Kazakistan, 2022 yılının Ocak ayında yaşanan Trajik Ocak Olayları’nın ardından önemli bir değişim ve dönüşüm sürecine girmiştir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev, olayların ardından ülkede yeni bir reform süreci başlatmıştır. Bu noktada ülkede siyasi ve ekonomik açıdan demokratikleşme ve liberalleşme adımları atılmıştır.
16 Mart 2022 tarihinde yaptığı konuşmada Kazak lider, ülkenin çok boyutlu ve kapsamlı bir reform sürecine girdiğini açıklamıştır. Konuşmasında Sayın Tokayev, Cumhurbaşkanı’nın siyasi parti üyesi olmayacağını, parlamenter sistemin güçlendirileceğini, yönetim yapısının geliştirileceğini, çeşitli yetkilerin meclise devredileceğini, seçim sisteminin iyileştirilerek partilerin güçlendirileceğini ve halkın siyasete katılımının teşvik edileceğini belirtmiştir.[1] Bunun akabinde Kazakistan, her biri bir eşik olarak nitelendirilebilecek olan bir referandum ve iki seçim sürecine girmiştir.
Kazakistan’ın ilk geçtiği eşik, 5 Haziran 2022 tarihinde gerçekleştirilen Anayasa referandumudur. Yeni ve Adil Kazakistan’ın inşa sürecinin yasal çerçevesini oluşturmak amacıyla düzenlenen referandumda halkın %77,18’i değişime “evet” demiştir. Bu kapsamda kuvvetler ayrılığı daha da belirgin hale gelmiş, denetim ve denge mekanizması güçlendirilmiş ve hukukun üstünlüğünün sağlanması vesilesiyle demokratik süreçlerin güçlendirilmesinde önemli bir yol katedilmiştir.[2]
Daha sonra Kazak lider, 1 Eylül 2022 tarihinde yeni bir açıklama yapmıştır. Açıklamasında erken Cumhurbaşkanlığı seçimi çağrısında bulunan Sayın Tokayev,[3] 20 Kasım 2022 tarihinde düzenlenen seçimleri kazanmıştır. Seçimleri %81 oyla kazanan Kazak lider, Yeni ve Adil Kazakistan’ın inşa sürecinde ülkesinin ikinci eşiği de aşmasını sağlamıştır.[4] Bu süreçte özellikle de demokratikleşme noktasında önemli adımlar atılmıştır. Örneğin artık Kazakistan’da bir aday sadece bir defalığına yedi yıllık süre için seçilecektir. Bu sayede yönetimde değişen isimlerle ülke yönetimine dinamizm kazandırılması amaçlanmaktadır.
19 Ocak 2023 tarihinde Sayın Tokayev, 19 Mart 2023 tarihinde Parlamento ve Maslikhat (yerel temsilci organı) seçimlerin yapılması çağrısında bulunmuştur. Söz konusu seçimlerin temel hedefi ise “Güçlü bir Cumhurbaşkanı-etkili bir Parlamento-hesap verebilir bir Hükümet” modelinin hayata geçirilmesidir.[5]
Sayın Tokayev’in çağrısı üzerine 19 Mart 2023 tarihinde gerçekleştirilen seçimlere dair ön sonuçlar, Merkez Seçim Komisyonu tarafından açıklanmıştır. Açıklamaya göre, seçimlere katılan yedi partiden altısı, %5’lik barajı aşmıştır. Bu kapsamda Amanat Partisi %53,9, Auyl Halkın Yurtsever Demokrat Partisi %10,9, Respublica Partisi %8,59, Aq Jol Demokrat Parti %8,41, Kazakistan Halk Partisi %6,8 ve Ulusal Sosyal Demokrat Parti %5,2 oy almıştır. Bununla birlikte Baytak, oyların %2,3’ünü alırken; seçmenlerin yaklaşık %3,9’u ise “hepsine karşı” seçeneğini işaretlemiştir.[6]
Seçimlerden birinci olarak çıkan Amanat, Sayın Tokayev’in daha önce üye olduğu partidir. Bu noktada siyasi parti üyesi olmasa da Cumhurbaşkanı ile Parlamento arasındaki ilişkinin güçlü bir şekilde süreceği ifade edilebilir. Bu kapsamda Yeni ve Adil Kazakistan’ın inşa sürecinde Kazak yönetiminin bütün eşikleri başarıyla aştığı görülmektedir. Siyasi ortamın yeniden şekillendiği süreçte Kazakistan’ın gelişim ve kalkınma hızı daha çok dikkat çekecektir. Özellikle de siyaseten uygun ortamın tesis edilmesi, ekonomik kalkınmanın hızlanması noktasındaki beklentileri de arttıracaktır.
