Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin Tayvan’ı ziyaret edeceği iddiasının gündeme gelmesinin ardından bu ziyaretin nasıl ve ne zaman gerçekleşeceği tartışılmaya başlanmıştır.[1] 1 Ağustos 2022 tarihinde Singapur’u ziyaret eden Pelosi, 2 Ağustos 2022 tarihinde ise Malezya’ya iniş yapmıştır. Burada diplomatik temaslarda bulunduktan sonra Pelosi’nin uçağı, bir sonraki durak için havalanmıştır.[2] Pelosi’nin resmi seyahat planında Güney Kore ve Japonya olmasına rağmen uçak normal güzergâhından farklı bir rota izleyerek Tayvan’a iniş yapmıştır. Bu süreçte Çin Dışişleri Bakanlığı, Pelosi’nin Tayvan’ı ziyaret etmesi halinde sert bir şekilde yanıt vereceklerini açıklamıştır.
Pelosi’nin uçağı, güneyden kuzeye doğru bir yay çizerek (Endonezya üzerinden) ilerlerken, eş zamanlı olarak ABD keşif uçakları da Tayvan çevresinde gözetleme uçuşları yapmıştır Böylelikle ABD, Çin Donanması’nın Tayvan çevresindeki devriyelerini ve savaş uçaklarının seyirlerini yakından takip etmiştir. Bu bağlamda Pelosi’nin uçağının Tayvan’a yönelmesi halinde, Çin’in gerekli tedbirleri almak için harekete geçeceği hesap edilmiştir.
Aslında ABD, Pelosi’nin uçağının Tayvan’a inip inmemesine, söz konusu uçuş esnasında ve Çin’in hareketliliğine göre karar vermiştir. Bu uçuşa ABD Hava Kuvvetleri’nin 8 savaş uçağı ve 5 tanker uçaktan ulaşan 13 uçaklık filosu eşlik etmiştir. Hatırlanacağı üzere, söz konusu ziyaretten bir hafta önce konuyla ilgili değerlendirmelerde bulunan Global Times yorumcusu Hu Xijin, Pelosi’nin uçağının adaya yaklaşması durumunda, Çin Ordusu’nun onu uzaklaştırmaya çalışacağını ve gerekirse vuracağını söylemiştir.[3] Dolayısıyla ziyaret, gergin bir atmosferde gerçekleşmiştir.
Pelosi’nin uçağı, geniş bir rota izleyerek ABD savaş uçaklarına ve keşif görevi icra eden avcı uçaklara zaman kazandırmıştır.ABD Donanması ise Tayvan’ın doğusuna dört savaş gemisi göndermiştir. Bu sırada Tayvan Ordusu’na ait Mirage 2000 savaş uçağı ise Pelosi’yi taşıyan yolcu uçağına eşlik etmek için havalanmıştır.
Tüm bunlar yaşanırken Çin, Tayvan sınırındaki hava sahasını sivil uçuşlara kapatmıştır. Çin Ordusu’na ait zırhlı birlikler de Tayvan’ın karşısında bulunan Fujian Eyaleti’nin sahillerine konuşlandırılmıştır. Ayrıca Çin, bölgeye 800-1000 km menzilli DF-16 balistik füzeleri sevk etmiştir. Bunun yanı sıra Çin Donanması’na ait Liaoning ve Shandong uçak gemileri de bulundukları limanlardan ayrılmıştır. Çin savaş uçakları ise Tayvan Boğazı’nın orta hattına yakın bölgede önleyici uçuşa geçmişlerdir. Tayvan Ordusu, savaşa hazırlık durumunu en yüksek seviyeye yükseltmiştir.
Uçağın varış hedefi, inişe son bir saat kalınca kadar belirtilmemiş; yani gizli tutulmuştur. Söz konusuuçak, Endonezya’dan sonra kuzeye hızlı bir dönüş yaparak Tayvan’a yönelmiştir. Bunun sonucunda ABD savaş uçakları, Tayvan çevresindeki hava sahasını kontrol etmek için uçuşlarını hız vermiştir. Pelosi’nin uçağına eşlik eden ABD savaş uçaklarının Tayvan hava sahasına yaklaşmasıyla çatışma riski de artmıştır.
Bu noktada olaylar şu şekilde sonuçlanabilirdi:
- Birincisi, Pelosi’nin uçağının Çin uçakları tarafından uzaklaştırılması söz konusu olabilirdi.
- İkincisi, Pelosi’nin uçağını koruyan ABD savaş uçaklarının Çin uçaklarıyla it dalaşına girmesi sonucunda bazı uçakların düşürülmesi söz konusu olabilirdi.
