Orta Asya’nın Artan Enerji İhtiyacı ve Alternatif Yöntemler

Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından dünyada en çok konuşulan konulardan biri enerji oluşmuştur. Zira Rusya’ya uygulanan Batı merkezli yaptırımlar neticesinde taraflar arasındaki enerji ticareti asgari seviyeye düşmüştür. Avrupa Birliği (AB), yaptırımlar çerçevesinde Rus petrolüne tavan fiyat uygulama kararı almıştır. Bunun üzerine Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, AB’nin aldığı kararı uygulayacak ülkelere petrol ve petrol ürünün satışını yasaklayan bir karara imza atmıştır.

Taraflar arasındaki rekabet sertleşirken; AB, çeşitli alternatiflere yönelmiştir. Bu kapsamda bazı ülkelerle anlaşmalar imzalamış, nükleer santrallerini kapatmayı durdurmuş ve yenilenebilir enerjiye yoğunlaşmıştır. Avrupa’nın bu kapsamda ilişkilerini geliştirdiği bölgelerden biri de Orta Asya’dır. Çünkü Orta Asya’da önemli enerji kaynakları bulunmaktadır. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın (AGİT) 2022 yılında yayınladığı verilere göre, Orta Asya’daki enerji rezervleri ve yenilenebilir enerji potansiyeli Tablo 1’deki gibidir.

Tablo 1: Orta Asya’daki Hidrokarbon Rezervleri ve Potansiyel Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Kaynak: Ivo Walinga-Farkhod Aminjonov, “Advancing Energy Security in Central Asia”, OSCE 2022, https://www.osce.org/files/f/documents/8/8/513787_0.pdf, (Erişim Tarihi: 30.12.2022), s. 6.

Orta Asya ülkelerinden Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan petrol, doğalgaz ve kömür rezervleri açısından zengindir. Örneğin Türkmenistan, doğalgaz konusunda dünyada dördüncü ülkedir. Kırgızistan ile Tacikistan ise zengin hidroelektrik potansiyeline sahiptir. Bölgenin sahip olduğu enerji kaynaklarının çeşitliliği, enerji güvenliği konusunda mühim bir imkân sunmaktadır. Ancak bazı bölgedeki su ve enerji kaynakları dengesiz ve düzenli erişim imkânı kısıtlıdır. Üstelik potansiyeller de istenilen düzeyde kullanılamamaktadır. Ayrıca bölgedeki sistemler ve altyapılar oldukça eskidir. Bu nedenle bölgede bilhassa kış aylarında enerji sıkıntısı yaşanabilmektedir.[1]

Enerji noktasında çeşitli sorunlar yaşayan ülkeler arasında Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan ön plana çıkmaktadır. Bu devletler, enerji sorununu aşabilmek için uluslararası, bölgesel ve ulusal kapsamda üç temel strateji izlemektedir. Kırgızistan, 2022 yılının Aralık ayında Japonya’yla Karakol bölgesine bir hidroelektrik santrali inşa edilmesi konusunda anlaşma imzalamıştır.[2] Tacikistan ise Almanya’yı ülkedeki hidroelektrik yatırımı için davet etmektedir.[3] Özbekistan da Fransa, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Çin’le ülkenin muhtelif yerlerine güneş enerjisi santralleri inşa etme konusunda anlaşmıştır.[4]

Bölgesel çapta bakıldığında ise Özbekistan Enerji Bakanlığı ile Kırgızistan Enerji ve Sanayi Bakanlığı tarafından yapılan ortak açıklamada Türkmen gazından elektrik üreten Özbekistan’ın bunun bir kısmını Kırgızistan’a göndereceği duyurulmuştur.[5] Diğer taraftan Özbekistan ile Kazakistan, 2023 yılında 300.000 ton petrol ve petrol ürünü ticareti konusunda anlaşmıştır.[6] Bu anlaşmalar ve ticaretler, enerji ihtiyaçlarını giderme noktasında ülkelerin birbirlerini tamamlayıcı rol üstlendiğini göstermektedir.