Astana yönetimi, ülke içinde çeşitli siyasi ve ekonomik reform hareketlerini uzun süredir yürütmektedir. Nitekim Kazakistan’ın yükselişi; toplumun siyasete aktif katılımının teşvik edilmesi, insan haklarının iyileştirilmesi, daha sistemli bir adil yönetimin benimsenmesi ve nepotizmden ve oligarşik kapitalizmden uzak durulması dinamikleri çerçevesinde şekillenmektedir. Bu noktada Nevruz Bayramı’nın arifesinde gerçekleştirilen 19 Mart 2023 tarihli seçimlerin Kazakistan’ın yeniden doğuşunu simgelediği öne sürülebilir.
Sonuç olarak Kazakistan, Trajik Ocak Olayları’ndan ve olaylara giden süreçten önemli bir ders çıkarmış gözükmektedir. Olaylara karşı yönetimi güçlendirerek, daha sistemli hale getirerek ve gücün tek bir merkezin elinde toplanmayacak şekilde güncelleyerek en etkili cevabı vermiştir. Ayrıca kurumsallaşma noktasında atılan kritik adımlarla karar alma ve müdahalede bulunma sürecini, daha etkili ve sağlıklı hale getirmektedir. Bu sayede Kazakistan’da gücün tek bir kişide toplanmadığı uyumlu bir düzen teşkil edilmektedir. Zira bazı yetkilerinden vazgeçme konusunda son derece demokratik bir irade ortaya koyan Sayın Tokayev, Yeni ve Adil Kazakistan’ın inşa sürecinin ana mimarıdır. Bu durumun ülkenin kalkınmasına hız katacağı ve “Halkın Sesini Duyan Devlet” modelini daha etkili hale getireceği ifade edilebilir.
[1] “State-of-the-Nation Address by President of the Republic of Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev”, Official Website of the President of the Republic of Kazakhstan, https://www.akorda.kz/en/state-of-the-nation-address-by-president-of-the-republic-of-kazakhstan-kassym-jomart-tokayev-17293, (Erişim Tarihi: 21.03.2023).
[2] Perizat Risbekkızı, “Referendum and Period of New Kazakhstan”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/referendum-and-period-of-new-kazakhstan/?lang=en, (Erişim Tarihi: 21.03.2023).
[3] “Kazakh Leader Calls Snap Presidential Election on 20 November”, EURACTIV, https://www.euractiv.com/section/central-asia/news/kazakh-leader-calls-snap-presidential-election-on-20-november/, (Erişim Tarihi: 21.03.2023).
[4] “Tokayev Wins 2022 Presidential Election, According to Final Results of Central Election Commission”, The Astana Times, https://astanatimes.com/2022/11/tokayev-wins-2022-presidential-election-according-to-final-results-of-central-election-commission/, (Erişim Tarihi: 21.03.2023).
[5] “Statement by President Kassym-Jomart Tokayev on Calling Early Election to the Mazhilis of the Parliament and Maslikhats”, Official Website of the President of the Republic of Kazakhstan, https://www.akorda.kz/en/statement-by-the-president-state-kassym-jomart-tokayev-on-calling-early-election-to-the-mazhilis-of-the-parliament-and-maslikhats-190176, (Erişim Tarihi: 21.03.2023).
[6] “Central Election Commission Announces Preliminary Election Results: Six Parties Elected to Parliament”, The Astana Times, https://astanatimes.com/2023/03/central-election-commission-announces-preliminary-election-results-six-parties-elected-to-parliament/, (Erişim Tarihi: 21.03.2023).
