Rusya’nın sınır dışı birçok operasyonunda bir vekil aktör olarak kullanılan Wagner Grubu ile Rus askeri bürokrasisi arasında bir rekabet olduğu öne sürülebilir. Zira Wagner lideri Yevgeni Prigojin ile Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu arasında bir süredir anlaşmazlığın olduğu bilinmekteydi. Bu kapsamda Prigojin, Moskova’nın Ukrayna Savaşı’nda sahada istediği sonuçları alamamasından dolayı Şoygu’yu sorumlu tutmaktaydı. Bu durum nedeniyle Prigojin Rusya’nın askeri yönetiminin istifasını talep etmişti.
Ardından Prigojin, 23 Haziran 2023 tarihinde Rusya’nın Ukrayna’daki Wagner birliklerini bombaladığını iddia etmişti. Yine aynı tarihte Wagner, “Adalet Yürüyüşü” ismiyle Moskova’ya ilerlediğini duyurmuş ve yaklaşık 5.000 Wagner askeri, Rusya’nın güneyindeki Rostov-on-Don kentinin kontrolünü ele geçirmişti.[1] Fakat bahse konu olan girişim başarısızlıkla sonuçlanmıştı.
Wagner lideri, bu yürüyüşün Rus hükümetini devirmek gibi bir amacı olmadığını ve kan dökülmemesi için yürüyüşü sona erdirdiğini açıklamıştı. Ancak bilhassa da ele geçirilen bölgeler dikkate alındığında bu isyanın Belarus Devlet Başkanı Aleksander Lukaşenko’nun arabuluculuğuyla nihayete erdirildiği bilinmektedir.
Nitekim bu isyan, Wagner’in paralı bir asker grubu olmasına karşın Rus ordusu içerisinde önemli bir ağırlık merkezi olduğunu göstermektedir. Wagner’in tam manasıyla bağımsız bir aktör olmamasına karşın Rus ordusu içerisinde oldukça büyük bir öneme haiz olduğu söylenebilir. Bunun da Rus askeri bürokrasisini rahatsız ettiği öne sürülebilir.
İsyan, Wagner içerisinde yer alan subayların da Rus ordusunun durumundan ve özellikle de Ukrayna’daki gidişattan memnun olmadığını göstermektedir. Öte yandan Moskova’nın askeri elitleriyle siyasi elitleri arasında ciddi fikir ayrılıkları olduğu da ileri sürülebilir. Tüm bunların yanı sıra Wagner’e halk tarafından verilen destek, halkın da Rus Yönetimi’nden memnun olmadığını gösterir niteliktedir.
Tüm bu süreç, 23 Ağustos 2023 tarihinde Prigojin’in içerisinde bulunduğu bir özel jetin Moskova yakınlarında düşmesi ve Wagner liderinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanmıştır. Dahası üst düzey Wagner komutanı ve Prigojin’in sağ kolu olan Dimitri Utkin’in ve Prigojin’in kişisel programlarından sorumlu Valery Çekalov’un da uçakta bulunduğu bildirilmiştir.[2] Wagner’in tüm üst düzey yönetim kadrosunun bu şekilde yok olması dikkate değer bir durumdur.
Wagner isyanı ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Prigojin’i affettiği iddiaları incelenmeye muhtaç bir husustur. Nitekim özel askeri şirketlerin genellikle bağlı bulundukları devletin kontrolünde oldukları bilinmektedir. Söz konusu şirketler devletin desteğini alır ve finansal kaynakların yanı sıra askeri kaynaklara da erişim imkanı elde ederler. Fakat bu askeri şirketler genellikle yurtdışında faaliyet gösterir ve bağlı bulundukları devletin çizdiği sınırlar içinde hareket ederler.
Wagner’in ise devlet kontrolü altında kalmayı değil; devleti kontrol etmeyi ve hükümetle rekabet etmeyi seçtiği söylenebilir. Dolayısıyla da Wagner’in Rus hükümetinin ve devletinin işleyişinde önemli bir soruna dönüştüğü öne sürülebilir. Bu durum da her ne kadar isyan başarıya ulaşmamış da olsa bunun sorumlularının bir şekilde cezalandırılması durumunu beraberinde getirdiği çıkarımı yapılabilir.
Sonuç olarak Rus özel askeri şirketlerden yurtdışında en fazla ülkede faaliyet gösteren şirket, 18 ülkeyle Wagner’dir.[i] Buna göre Wagner; Ukrayna, Suriye, Orta Afrika Cumhuriyeti, Libya, Sudan, Güney Sudan, Çad, Mozambik, Kongo, Mali, Belarus, Burundi, Gine-Bissau, Venezuela, Nijerya, Madagaskar, Botsvana, Komorlar, Ruanda ve Lesotho’da faaliyet göstermektedir. Öte yandan grubun farklı ülkelerdeki askeri darbelerde rolü olduğu, hatta ülkelerin yönetimlerine askeri güvenlik sağladığı bilinmektedir. Dahası Wagner, Rusya-Ukrayna Savaşı’nda da oldukça aktif bir biçimde kullanılmaktadır. Bu da Rusya’nın Wagner’den vazgeçmesi halinde hem nüfuz hem de yatırım kaybı yaşayacağı anlamına gelmektedir. Bu nedenle Moskova’nın Wagner’den vazgeçmek yerine Wagner’in üst yönetim kadrosunda bir revizyona gitmiş olma ihtimalinin bulunduğu söylenebilir.
[1] “Timeline: How Wagner Group’s Revolt Against Russia Unfolded”, Al Jazeera, https://www.aljazeera.com/news/2023/6/24/timeline-how-wagner-groups-revolt-against-russia-unfolded, (Erişim Tarihi: 24.08.2023).
[2] “Yevgeny Prigozhin: Wagner Chief Presumed Dead after Russia Plane Crash”, British Broadcasting Corporation News, https://www.bbc.com/news/world-europe-66599733, (Erişim Tarihi: 24.08.2023).
[3] “Catalog of Russian PMCs: 37 Private Military Companies of the Russian Federation”, Molfar, https://www.molfar.global/en-blog/catalog-of-russian-pmcs, (Erişim Tarihi: 13.07.2023).
