Afganistan’daki siyasi hareketlilik devam ederken; ülkedeki güç boşluğunu kimin dolduracağı belirsizliğini korumaktadır. Gözler, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) ardından ülkede nüfuzunu artırmaya çalışan Çin’e çevrilmiş durumdadır. Ancak ABD’den farklı olarak Çin, söz konusu etkinliğini 2013 yılında başlattığı Kuşak-Yol Projesi üzerinden sağlamaya çalışmaktadır. Dünyanın kalpgâhı olarak tanımlanan Avrasya’nın anahtarı konumunda bulunan Afganistan, sadece doğu-batı hattında değil; kuzey-güney hattında da oldukça stratejik bir konumdadır.
Bu kapsamda Çin’den başlayıp İngiltere’ye kadar uzanan ve Orta Koridor olarak adlandırılan bölgenin stratejik bir ayağını oluşturan Lapis Lazuli Koridoru son derece önemli bir güzergâh olarak dikkat çekmektedir. Pekin-Londra arasındaki ihracat süresini 12 güne düşüren Orta Koridor, Çin mallarını Avrupa pazarlarına ulaştırmak için son derece hesaplıdır.
2017 yılında Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ta düzenlenen 7. Afganistan Bölgesel Ekonomik İşbirliği Konferansı’nda (RECCA) ilk kez açılması kararlaştırılan Lapis Lazuli Koridoru, 2018 senesinin sonlarında resmi olarak açılmıştır. Koridor, Afganistan’ın Faryab ve Herat kentlerinde bulunan Akina ve Turgundi limanlarından başlamaktadır. Buradan Türkmenistan’daki Türkmenbaşı Limanı’na ulaşmakta, Hazar Denizi’ni geçerek Azerbaycan’ın başkenti Bakü’ye ve Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te bulunan Poti ve Batomi limanlarına uzanmaktadır. Koridor, Karadeniz’deki çeşitli limanlardan da geçerek son olarak Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaşmaktadır. Söz konusu güzergâh; karayolu, demiryolu ve deniz taşımacılığını içermektedir.[1]
“Lapis Lazuli” adı, Afganistan’ın lapis lazuli ve diğer yarı değerli taşlarının 2000 yılı aşkın bir süre önce Kafkasya, Rusya, Balkanlar, Avrupa ve Kuzey Afrika’ya ihraç edildiği tarihi yoldan türetilmiştir.[2]
Tahmin edileceği üzere, Covid-19 salgınıyla birlikte ulaşım çeşitliliğinin arttırılması küresel bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Kısa süre önce deniz ulaşımında yaşanan birtakım aksaklıklar, ulaşım yollarının çeşitlendirilmesinin gerektiğini gözler önüne sermiştir. Dolayısıyla mevcut gelişmeler ışığında demiryollarının ehemmiyeti bir kez daha anlaşılmıştır. Bu kapsamda hem doğu-batı ve kuzey-güney ticareti açısından hayati önem taşıyan hem de Asya-Avrupa mal taşımacılığı açısından nispeten daha ucuz olan Lapis Lazuli Koridoru’nun önemi artmıştır.
Asıl güzergâhı Afganistan-Türkmenistan-Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye hattı olan bu ulaşım koridoru, Orta Asya için bazı mühim ekonomik sorunların çözülmesinde kilit bir rol oynayabilir. Mevzubahis koridor, bölgedeki üretimin daha da gelişmesini teşvik etmek ve denize çıkışı olmayan Afganistan’ın ekonomisini canlandırmak için tasarlarmıştır. Aynı zamanda Lapis Lazuli Koridoru, çeşitli ülkelerdeki vatandaşların ekonomik imkânlarını genişletmesine de katkı yapabilir. Koridor, bölgedeki ticaret ve transit dinamiklerini, kalkınma ve karşılıklı işbirliği adına fırsatlar yaratacak şekilde dönüştürme potansiyeline haizdir.
Koridorun orta ve uzun vadedeki girişimleri kapsamında birçok önceliği bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:[3]
- Ana karayolları boyunca yol koşullarının ve transit tesislerin iyileştirilmesi
- Afganistan-Türkiye arasında ve ötesinde demiryolu bağlantılarının genişletilmesi
- Lapis Lazuli Koridoru güzergâhında bulunan beş ülkenin her birinde öncelikli yerlerde bulunan limanların iyileştirilmesi
- Koridor boyunca yer alan ülkeler arasında Sınır Ötesi Ekonomik Bölgelerin kurulmasına ilişkin bir maliyet-fayda analizi yapılması
Bununla birlikte söz konusu koridor projesi (Doğu-Batı Trans-Hazar Ticaret ve Ulaştırma Koridoru), Beş Ulus Demiryolu Koridoru gibi diğer bölgesel ulaşım girişimlerini de tamamlayacaktır.[4]
Yukarıda da bahsedildiği üzere Lapis Lazuli Koridoru, bölgede yer alan birçok transit hattan sadece biridir. Ancak sadece Afganistan merkezli gelişmeler değil; bölgede yaşanan tüm olumsuz hadiseler transit hatlar konusunda uzlaşıyı ve ilerlemeyi engellemektedir. Koridorun başlangıç noktası olan Afganistan’da son dönemde yükselen tansiyon, istikrarsız ve belirsiz bir ortam yaratmıştır. Çatışmaların giderek şiddetlenmesi ise işlerin nereye varacağının öngörülmesine engel olmakta ve ülkede her anlamda bir güç boşluğu oluşmaktadır.
ABD Ordusu’nun Afganistan’dan çekilmesiyle birlikte Pekin yönetiminin Afganistan’a yönelik yatırımlarının devam ettireceğini açıklaması, ülkedeki güç boşluğunun Çin tarafından doldurulabileceğine işaret etmektedir. Nitekim Taliban tarafından yapılan açıklamada, Çin’in Afganistan’daki yatırımlarına olumlu baktıklarının ve güvenlik garantisi sağlama sözü verdiklerinin belirtilmesi de göz ardı edilmemelidir.[5]
Sonuç olarak sadece Afganistan için değil; hem bölge ülkeleri hem de hat üzerinde yer alan tüm transit ülkeler için avantajlı bir durum yaratan Lapis Lazuli Koridoru, küresel ticarete yeni bir soluk getirmesi hasebiyle son derece önemlidir. Dolayısıyla bahse konu olan koridor sadece siyasi bakımdan değil; ekonomik ve sosyal anlamda da faydalı olacaktır.
[1] “The Geopolitics of the Lapis Lazuli Corridor”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2017/12/the-geopolitics-of-the-lapis-lazuli-corridor/, (Erişim Tarihi: 18.07.2021).
[2] “Lapis-Lazuli Transit, Trade&Transport Route (Lapis Lazuli Corridor)”, RECCA, https://recca.af/?page_id=2080, (Erişim Tarihi: 26.07.2021).
[3] Aynı yer.
[4] Aynı yer.
[5] “Afganistan Öznesinde Kuşak ve Yol İnisiyatifi”, CRI Türk, https://www.criturk.com/afganistan-oznesinde-kusak-ve-yol-inisiyatif/, (Erişim Tarihi: 18.07.2021).