- Üçüncüsü, Pelosi’nin uçağının Tayvan’a inmesinin ardından Çin’in adaya askeri müdahalesi gerçekleşebilirdi.
Washington, herhangi bir savaş çıkmadan Pekin’in bu ziyareti kabullenmesini sağlamaya çalışmıştır. Yani ABD, Çin’in bu yeni statükoyu kabul etmesini için çabalamaktadır. Yeni statüko ise Tayvan’ın bağımsızlığına giden süreçte dünya devletlerinin adayla iletişim kurması, ziyaret etmesi ve ikili ilişkiler geliştirebilmesidir. Pelosi’nin ziyaretinden sonra dünya liderlerinin Tayvan’a ziyaretlerinin sıklaşacağı tahmin edilmektedir. Çin’in ise bu yeni şartları kabul etmesi oldukça zordur. Bu anlamda ABD, Çin’in sınırlarını test etmektedir.
Ziyaretin Sonuçları
Pelosi’nin Tayvan’ı ziyaret etmesinden hemen sonra Çin Halk Kurtuluş Ordusu, adayı çevreleyen sularda tatbikatlar, uçuşlar ve füze denemeleri yapmaya başlamıştır. Çin’in ABD’ye misilleme olarak Tayvan’ın yakın çevresindeki adaları ele geçirebileceği düşünülmektedir. Fakat ABD, Çin’in bu adalardan herhangi birine el koymasını veya burada yeni askeri üsler kurmasını büyük bir tırmanma hareketi olarak yorumlayabilir ve bunun sonucunda Çin’e daha fazla ekonomik yaptırım getirebilir. Bu hareket, Güney Çin Denizi’nde Pekin’le anlaşmazlıklar yaşayan komşu ülkeleri de alarma geçirebilir.
Ayrıca Pekin, 100’den fazla Tayvanlı gıda firmasına ithalat yasağı getirmiştir. İlerleyen dönemde Pekin yönetiminin Tayvan’ın “ayrılıkçı” faaliyetlerini destekleyen isimlere ağır cezalar vereceği de iddia edilmektedir.[4] Dahası Çin’in ABD’yle ilişkilerini asgari düzeye indirebileceği ve diplomatlara yaptırımlar getirebileceği de öne sürülmektedir. Öte yandan Tayvanlı resmî kurumların sitelerine yönelik siber saldırıların arttığı görülmüştür. Ziyaretten hemen önce bazı kurumların resmi siteleri çökmüştür.
Tüm bu gelişmelerden hareketle, Pelosi’nin ziyaretinin ABD-Çin ilişkileri açısından sonuçları şu şekilde olabilir: Mevzubahis ziyaretin ABD-Çin ilişkilerine yıkıcı etkiler yaratması muhtemeldir. Zira Çin, bu ziyarete cevap verebilmek için askeri seçenekleri halen daha göz önünde bulundurmaktadır. Burada sorulması gereken soru ise Çin’in bu yeni statükoyu kabul edip etmeyeceğidir. Çünkü Pelosi’nin ziyareti, adayla ilgili bir statüko değişikliğine zemin hazırlamaktadır.
Diğer taraftan Çin’in Tayvan çevresinde uluslararası su yollarını kapatarak yaptığı tatbikatlar ve gelecekte başka adaları da işgal etme olasılığı, bölgedeki statükoyu tehdit eden diğer eylemlerdir. Yani hem ABD hem de Çin, bölgedeki dengeleri bozarak kendi lehlerine olacak yeni bir durum yaratmaya çalışmaktadır. Bu konuda Tayvan Devlet Başkanı Tsai Ing-wen, “Çin’in askeri tatbikatları gereksiz tepkilerdir.” diyerek Tayvan Boğazı’ndaki statükoyu korumayı taahhüt etmiştir.[5]
Görünen o ki ABD, bahsi geçen ziyaretin yeni bir statüko yaratmayacağı konusunda Çin’e taahhütte bulunmuştur. Bu sayede Çin, bu ziyarete büyük tepki vermekten vazgeçmiştir. Zira gün boyunca tarafların sürekli iletişim halinde oldukları bilinmektedir.[6] Yani bu süreçte taraflar, bir müzakerede bulunmuşlardır. Washington, kurduğu bu iletişim sayesinde Pekin’in sert tepki vermesini önleyebilmiştir. Kısacası ABD, Pelosi’nin uçağı henüz havalanmadan Çin’in askeri bir müdahalede bulunmayacağının taahhüdünü almıştır, denilebilir. Böyle bir garanti aldıktan sonra Pelosi’nin uçağı Tayvan’a doğru havalanmıştır. Washington yönetimi, her ihtimale karşı uçuşun seyir güzergâhını uzatarak hem Pekin’le iletişim halinde kalmış hem de olası tehditlere karşı gerekli tedbirleri almıştır. Bu süreçte tarafların iletişim halinde olması ve yanlış anlaşılmaların giderilmesi bir savaş riskini ortadan kaldırmıştır.
