Uluslararası siyasette, son bir yılda meydana gelen değişimlerle oldukça farklı denklemlerin oluştuğu bir sürece tanıklık edilmektedir. Birçok ülkenin temel öncelikleri değişmekle birlikte kurulan ortaklıklar çeşitlenmekte, dünya üzerindeki her bölgede farklı coğrafyalardan aktörlerin etkinliği söz konusu olmaktadır. Rusya-Ukrayna Savaşı’nın açtığı yeni dönem, bu denklemlerin oluşmasında büyük rol oynamıştır. Savaşın en büyük etkilerinden biri de Avrupa ve Orta Asya ülkelerinin izlediği siyasette ve ikili ilişkilerinde kendini göstermektedir. Bu kapsamda Moğolistan’ın da uluslararası alanda öne çıkan bir konumda olduğu görülmektedir.
Son dönemlerde art arda yaşanan gelişmeler, Moğolistan’a olan ilgiyi ortaya koymaktadır. Bununla birlikte dış politika adımlarını geliştiren Ulan Batur’un da bu süreci pozitif kazanımlarla geçirmek istediğini göstermektedir. Bahse konu olan gelişmelerden ilki; Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un 2023 yılının Mayıs ayında Moğolistan’a bir ziyaret gerçekleştirecek olmasıdır. Diğeri ise Moğolistan Dışişleri Bakanı Battsetseg Batmunkh’un 1-2 Mayıs 2023 tarihlerindeki Çin ziyaretidir.
Fransa-Moğolistan denklemine bakmak gerekirse; Macron’un ziyaretiyle iki ülke arasında işbirliği ve kalkınma temelinde çeşitli anlaşmaların ve ortaklıkların gündeme gelmesi beklenebilir. Fransız şirketi “Badrah Energy”nin Dornogovi Eyaleti’nde uranyum madenciliği yaptığı bilinmektedir.[1] Halihazırda Moğolistan, önemli bir uranyum tedarikçisidir. Bu kapsamda Fransa ile Moğolistan arasında uranyum merkezli işbirliği adımları atılabilir. Dahası nükleer enerji konusunda da işbirliğinin geliştirilmesine ilişkin öneriler ortaya çıkabilir.
Avrupa kanadından Orta Asya ülkelerine artan ilgiye paralel olarak Moğolistan’a ilişkin adımların da atıldığı görülmektedir. Gerçekleştirilen ziyaretler de bunu gözler önüne sermesi bakımından oldukça mühimdir. Hatırlanacağı üzere, 2022 yılında da Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres’in Ulan Batur’a ziyarette bulunmuştur. Bölgede olduğu gibi Moğolistan’da da Rusya’nın etkisinin azaltılmasına yönelik bir arayış söz konusudur. Macron’un ziyaretinin de ülkedeki Rus etkisini azaltmaya yönelik anlaşmalar için zemin hazırlayacağı öngörülebilir.
Moğolistan Başbakanı Luvsannamsrain Oyun-Erdene’nin Almanya ziyareti ile Polonya Cumhurbaşkanı Andrzej Duda’nın Moğolistan ziyareti de Avrupa-Moğolistan münasebetlerinin geldiği noktayı göstermektedir.
2022 yılının Ekim ayında Almanya’ya ziyarette bulunan Oyun-Erdene, Almanya’yla üst düzey siyasi diyaloğun sürdürülmesi, karşılıklı anlayışın güçlendirilmesi ve ekonomi, ticaret ve diğer alanlarda ilişki ve işbirliğinin genişletilmesine verdiği önemi dile getirmiştir.[2] Almanya Şansölyesi Olaf Scholz da Moğolistan’ı önemli bir stratejik ortak olarak nitelendirmiştir. Aynı zamanda enerji ve altyapı ortaklıklarını arttırma girişimlerinde bulunma isteğinden de bahsedilmiştir.[3] Dolayısıyla iki tarafın da işbirliğini derinleştirme arzusunda olduğu söylenebilir.
Moğolistan’ın bakır ve nadir toprak metalleri gibi önemli emtia zenginliğine sahip olması, Avrupalı ortakların ilgisini çekmektedir. Almanya’nın da bu konuda Moğolistan’la olan bağlarını güçlendirme amacında olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla Fransa da benzer şekilde çeşitli projeler geliştirme talebinde bulunabilir. Bu anlamda Macron’un gerçekleştireceği ziyaret, Ulan-Batur’un uluslararası değerini arttıracaktır. Bunun yanı sıra ziyaret, Çin ve Rusya’nın etkinliğinin dengelenmesi noktasında da kritik öneme sahiptir.
Polonya Cumhurbaşkanı’nın Moğolistan ziyareti ise 27 Nisan 2023 tarihinde tamamlanmıştır. Üç günlük ziyarette bulunan Duda, Moğolistan’ın büyük potansiyele sahip kritik bir ortak olduğunu dile getirerek gelecekte işbirliği yapmak istediklerini ifade etmiştir. Taraflar arasında doğal kaynaklar ve bilim alanları da dahil olmak üzere ekonomik işbirliğine ilişkin anlaşmalar bulunmaktadır.[4] Taraflar, mevcut işbirliğinin geliştirilerek ileriye taşınması hususunda hemfikirdir.
