Rusya-Ukrayna Savaşı’nda “tarafsız” ve “dengeli” bir politika yürütmeye çalışan Sırbistan, bu süreçte Avrupa Birliği (AB) ile Rusya arasında adeta arafta kalmıştır. Halihazırda Belgrad yönetimi, bir yandan Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini kınarken; diğer taraftan da AB’nin Moskova’ya yönelik yaptırımlarına katılmayı ısrarla reddeden ve aynı zamanda AB üyeliğini hedefleyen bir ülke konumundadır. Öyle ki; Ukrayna Savaşı sonrasında gerek AB’yle gerekse de Rusya’yla ilişkilerini korumakta zorlanan Sırbistan’da Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, dengeli bir dış politika yürütme konusunda çetin bir mücadele vermektedir.
2007 senesinde tarafsız bir ülke olduğunu duyuran Sırbistan,[1] Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) ve benzeri askeri ittifaklara katılım konusuna sıcak bakmamaktadır. Bununla birlikte Sırbistan’ın dış politikasına bakıldığında ülke; AB, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Rusya ve Çin’le ikili ilişkileri geliştirme eğilimi içerisindedir. Ancak Rusya-Ukrayna Savaşı, ülkenin dış politikası açısından önemli bir kırılganlığı da beraberinde getirmiştir. Nitekim Belgrad için stratejik bir konumda yer alan AB ve Rusya’yla ilişkiler, bu süreçten olumsuz etkilenmektedir.
Ukrayna’daki savaşın başlamasının ardından Vucic, Rusya’ya yönelik yaptırımların ülkenin çıkarlarına ters düştüğünü belirtmiş ve yaptırımlara katılmayacaklarını; ancak Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü savunduklarını söylemiştir.[2] Bununla birlikte Sırbistan’da hem Rusya’yı[3] hem de Ukrayna’yı destekleyen protestoların düzenlenmesi,[4] toplumu ikiye bölündüğünü göstermiştir. Dolayısıyla Sırbistan’ın Rusya’ya yönelik yaptırım uygulamama konusundaki kararlılığı devam etmektedir. Belgrad’ın Batı’dan gelen tüm tepki ve baskılara rağmen Moskova’ya yaptırım uygulamayı reddetmesinin en önemli nedenlerinden biri, iki ülkenin tarihsel bağlar noktasında geleneksel ilişkilere sahip olmasıdır. Nitekim Sırbistan ve Rusya arasında dini, kültürel ve etnik bakımdan önemli bir benzerlik söz konusudur.
Öte yandan Sırbistan’ın Rusya’ya doğalgaz bağımlılığının olması, yaptırım uygulamamasındaki bir diğer gerekçeyi oluşturmaktadır. Zira tüm baskılara rağmen Vucic, 29 Mayıs 2022 tarihinde Rusya’dan uygun fiyata doğalgaz alacaklarını belirterek Moskova’yla üç yıllık bir doğalgaz anlaşması imzalayacaklarını duyurmuştur.[5]
Şüphesiz söz konusu anlaşmaya en büyük tepki AB’den gelmiştir. AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, 16 Mayıs 2022 tarihinde yaptığı açıklamada, aday ülkelerden Sırbistan’ın Rusya’ya uygulanan yaptırımlara katılmasını ve dış politikasını birlikle uyumlu hale getirmesini istemiştir.[6] Böyle bir süreçte AB’den gelen tepkileri yumuşatmak ve adaylığının olumsuz etkilenmesini engellemek isteyen Belgrad’ın temkinli davranmaya çalıştığı söylenebilir. Nitekim Vucic, 31 Mayıs 2022 tarihinde parlamentodaki yemin töreninde yaptığı konuşmada, ülkesinin AB üyelik yolundan ayrılmayacağını söylemiş ve yaptırımlara ilerleyen dönemlerde katılabileceklerini ima etmiştir.[7]
Mevzubahis açıklamanın hemen ardından Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un 6-7 Haziran 2022 tarihinde Belgrad’a yönelik bir ziyaret gerçekleştireceği belirtilmiştir. Aslında Vucic’in hiç de hoşnut olmadığı söz konusu ziyaret, Bulgaristan, Karadağ ve Kuzey Makedonya’nın Lavrov’un uçağına geçiş izni vermemesi sebebiyle iptal edilince Belgrad, Batı’dan gelebilecek tepkilerden kurtulmuştur.[8]
23 Eylül 2022 tarihinde New York’taki BM Genel Kurulu Toplantısı’nın ardından Sırbistan’ın Rusya’yla dış politika konularında karşılıklı istişarelerde bulunulmasına dair bir anlaşma imzalaması ise AB nezdinde bardağı taşıran son damla olmuştur. İki ülkenin dışişleri bakanları tarafından imzalanan ve “İstişare Planı” şeklinde nitelendirilen bu anlaşmaya, Brüksel’den sert tepki gelmiştir. 26 Eylül 2022 tarihinde Avrupa Komisyonu Sözcüsü Peter Stano, AB üyeliği müzakereleri yapan bir devlet olarak Sırbistan’ın Rusya’yla bağlarını güçlendiremeyeceğini dile getirmiş ve imzalanan anlaşmanın endişe verici olduğunu ifade etmiştir.[9]
Öte yandan Avrupa basınında yer alan haberlerde Sırbistan’ın Rusya’yla imzaladığı anlaşma nedeniyle 2022 yılının Ekim ayında yapılacak görüşmelerde Avrupa Parlamentosu’nun Sırbistan’ın üyelik müzakerelerinin askıya alınmasını talep edeceği iddia edilmiştir.[10] Dolayısıyla Sırbistan’ın Rusya’yla imzaladığı son anlaşmanın Belgrad’ın üzerindeki AB baskısını arttırdığı söylenebilir.
