşdırır”: Qərbin Təhlükəsizlik Öhdəliyi, Müqavimət Oxunda Bakının Yeri”, Oxu.az, https://oxu.az/politics/675353, (Erişim Tarihi: 23.12.2022).
[6] “Azərbaycanın Enerji Strategiyasında Yeni Era”, Oxu.az, https://oxu.az/politics/675111, (Erişim Tarihi: 23.12.2022).
[7] Aynı yer.
