Pandemi sonrası dönemde küresel enerji piyasaları, rezonanslara karşı önlemler almaya çalışarak yeni uygulama formatları ve sistemleri geliştirme yoluna gitmiştir. Buradaki amaç, öngörülemeyen fiyatlandırılmalara karşı mekanizmalar geliştirip fiyat dalgalanmalarını en az seviyelerde tutarak sürekliliği sağlamaktır. Gelişmiş ülkeler piyasalarını daha kontrollü ve öngörülebilir hale getirmek için bir takım enerji reformları yapmıştır.[1]
Buna karşın başta Türkiye olmak üzere gelişmekte olan ülkelerin piyasa hakimiyetlerinin az olması sebebiyle “enerji verimliliği” kavramını hayata geçirmişlerdir.[2] Nitekim bir pazardan alınan hammaddenin fiyatındaki istemsiz dalgalanmalar ve öngörülemeyen krizler küresel petrol fiyatlarına da etki etmektedir. Rusya-Ukrayna Savaşı akabinde Hamas-İsrail çatışmalarının başlaması, başta doğalgaz fiyatları olmak üzere petrol fiyatlarında da kısmi bir artış sonrası beklentinin aksine fiyatlarda düşüş yaşanmıştır.
Petrol fiyatları, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Çin ekonomik endişeleri nedeniyle 16 Kasım 2023 Perşembe günü yüzde 5 civarında düşerek dört ayın en düşük seviyesine gerilemiştir. Yatırımcılar, ABD ve Asya’dan gelen zayıf verilerin ardından küresel petrol talebindeki endişelerden dolayı düşüş yaşanmıştır. Brent vadeli işlemleri, varil başına 77,42 dolarlık bir düşüşle yüzde 4,6 azalarak günü tamamlamıştır. ABD’nin Batı Teksas Tüccarları (WTI) ham petrolü de varil başına 72,90 dolara, yani 3,76 dolar veya yüzde 4,9 düşerek gerilemiştir. Hem Brent hem de WTI, daha önce sırasıyla 76,60 dolar ve 72,16 dolara kadar gerileyerek 7 Temmuz 2023 tarihinden bu yana en düşük seviyelerinde işlem görmüştür.[3]
Tablo 1: 15-17 Kasım 2023 Tarihli Brent Petrol Fiyatları[4]
Yeni işsizlik başvurularında bulunan Amerikalıların sayısı geçen hafta üç ayın en yüksek seviyesine çıkarak, iş gücü piyasası koşullarının hala kolaylaşmadığını göstermiştir. Bu rapor, Ekim ayında ABD perakende satışlarının yedi ayın ilkinde motorlu araç alımları ve hobilerdeki harcama düşüşüyle birlikte ilk kez azaldığını gösteren diğer verilerin ardından gelmiştir. Bu durum, dördüncü çeyreğin başında talebin yavaşladığına dair beklentileri daha da güçlendirmiş ve Federal Rezerv’in faiz artırımını tamamladığı beklentilerine yol açmıştır. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ve Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), dördüncü çeyrekte arz sıkışıklığı öngörmüşlerdir. Ancak ABD verileri, stokların bol olduğunu göstermiştir.
Öte yandan Çin’in petrol rafineri işlem hızında beklenen bir yavaşlama da yatırımcılara düşündürmüştür. Ekim ayında endüstriyel yakıt talebi zayıflamış ve rafinaj marjları daralmıştır. Ancak İsrail-Hamas çatışması Gazze’de tırmanmaya devam ederken; ABD, Hamas’ın uzun süredir destekçisi olan İran’a karşı petrol yaptırımlarını uygulayacaklarını söylemiştir.[5] EIA’nın verilerine göre; Amerikan ham petrol stokları kasım ayının ikinci haftası 3.59 milyon varil artarak 439.4 milyon varile yükselmiş, yani ağustos ayından bu yana en yüksek seviyeyi görmüştür. Ayrıca ABD’nin İran’a karşı petrol yaptırımları uygulama kararı alması, fiyatlardaki baskının devam etmesine yol açmıştır.
Ulusal Veri Ajansı’ndan alınan bilgiler doğrultusunda Çin’de Ekim ayında ham petrol rafineri işlem hızı, Eylül ayındaki rekor üretim seviyesine oranla %2.8 düşüş yaşayarak günlük 15.1 milyon varil eşdeğer üretime gerilemiştir. Bu da dünyanın en büyük ikinci ekonomisinden talep yönünde yavaşlamanın olduğunu göstermiştir.[6] Price Futures Group’dan Petrol Uzmanı Phil Flynn, şu açıklamayı yapmıştır:[7]
“Yavaşlayan endüstriyel üretimin artan arzla birleşerek talebin azalma teorisine hizmet etmektedir. Fiyatlar şu anda destek bulmakta zorlanıyor.”
