Tarih:

Paylaş:

İmamali Rahman’ın Özbekistan Ziyareti: Ticaret ve Dış Yatırım

Benzer İçerikler

Bu yazı şu dillerde de mevcuttur: English Русский

Tacikistan Devlet Başkanı İmamali Rahman, 2-3 Haziran 2022 tarihleri arasında komşu Özbekistan’ı ziyaret etmiştir. Bu ziyaretinde Rahman’a, Başbakan Birinci Yardımcısı, Dışişleri Bakanı, Uluslararası İlişkilerden Sorumlu Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Enerji ve Su Kaynakları, Ekonomik Kalkınma ve Ticaret, Eğitim ve Bilim, Maliye, Tarım ve Kültür Bakanları eşlik etmiştir. Ayrıca, Devlet Yatırımlar ve Devlet Mülk Yönetimi Komitesi Başkanı, Ulusal Banka Başkanı da heyette yer almıştır.

Rahman, mevkidaşı Şevket Mirziyoyev’le görüşmüş; taraflar, ülkeler arasındaki stratejik ortaklığın daha da derinleştirilmesine bağlı kaldıklarını teyit etmiştir. Ayrıca ticaret, sanayi, tarım, ulaştırma ve lojistik, enerji alanlarında ortak işbirliği projelerinin teşvikine özel önem verilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Görüşmenin ardından Rahman ve Mirziyoyev, “Tacikistan ve Özbekistan arasındaki ebedi dostluk ve birliğin güçlendirilmesine ilişkin deklarasyon” imzalamışlardır. Ayrıca Özbekistan ile Tacikistan arasında toplam 15 olmak üzere ağırlıklı olarak 7 yeni işbirliği alanında anlaşmalar imzalanmıştır. Bu anlaşmaların önemli bir kısmı ticaret, ekonomi ve sanayi alanlarla ilgili olmuştur. Daha sonra Rahman ve Mirziyoyev, Zarafşan Nehri üzerinde 140 megavat kapasiteli Yavan hidroelektrik santralinin inşaatını başlattıklarını açıklamışladır.

Rahman’ın, Taşkent’i ziyaretinden bir gün önce 1 Haziran 2022 tarihinde Taşkent’te Özbekistan’dan 400, Tacikistan’dan yaklaşık 150 temsilcinin katılımıyla “Tacik-Özbek Girişimciler İş Forumu” gerçekleşmiştir. Forum sonucunda 1 milyar dolar değerinde 75 ticari ve ekonomik anlaşmalar imzalanmıştır. Tacikistan ve Özbekistan’ın ekonomik ve ticari alandaki temel amacının, ticari ve ekonomik ilişkileri daha da geliştirmek ve güçlendirmek, bunun için de uygun koşulları yaratmak olduğu belirtilmiştir.

Görüldüğü üzere Rahman’ın Özbekistan ziyaretinin ve Tacik-Özbek üst düzey yetkililerin ve heyetler arasındaki görüşmelerin gündeminde ticari ve ekonomik ilişkilerin genişletilmesi yer almıştır. Tacikistan dış yatırımlara ihtiyaç duymaktadır. Özbekistan ise tüketim pazarına ve Özbek mallarının ihracatı için ulaşım hatlarına ihtiyaç duymaktadır.

İki yıllık Covid-19 dönemi, Tacik iş dünyası ve ekonomisine ezici bir darbe indirmişti. Tacikistan diğer ülkelerle birlikte, Özbekistan’ın yatırımlarına ihtiyaç duymaktadır. Duşanbe Taşkent’e, Özbek malları için hala bir tüketim pazarı niteliğinde olan Tacikistan’ı önermektedir. Bu bağlamda Tacikistan her ne kadar ülkedeki ticari-ekonomik durumu açık bir şekilde dile getirmek istemese de ülkedeki sorunlar bilinmektedir. Örneğin, Özbekistan başta olmak üzere bölgesel ekonomilere kıyasla girişimcilik için elverişli bir ortam yaratmayı amaçlayan reformların yavaş işlemesi, Tacikistan’daki iş/girişimcilik ortamını olumsuz etkilemektedir. Tacikistan, Covid-19’la mücadeleyi kolayca aşmış olsa da salgın ülke ekonomisine ciddi zarar vermiştir.

Salgın döneminde hükümetin özel sektöre destek vermemesi sonucunda birçok işletme kapanmıştır. İnsanlar gelirlerini kaybetmiştir. Ayrıca ülke dışındaki Tacik işçilerin de salgından kaynaklı ekonomik sorunlarından dolayı Rusya’dan ülkelerine gönderdikleri para havaleleri azalmıştır. Fakat resmi istatistiklere göre 2021 yılında Tacikistan ekonomisi, yani gayri safi yurt içi hasılası (GSYİH) %9 büyüme göstermiştir.

2022 yılının Ocak ayınca Tacik makamları, ülkenin 2021 yılındaki GSYİH’nin 98 milyar 900 milyon somoni veya döviz kuruyla yaklaşık 8 milyar 730 milyon dolar olduğunu öne sürmüştür. Fakat Tacik hükümetinin çizmiş olduğu olumlu tabloya yönelik bazı itirazlar söz konusu olmuştur. Hükümetin sadece açılan yeni işletmeleri hesaba kattığı, kapatılan işletmelerle ilgili bir veri açıklanmadığı öne sürülmüştür. Ayrıca, 2021 yılında Tacikistan’da enflasyonun yaklaşık %8 olduğu ve bunun reel GSYİH büyümesini büyük ölçüde olumsuz etkilediği belirtilmiştir. Dolayısıyla da Orta Asya’nın diğer ülkelerinde olduğu gibi Tacikistan’da da gıda ve diğer mal fiyatlarında keskin bir artış yaşanmıştır.

