Kosova ile Sırbistan arasında çözüme kavuşturulması beklenen çeşitli konular vardır. Kuşkusuz Sırbistan’ın Kosova’nın bağımsızlığını kabul etmemesi esas sorunu teşkil etmektedir. Brüksel Müzakereleri’nde bile Kosova Cumhuriyeti ve Sırbistan Cumhuriyeti terimlerinden kaçınılmaktadır ve bunun yerine “Kosova-Sırbistan” veya “Priştina-Belgrad”gibi hukuki olmaktan ziyade; coğrafi mahiyeti bulunan kavramlar kullanılmaktadır. Zira Avrupa Birliği (AB), Kosova’nın devlet statüsüne karşı tarafsız bir duruş sergilemedeki kararlığını sürdürmektedir.
Sırbistan Anayasası’nda “Kosova” Vurgusu
Hatırlanacağı üzere, 21 Mayıs 2006 tarihinde Karadağ’da yapılan bağımsızlık referandumunda Karadağ halkının %55’i bağımsızlık lehine oy kullanmıştır ve böylece Karadağ, resmen Sırbistan-Karadağ Birliği’nden ayrılıp bağımsızlığına kavuşmuştur.[1] Bunun akabinde 30 Eylül 2006 tarihinde Sırbistan’da, yeni Anayasa Ulusal Meclis’te kabul edilip; 28-29 Ekim tarihlerinde halkoyuna sunulmuştur ve halkın %53’ünün desteğiyle kabul edilmiştir. Nihai olarak yeni Anayasa, 8 Kasım 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir.[2] Haliyle Karadağ’ın bağımsızlığıyla birlikte Sırbistan-Karadağ Birliği dağılmıştır ve böylece iki ülke yeni anayasalar yapmışlardır.
2006 yılında hazırlanan Sırbistan Anayasası, “Başlangıç” bölümünden itibaren anayasa metnindeki çeşitli maddelerde Kosova’yı zikretmektedir. Tüm bu anayasal hükümlerinin müşterek noktası, Kosova’yı Sırbistan’ın ayrılmaz bir parçası olarak vurgulamasıdır. Anayasa’nın “Başlangıç” bölümü, Kosova ve Metohiya Eyaleti’nin Sırbistan topraklarının ayrılmaz bir parçası olduğu ve Sırbistan bünyesinde geniş bir özerklik statüsüne sahip olduğunu belirtmektedir.[3]
Sırbistan Anayasası uyarınca Kosova ve Metohiya Özerk Bölgesi’nin yanı sıra ülkede Voyvodina Özerk Bölgesi de bulunmaktadır. Ancak Kosova ve Metohiya Özerk Bölgesi’nin özerkliğinin Anayasa değişikliği için öngörülen usullere uygun olarak kabul edilecek özel bir kanunla düzenleneceği hüküm altına alınmıştır.[4]
Yine Sırbistan Cumhurbaşkanı göreve başlarken, Ulusal Meclis önünde “Bütün çabamla; Kosova ve Metohiya’nın parçası olduğu Sırbistan Cumhuriyeti topraklarının egemenliğini ve bütünlüğünü koruyacağıma…” diye başlamak suretiyle yemin etmektedir.[5] Özetle Sırbistan Anayasası, Kosova’yı Sırbistan’ın “ayrılmaz parçası” olarak tanımlamaktadır. Sorunun asli kaynağı da budur.
Kosova Anayasası’nda “Komşuluk” Vurgusu
2008 Kosova Anayasası’nın “Başlangıç” bölümünde Kosova’nın tüm komşu ülkelerle iyi komşuluk ilişkileri ve işbirliği oluşturarak bölgenin ve Avrupa’nın istikrarına katkıda bulunacağına yönelik inancı vurgulamaktadır.[6]
Görüldüğü üzere Kosova Anayasası’nın yaklaşımı, uzlaşmacı ve barışçıl bir dile dayanmaktadır. Burada Sırbistan başta olmak üzere diğer komşular kastedilmektedir. Böylece Balkan coğrafyasındaki gergin ilişkilerin aşılması ve yeni bir sayfa açılması amacı güdülmüştür. Buna ek olarak Anayasa’nın 1. maddesinin 3. fıkrası; Kosova Cumhuriyeti’nin herhangi bir devlete veya herhangi bir devletin parçasına karşı toprak iddiasında bulunmayacağını ve hiçbir devletle birleşmeye çalışmayacağını ifade etmektedir. Bunun anlamı Kosova’nın Arnavutluk’la ya da Sırbistan’ın güneyindeki Arnavut çoğunluğa sahip üç ilçeyle birleşmeyi planlamadığıdır.