Pandemi sonrası dönemde Çin ekonomisinin yeniden açılması ve artan talepler, ABD’nin tarihinde en yüksek petrol üretimini yapması, buna destek olarak Kanada, Brezilya ve Guyana’nın üretim kapasitelerini artırması, belirsizliklere ve krizlere karşı bir miktar destek olabilmiştir. Öte yandan OPEC, son fiyat düşüşünü spekülatörlere bağlayarak negatif yorumları abartılı olarak değerlendirmiştir. Çin’in ham petrol ithalatının Ekim ayında günlük 11.4 milyon varil arttığını belirten OPEC, ayrıca üçüncü çeyrekte ABD ekonomik büyümesinin güçlü olduğunu ve Uluslararası Para Fonu’nun Çin ekonomisinin bu yıl yüzde 5.4 büyüyeceğini öngördüğünü belirtmiştir.
ABD’de enflasyonun beklentilerden daha hızlı yavaşlamasının ardından, dün açıklanan verilere göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) de Ekimde aylık yüzde 0,5 ile Nisan 2020’den bu yana en büyük düşüşünü kaydederken, yıllık yüzde 1,3 artışla beklentilerin altında gerçekleşmiştir.
Analistler, para piyasalarındaki fiyatlamalarda FED’in aralık toplantısında faizi sabit bırakacağına kesin gözüyle bakıldığını belirterek, bankanın gelecek yıl haziran ayı itibarıyla faiz indirimlerine başlayacağına yönelik tahminlerin güç kazandığını aktarmıştır. FED yetkililerinin açıklamaları yatırımcıların odağında bulunurken, San Francisco FED Başkanı Mary Daly, enflasyonda daha fazla yavaşlama olduğunu gösteren son ekonomik verilerin “cesaret verici” olduğunu vurgulamıştır.
Çin’de resesyon beklentileri fiyatları baskılamaktadır. Dünyanın en büyük petrol ithalatçısı ve ikinci en büyük petrol tüketicisi Çin’de ev fiyatlarındaki düşüşün ekonomide olumsuz sinyallerin devam ettiğini göstermesi, ülkede petrol talebinin de zayıflayacağı endişelerini artırmıştır. Ancak OPEC ve EIA’nın son yayımladığı raporlarda, Çin ekonomisine ve petrol talebi görünümüne ilişkin olumlu tahminler söz konusu endişeleri azaltarak fiyatların daha fazla düşüşüne engel olmuştur. Brent petrolde teknik olarak 81,33 ile 81,57 dolar aralığının direnç, 80,01 ile 79,59 dolar aralığının ise destek bölgesi olarak izlenebileceği belirtilmektedir.[8]
[1] “AB’de Elektrik Reformu.”, Dünya, https://www.dunya.com/kose-yazisi/abde-elektrik-reformu/696635, (Erişim Tarihi: 21.06.2023)
[2] “Enerji Verimliliği”, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, https://enerji.gov.tr/enerji-verimliligi, (Erişim Tarihi: 21.06.2023)
[3] “Oil Prices Slump To 4-Month Low On U.S., Chinese Economic Concerns”, Reuters, https://www.reuters.com/business/energy/oil-prices-dip-us-crude-build-asia-demand-worries-2023-11-16/, (Erişim Tarihi: 17.11.2023)
[4] “Oil Prices Fall on Higher U.S. Crude Inventories”, Barron’s, https://www.barrons.com/livecoverage/stock-market-today-111623/card/oil-prices-fall-on-higher-u-s-crude-inventories-vWeXNTXMMnAQXdwpFuIy, (Erişim Tarihi: 16.11.2023).
[5] Aynı yer.
[6] “U.S. crude oil prices fall 5% as supply grows amid demand worries”, CNBC, https://www.cnbc.com/2023/11/16/us-crude-prices-fall-nearly-4percent-as-inventories-rise-.html, (Erişim Tarihi: 16.11.2023).
[7] Aynı yer.
[8] “Brent Petrolün Varil Fiyatı 80,77 Dolar”, AA, https://t.ly/L-Yov, (Erişim Tarihi: 16.11.2023)