Rahman, Tacikistan Parlamentosunda yaptığı yıllık açıklamasında “​​2022-2026 dönemini endüstriyel gelişme yılları ilan etmiş ve bu 5 yıllık sürede hafif ve ağır sanayinin yanı sıra metalürjinin gelişimini hedeflemesi gerektiğini belirtmiştir. Bu hedeflere ulaşmak için, yabancı yatırımların sayesinde küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri kurma amacı belirlenmiştir.

Ancak ülke içinde var olan birtakım sorunlar, yozlaşmış bir bürokratik sistem, kışın elektrik kesintileri, doğalgaz eksikliği, internete sınırlı erişim ve bazı bölgelerde tamamen yokluğu ve daha da önemlisi, özellikle mülkiyet hakları başta olmak üzere hukukun üstünlüğü konusundaki eksiklikler, yabancı yatırımcıların ülkeye gelmelerini engellemektedir. Fakat Rahman’ın Taşkent ziyareti sırasında Özbekistan’a özel bir teklif sunulmuştur: Özbek girişimcilere Devlet Başkanı’nın ve Hükümetin desteği garanti edilmiştir. Tacikistan Ticaret ve Sanayi Odası Başkan Yardımcısı Manzura Rustamova’ya göre, iki ülkenin girişimcileri arasındaki aktif işbirliğinde şimdiden olumlu sonuçlar alınmıştır. Özellikle son 6 yılda ticaret cirosu 37 kat artmıştır. 2022 yılın ilk çeyreğine göre, geçen yılın aynı dönemine göre %30 artarak yaklaşık 174 milyon dolara ulaşmıştır.

Rahman’ın ziyaretinden de görüldüğü gibi 2021 yılında 435 milyon dolar olan Özbek-Tacik ticaret hacmini en kıza zamanda 1 milyon doların üzerine çıkarmak hedeflenmiştir. Bu bağlamda, Taşkent ve Duşanbe yeni ekonomik işbirliği biçimlerini geliştirme aşamasındadır. 2021 yılından itibaren Tacikistan’daki Zeravşan Nehri üzerinde hidroelektrik santrallerin inşası gibi iki ülkeyi ciddi şekilde ilgilendirebilecek projeler konuşulmaktadır. Bu projeleri Taşkent’in finanse etmesi ve bu hidroelektrik santralinde üretilecek elektriğin, elektrik enerjisine ihtiyaç duyan Özbekistan’ın ihtiyacını gidermesi öngörülmektedir. Su sorunu ve sınır aşan nehirler üzerinde hidroelektrik santrallerin kurulması iki ülke arasındaki en önemli güvenlik sorunlarından biriydi. Yavan hidroelektrik santralinin inşasına karar verilmesi Özbek-Tacik barışı için de büyük öneme sahiptir.

Ayrıca, Tacikistan, Özbekistan’a gümüş ve altın dahil olmak üzere ortak işletilmesi için yaklaşık 200 yatağın işletilmesini açabilir. Özbekistan, Tacikistan’daki ekonomik faaliyeti hem ülke içinde hem de dışında birçok soruyu gündeme getiren Çin’e kıyasla Tacikistan için daha rahat ve maliyeti daha az olan bir ortak konumundadır. Çin, Tacikistan’ın en büyük dış yatırımcısı konumundadır ve Tacikistan’ın Çin’e olan bağımlılığının giderek artması, Tacik tarafını rahatsız etmektedir. Ayrıca Çin’in Tacik ekonomisi üzerindeki etkisi Tacik toplumu tarafından da tepkiye neden olmaktadır.

Özbekistan ve Tacikistan arasında yıllardır çözülemeyen bu sorunları son 5 yılda çözmeyi başarmış olması kayda değer bir başarı olarak görülebilir. Son yıllarda ilişkilerin gelişmesiyle Tacikistan ve Özbekistan vatandaşlarının kara taşımacılığı ile birbirlerine serbestçe seyahat edebilecekleri en az altı güzergâh bulunmaktadır. Ayrıca 20 Haziran 2022 tarihinde Taşkent-Duşanbe tren seferlerinin de başlayacağı açıklanmıştır.

Özbekistan-Tacikistan arasındaki İktisadi ve ticari ilişkilerin gelişmesi, iki ülke vatandaşlarının karşılıklı seyahatlerinin artması, iki ülke arasındaki işbirliğini daha da kuvvetlendirmektedir. Tacikistan, karşılaşmış olduğu ekonomik sorunları komşusu Özbekistan’ın desteğiyle çözmeye çalışırken, aynı zamanda bölge devletleri arasındaki işbirliği ve dayanışma noktasında da çok önemli bir noktaya gelindiği görülmektedir. Düne kadar krizlerle ön plana çıkartılmaya çalışılan bölge, artık işbirliği ve dayanışmalarla gündemdeki yerini almaktadır.


Dr. Sabir ASKEROĞLU
Dr. Sabir ASKEROĞLU
Lisans öğrenimini Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler bölümünde tamamlayan Dr. Sabir Askeroğlu, yüksek lisans derecesini Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı’nda almıştır. Doktora eğitimini İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı’nda tamamlayan Dr. Askeroğlu, çeşitli düşünce kuruluşlarında görev yapmıştır. Başlıca ilgi alanları, Avrasya çalışmaları ve Rus dış politikası olan Dr. Askeroğlu, iyi derecede Rusça ve İngilizce bilmektedir.