Bununla birlikte Duda’nın ziyareti, ekonomik ve ticari ortaklıkların yanı sıra diplomatik gelişmeleri de beraberinde getirmiştir. Polonya Cumhurbaşkanı, Ulan Batur’da Polonya Büyükelçiliği’nin açıldığını duyurmuştur. Bahse konu olan gelişme, karşılıklı diplomatik bağların güçlenmesi ve diğer alanlarda da çeşitli işbirliklerinin önünün açılması bakımından dikkate değerdir.
Avrupalı ortaklarla geliştirilen ilişkilerin yanı sıra Moğolistan’ın Asya merkezli ortaklıklarını da koruma eğiliminde olduğu görülmektedir. Macron’un beklenen ziyaretinin yanı sıra ülke gündeminde son dönemlerde öne çıkan diğer gelişmeler de bu minvaldedir. Moğolistan Dışişleri Bakanı Battsetseg Batmunkh, Çin Devlet Müşaviri ve Dışişleri Bakanı Qin Gang’ın daveti üzerine 1-2 Mayıs 2023 tarihlerinde Çin’e bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Batmunkh’un bu ziyareti, son bir yılda Çin’e yaptığı üçüncü seyahattir.[5] Üst düzey ziyaretlerin bu denli sık gerçekleşmesi, Çin-Moğolistan hattındaki münasebetlerin kuvvetli olduğunun göstergesidir.
Batmunkh’un bu ziyaretinin temel amacı, 2022 yılının Kasım ayında iki ülke liderinin üzerinde anlaşmaya vardığı konuları sonuçlandırmaktır. Taraflar arasındaki toplantıda Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile Moğolistan Devlet Başkanı Ukhnaagiin Khurelsukh, çeşitli alanları kapsayan 16 belgenin imzalanması konusunda mutabakata varmıştır. Bu ziyaretin de söz konusu anlaşmaların hayata geçirilmesine yönelik olduğu bilinmektedir.[6]
Öte yandan Çin Dışişleri Bakanı Qin, Moğolistan’a Kuşak ve Yol Girişimi’ni derinleştirme çağrısında bulunmuştur.[7] Şüphesiz ekonomik ve ticari ilişkiler, Pekin-Ulan-Batur münasebetlerinin temelini oluşturmaktadır. Bu kapsamda Kuşak ve Yol Girişimi de her iki taraf açısından stratejik öneme sahiptir. Kalkınma stratejilerinin derinleştirilmesine yönelik girişimler de bu açıdan ehemmiyet arz etmektedir. Ticari ve diplomatik münasebetlerin daha da geliştirilmesini arzu eden Pekin yönetiminin Avrupa’nın Moğolistan’a yönelik artan ilgisinin farkında olduğu söylenebilir.
Moğolistan’ın da her iki kanatla olan bağlarını geliştirerek dengeli bir siyaset izleme gayretinde olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle de bir yandan Çin’le mevcut bağlarını güçlendirirken; diğer taraftan da Avrupalı ortaklarla yeni anlaşmalara ve işbirliği alanlarına yönelmektedir. Böylece Ulan Batur, artan ilgiyi kazanıma dönüştürerek değerlendirmekte ve tek taraflı bağımlılık de olabildiğince kaçınmaktadır.
Özetle, Ulan-Batur’un Avrupa ile Çin arasında denge siyaseti izlediği ifade edilebilir. Bilhassa sahip olduğu zengin kaynakların avantajını kullanmaya dönük bir yönelim söz konusudur. Bu noktada çok yönlü ilişki biçimini benimseyen ülkelerden biri olarak Moğolistan ile Avrupalı ülkeler arasındaki ziyaretlerin artarak devam edeceğini öngörmek mümkündür. Bu kapsamda ikili işbirliklerinde de yeni anlaşmalar ve ortaklıklar gündeme gelebilir. Bunların yanı sıra Çin’le olan geleneksel bağların da sürdürüleceği aşikardır. Dahası Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesinde farklı sektörlerde yeni işbirliği mekanizmaları kurulabilir. Batılı ülkelerin artan ziyaretlerinden ve Pekin’in açıklamalarından anlaşılacağı üzere, Moğolistan’ın küresel siyasetteki konumu daha da güçlenecektir.
[1] “President of France to Visit Mongolia at End of May”, AKI Press, https://akipress.com/news:705893:President_of_France_to_visit_Mongolia_at_end_of_May/, (Erişim Tarihi: 01.05.2023).
[2] “Mongolian Prime Minister to Pay Official Visit to Germany”, Montsame, https://montsame.mn/en/read/305707, (Erişim Tarihi: 01.05.2023).
[3] “Bilateral Cooperation to be Expanded With Germany”, The UB Posts, https://theubposts.com/bilateral-cooperation-to-be-expanded-with-germany/, (Erişim Tarihi: 01.05.2023).
[4] “Polish, Mongolian Presidents Meet Hoping for Revival of Mutual Ties”, Tvp World, https://tvpworld.com/69417754/polish-mongolian-presidents-meet-hoping-for-revival-of-mutual-ties, (Erişim Tarihi: 01.05.2023).
[5] “China-Mongolia Ties: Mongolian Foreign Minister to Visit China on May 1-2”, CGTN, https://news.cgtn.com/news/2023-05-01/VHJhbnNjcmlwdDcyMDc2/index.html, (Erişim Tarihi: 01.05.2023).
[6] Aynı yer.
[7] “Qin Gang Says to Deepen BRI Cooperation With Mongolia”, CGTN, https://news.cgtn.com/news/2023-05-01/Qin-Gang-says-to-deepen-BRI-cooperation-with-Mongolia–1js6W7gVADC/index.html, (Erişim Tarihi: 01.05.2023).