Ziyaretin küresel siyasete etkileri ise şunlar olabilir: Öncelikle ABD’nin Çin’le bir savaşa sürüklenmesine Avrupa ülkelerinin ve Rusya’nın sessiz kalması zordur. Böylesi bir senaryoda dünya güçleri, savaşa taraf olmaya başlayabilir. Avrupa ülkeleri ABD’nin pozisyonunu desteklerken; Rusya’nın Çin’e olan desteği daha da pekişmektir. Konuyla ilgili Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Washington’un bu provokatif hamlelerinin ABD’yi Çin karşında çatışmacı bir noktaya sürükleyeceğini belirterek uyarıda bulunmuştur.[7] Yani Rusya, ABD ile Çin arasındaki savaş ihtimalini hafife almamaktadır. Eğer ki; bu iki büyük güç (ABD-Çin), Tayvan üzerinden karşı karşıya gelirse, NATO’nun ilgisi de buraya kayacaktır. Rusya’nın kendi sınırlarına büyük bir tehdit olarak gördüğü NATO’nun Tayvan’a yönelmesi, Moskova’nın Avrupa’daki elinin rahatlaması anlamına gelecektir. Diğer taraftan Rusya’nın en yakın müttefiki olarak görülen Çin’in yıpranması, Moskova’yı daha zor bir duruma sokacaktır. Dolayısıyla Rusya’nın Çin’e destek olmak için bölgede proaktif bir siyaset izlemeye başlaması olasılık dahilindedir. Bu ise Rusya’yla tarihsel anlaşmazlıkları bulunan Japonya’nın harekete geçmesine neden olabilir. Avrupalı güçlerin de Japonya’ya destek vermesiyle küresel bir savaş riski artacaktır.
Sonuç olarak Pekin’in Tayvan konusunda gerekli tedbirleri almakta geciktiği söylenebilir. Bu anlamda Pekin’in Tayvan Meselesi’nde harekete geçmeyerek kendi adına hata yaptığı ve caydırıcılığının zedelendiği ortadadır. Bunun yanı sıra Çin, askeri hazırlıklarını yapmakta da gecikmiştir. Kısacası Çin, ABD’ye karşı yumuşak kalmıştır, denebilir. Bunun aksini kanıtlamak için Pekin’in çok büyük ve ileri hamleler yapması olasıdır. Zira bu ziyaret, Çin adına büyük bir prestij kaybı olmuştur.
[1] “Nancy Pelosi to meet Taiwan’s president on Wednesday”, Financial Times, https://www.ft.com/content/a2a69c08-b327-4a4d-99ff-20f92a4437f3, (Erişim Tarihi: 02.08.2022).
[2] “Jet that carried Nancy Pelosi to Malaysia leaves Kuala Lumpur, with Beijing on alert over potential Taiwan stop”, SCMP, https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3187429/jet-carried-nancy-pelosi-malaysia-leaves-kuala-lumpur-beijing, (Erişim Tarihi: 01.08.2022).
[3] “In a banned tweet, a top state-media commentator reportedly said China could ‘forcibly dispel Pelosi’s plane’ and shoot it down if it flies to Taiwan”, Businessinsider, https://www.businessinsider.com/china-threat-to-shoot-down-pelosis-plane-if-she-visits-taiwan-2022-7, (Erişim Tarihi: 01.08.2022).
[4] “Here Are All the Ways China’s Hitting Back Against Pelosi’s Trip”, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-03/here-are-all-the-ways-china-s-hitting-back-against-pelosi-s-trip, (Erişim Tarihi: 01.08.2022).
[5] @anadoluagency, “China’s military drills are ‘unnecessary responses, Thasi says”, 3 Ağustos 2022, Twitter, https://twitter.com/anadoluagency/status/1554706508356747266?s=20&t=UjUHflWeSraGCWWipFbElA, (Erişim Tarihi: 03.08.2022).
[6] “China says it is in communication with U.S. over Pelosi’s expected Taiwan visit”, Reuters, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/china-says-it-is-communication-with-us-over-pelosis-expected-taiwan-visit-2022-08-02/,(Erişim Tarihi: 03.08.2022).
[7] “Russia backs China over ‘provocative’ Pelosi visit to Taiwan”, Reuters, https://www.reuters.com/world/kremlin-warns-us-over-provocative-pelosi-visit-taiwan-2022-08-02/,(Erişim Tarihi: 01.08.2022).