Son olarak Orta Asya devletlerinin önemli bir kısmı, enerji ihracatçısı ülkelerdir. Bu noktada TAPI, TAP ve CASA 1000 gibi projelerin hayata geçirilmesi için çalışıldığı ve Kazakistan’ın Avrupa’ya; Türkmenistan ile Özbekistan’ın da Çin’e enerji ihraç ettiği bilinmektedir. Ancak söz konusu ihracat, ülkelerin artan iç talepleri nedeniyle kısıtlanmaktadır. Hatta ulusal bazda Özbekistan, iç talebi karşılamak için enerji ithal etme yoluna gitmekte ve bu durumu “Kışın doğalgaz ithal ederek iç ihtiyaçlarımızı karşılıyor, yazın ise aldığımız gazı iade etmek için ihraç ediyoruz.” diyerek özetlemektedir.[7] Ayrıca Özbekistan ile Kazakistan’ın nükleer santral inşa ederek enerji sorununu büyük ölçüde gidermeye çalıştığı bilinmektedir.

Neticede Orta Asya, önemli bir enerji merkezi olmasına rağmen özellikle kış aylarında birtakım sorunlarla karşılaşabilmektedir. Bunun en önemli nedeni de Sovyetler Birliği döneminden kalan sistemlerin ve teknolojinin kullanılması, altyapının yenilenme sürecinde olması ve bölgede her geçen gün artan nüfus ve üretim kapasitesidir. Bu noktada Orta Asya devletleri uluslararası, bölgesel ve ulusal çapta aldıkları kararlarla enerji krizlerini çözmeye ve halklarının ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadır. Bölgedeki enerji konusundaki temel ayrıntılardan biri de Orta Asya devletlerinin her geçen gün daha fazla yenilenebilir enerjiye yönelmesidir. Zira bu sayede devletler; gelirlerini arttırmaya, yeşil ekonomiye geçişi sağlamaya ve enerjiyi sürekli olarak ihraç edebilir bir ürün haline getirmeye çalışmaktadır.

[1] “Central Asia Energy-Water Development Program”, The World Bank, https://www.worldbank.org/en/region/eca/brief/about-caewdp, (Erişim Tarihi: 30.12.2022).

[2] “Японская компания намерена строить малые ГЭС в Кыргызстане”, 24 KG, https://24.kg/ekonomika/253909_yaponskaya_kompaniya_namerena_stroit_malyie_ges_vkyirgyizstane/, (Erişim Tarihi: 30.12.2022).

[3] “Tajikistan Calls on Germany to Strengthen Partnerships in Hydropower Industry”, Cenrtal Asia.news, https://centralasia.news/16918-tajikistan-calls-on-germany-to-strengthen-partnerships-in-hydropower-industry.html, (Erişim Tarihi: 30.12.2022).

[4] “Amid Uzbekistan’s Energy Crunch, China Enters Growing Solar Sector”, Eurasianet, https://eurasianet.org/amid-uzbekistans-energy-crunch-china-enters-growing-solar-sector, (Erişim Tarihi: 30.12.2022).

[5] “Uzbekistan to Supply Electric Energy to Kyrgyzstan from Turkmen Gas”, AKI Press, https://akipress.com/news:689518:Uzbekistan_to_supply_electric_energy_to_Kyrgyzstan_from_Turkmen_gas/, (Erişim Tarihi: 30.12.2022).

[6] “Uzbekistan to Increase Oil Imports from Kazakhstan”, The Tashkent Times, http://tashkenttimes.uz/national/10244-uzbekistan-to-increase-oil-imports-from-kazakhstan, (Erişim Tarihi: 30.12.2022).

[7] Navbahor Imamova, “Central Asia Balances Domestic Demand with Foreign Exports”, VoA, https://www.voanews.com/a/6879769.html, (Erişim Tarihi: 30.12.2022).