Çözüm Arayışlarının İzinde
Kosova ile Sırbistan arasındaki sorunların nihayete ermesi için iki ülkede de sağlam iradenin oluşması gerekmektedir. Bu da iktidar ile muhalefet kanatlarının aynı duruş ve kararlılığı göstermesini gerektirmektedir. Lakin Kosova’da bu durum pek kolay değildir. Ancak ABD başta olmak üzere Batı’nın güçlü devletlerinin araya girmesiyle ortak bir siyasi irade oluşturulabilir.
Sırbistan siyaset sahnesine bakıldığı zaman göze çarpan ilk manzara ise Ulusal Meclis’te muhalefetin neredeyse hiç olmamasıdır. Gerçekten de iktidar koalisyonu, nitelikli çoğunluğa sahiptir. Ancak Sırbistan’da siyaset, sadece siyasi partilerden ibaret değildir. Sırp Ortodoks Kilisesi de siyaset sahnesinde kilit rol oynamaktadır. Dolayısıyla “siyasi iktidar-kilise” örtülü ittifakında Kosova konusunda uzlaşının olmadığı takdirde herhangi bir çözüm mümkün değildir. Kaldı ki; Sırbistan’da Cumhurbaşkanı Alexander Vučić liderliğindeki iktidar ile Kilise, Kosova’nın bağımsız bir devlet olarak kabul edilemeyeceği hususunda hemfikirdir.
Siyasi boyutunun yanı sıra olayın hukuki kapsamı da önem arz etmektedir. Bir devletin varlığını kabul etmek her ne kadar bir siyasi iradeyle ortaya konulsa da bu iradenin bir “hukuki işlem” vesilesiyle hayat bulması gerekmektedir. Öyle ki; birbirine kastı olmayan iki ülke arasında tanınma münasebeti bir hükümet kararıyla kurulmaktadır.[7] Yani bir devletin hükümeti olağan veya olağanüstü bir kabine toplantısıyla diğer bir devletin varlığını kabul etme kararını alabilir. Ancak iki ülke arasında sorunlar varsa, durum farklılaşmaktadır. Kosova-Sırbistan ilişkilerinin çözümü de siyasi iradeden ibaret değildir ve hukuki boyutunun ön plana çıktığı bir süreç söz konusudur.
Bir taraftan Brüksel Müzakereleri ağır adımlarla da olsa ilerlerken; diğer taraftan Batı Balkanların Avrupa’yla bütünleşmesinde mühim rol oynayan Berlin Süreci devam etmektedir. Lakin bu ortamda Sırbistan’ın Kosova’yı kendi özerk bölgesi olarak Anayasa’da tanımlamayı sürdürmesi, taraflar arasındaki meselelerin çözülmesini engellemektedir.
Sırbistan Anayasası, Kosova’nın özerk bölge olarak tarif edilmesi yoluyla Sırp devletinin bütün kurumlarına Kosova’yı bağımsız komşu bir ülke olarak kabul etmeme yükümlülüğünü getirmektedir. Bunun neticesinde iki ülkenin kalıcı barışı ve komşuluk ilişkilerini kurma ve sürdürme eğilimi ortadan kalkmaktadır. Çünkü hiçbir siyasi anlaşma, Anayasa’ya aykırılık teşkil edemez. Bundan dolayı Sırbistan Anayasası değişmedikçe, müzakereler vasıtasıyla kalıcı çözümlere ulaşılamaz. En fazla, konjonktüre uygun birtakım diplomatik veya teknik neticeler alınabilir.[8]
[1] “Independence of Montenegro”, Britannica, https://www.britannica.com/place/Montenegro/Independence, (Erişim Tarihi: 13.12.2022).
[2] “Constitution of Serbia”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_Serbia, (Erişim Tarihi: 14.12.2022).
[3] Sırbistan Anayasası için bkz. Palament¸http://www.parlament.gov.rs/upload/documents/Constitution_%20of_Serbia_pdf.pdf, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
[4] Sırbistan Anayasası’nın 182/2. maddesi.
[5] Sırbistan Anayasası’nın 114/3. maddesi.
[6] Kosova Anayasası için bkz. Gkz.rks, https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702, (Erişim Tarihi: 17.12.2022).
[7] Zejnullah Gruda, E drejta ndërkombëtare publike, Furkan ISM, Shkup 2009, s. 83.
[8] Ditar Kabashi, “Qasja penguese e Kushtetutës së Serbisë për bashkëpunim me Kosovën”, Revista Shenja, Shenja, https://shenja.tv/qasja-penguese-e-kushtetutes-se-serbise-per-bashkepunim-me-kosoven/, (Erişim Tarihi: 17.12.2022).