Sonuç olarak, Belgrad, Moskova’ya yaptırım uygulayarak Rusya’nın Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ndeki desteğini kaybetmeyi istememektedir. Bu yüzden de Sırbistan’ın Rusya’yla ilişkilerini Batı’dan gelen baskılara rağmen sürdürmekte kararlı olduğu görülmektedir. Ancak AB’ye dönmeyi de tercih etmeyen Belgrad yönetimi, ciddi bir ikilemle karşı karşıyadır. Zira hem Moskova’yı da hem de Brüksel’i kaybetmek istemeyen ve bu bağlamda çok yönlü ve çok boyutlu bir diplomasi yürütmeye çalışan Belgrad, tercih yapmaya zorlanmaktadır.
[1] “Military Neutrality of the Republic of Serbia”, CFSP, https://cfsp.rs/2019/10/07/military-neutrality-of-the-republic-of-serbia/, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
[2] “Sırbistan Cumhurbaşkanı’na Göre, Rusya’ya Yönelik Yaptırım, Ülkesinin İlkelerine Mal Olur”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sirbistan-cumhurbaskanina-gore-rusyaya-yonelik-yaptirim-ulkesinin-ilkelerine-mal-olur/2566281, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
[3] “Sırbistan’ın Başkenti Belgrad’da Rusya’ya Destek Gösterisi”, NTV, https://www.ntv.com.tr/galeri/ukrayna-savasi/sirbistanin-baskenti-belgradda-rusyaya-destek-gosterisi,UmNWv_D43kyzzdDUwZH6pg, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
[4] “Sırbistan’ın Belgrad ve Novi Sad Şehirlerinde Ukrayna’ya Destek Gösterisi”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sirbistanin-belgrad-ve-novi-sad-sehirlerinde-ukraynaya-destek-gosterisi/2525895, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
[5] “Sırbistan, Rusya ile 3 Yıllığına Gaz Anlaşması İmzalamaya Hazırlanıyor”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sirbistan-rusya-ile-3-yilligina-gaz-anlasmasi-imzalamaya-hazirlaniyor/2600701, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
[6] “AB, Sırbistan’ın Rusya’ya Yaptırımlara Katılmasını İstedi”, TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/dunya/ab-sirbistanin-rusyaya-yaptirimlara-katilmasini-istedi-680625.html, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
[7] “Serbian President Commits to Country’s EU Membership Path in Inaugural Speech”, Euronews, https://www.euronews.com/2022/05/31/serbian-president-commits-to-country-s-eu-membership-path-in-inaugural-speech, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
[8] “Russia’s Lavrov Forced to Cancel Serbia Visit After Neighboring Countries Close Airspace”, Politico, https://www.politico.eu/article/russia-lavrov-cancel-serbia-closed-airspace-bulgaria-north-macedonia-montenegro/, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
[9] “Brussels Warns Serbia not to Reinforce Ties with Russia”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/brussels-warns-serbia-not-to-reinforce-ties-with-russia/, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
[10] “EU Parliament to Demand Suspension of Serbia’s Accession Talks”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/eu-parliament-to-demand-suspension-of-serbias-accession-talks/, (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
