Parthenon Heykellerinin Yunanistan’a iade edilmesi konusu, Atina ile Londra arasında yıllardır bir gerginlik unsuru olmuştur. Bu husus, kültür ve sanat faktörlerinin devletler arası ilişkilerde ne tür sorunlar yaratabileceğini göstermesi bakımından son derece önemlidir. Tüm bunlarla birlikte sorunun daha iyi anlaşılabilmesi için tarihsel arka planın irdelenmesi gerekmektedir.
19. yüzyılın başlarında İngiltere’nin Osmanlı İmparatorluğu nezdindeki Büyükelçisi Lord Elgin, almış olduğu ferman sayesinde ilgili makamların gözetiminde Atina’da bulunan bu heykellerin yaklaşık yarısını Parthenon kalıntılarından çıkarmıştır. Böylelikle heykeller, İngiltere’ye götürülmüştür. 1816 yılında ise eserlerin mülkiyeti, İngiltere’de bulunan British Museum’un eline geçmiştir.[1] Dolayısıyla Parthenon Heykellerinin bir bölümü İngiltere’deki British Museum’da yer alırken; diğer kısımları ise Atina’da bulunmaktadır. Bu bağlamda Yunanistan Hükûmeti’nin temel amacı, heykellerin kalan kısmını Atina’ya geri getirilmesini sağlayabilmektir.
Yunanistan tarafından British Museum koleksiyonundaki tüm Parthenon Heykellerinin Atina’ya kalıcı olarak iade edilmesi için ilk resmi talep, 1983 senesinde yapılmıştır. O yıldan beri taraflar arasında çeşitli görüşmeler yapılmışsa da mevcut süreçte müze ile Yunan Hükûmeti arasında güncel bir görüşme yoktur.[2]
Ayrıca iki ülkenin söz konusu soruna yönelik bakış açılarına bakmakta fayda vardır. Atina, Parthenon Heykellerinin Yunan kültürel mirasının bir parçası olduğunu söyleyerek iadesini isterken; İngiliz Hükûmeti ise bahsi geçen heykellerin iadesinin British Museum’un vereceği karara bağlı olduğunu ileri sürmektedir. Zira Londra, eserlerin yasal mülkiyetinin bu müzeye ait olduğunu belirtmektedir.[3]
Tüm bunlarla birlikte 2019 yılında Yunanistan Başbakanı olan Kriakos Miçotakis’in bu soruna özel bir önem atfettiği görülmektedir. Öyle ki; Miçotakis’in Başbakanlığı döneminde Atina, Londra’dan Parthenon Heykellerinin iadesini sağlayabilmek için temaslarını arttırmıştır. Yunanistan Başbakanı, birçok kez bu heykellerin Atina’ya geri verilmesi çağrısında bulunmuş; hatta karşılığında ülkesinin diğer hazinelerinin bir kısmını British Museum’a ödünç vermeyi teklif etmiştir. [4]
Öte yandan Miçotakis’in 27 Eylül 2022 tarihinde Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nda dahi bu sorunu gündeme getirmesi, Yunan Hükûmeti tarafından konuya verilen önemi göstermektedir. Miçotakis’in “Ne kadar sürerse sürsün, Parthenon Heykelleri sonunda eve gelecek.”[5] sözlerinden bu konunun Atina-Londra hattını meşgul etmeye devam edeceği öngörülebilir. Üstelik söz konusu ifadeler, Yunanistan’ın kararlılığını göstermesi açısından da oldukça mühimdir.
Diğer taraftan Yunanistan’ın girişimlerine rağmen Parthenon Heykellerinin iade edilmesi beklenilmemelidir. Zira böyle bir kararın alınması, bir emsal niteliği oluşturabilir. Bu tarz bir durumda British Museum’da sergilenen diğer ülkelere ait eserlerin iade edilmesi konusunda çeşitli ülkeler de cesaretlenebilir. Dolasıyla bu durum, İngiliz Hükûmeti’nin göze alamayacağı bir risktir. British Museum’un dünyanın sayılı müzelerinden biri olduğu göz önünde bulundurulduğunda, Londra’nın Parthenon Heykellerinin ülke dışına çıkmasına rıza gösterebileceğini söylemek oldukça zordur.
Tüm bunlara rağmen Miçotakis’in geri adım attığını söylenemez. Zira Yunanistan Başbakanı, 2022 senesinin Ekim ayında The Times gazetesine verdiği röportajda, Parthenon Heykellerinin ülkeye geri dönüş zamanının hızla yaklaştığını belirtmiş ve bu sorunu gündemde tutmaya devam edeceğini ifade etmiştir. Dahası Miçotakis, İngiltere’nin Kraliçe II. Elizabeth’in cenazesinden sonra genel imajı açısından köşeye sıkıştığı bir zamanda bunun harika bir jest olacağını öne sürmüştür.[6]
Son olarak Yunanistan Başbakanı, 28 Kasım 2022 tarihinde Londra’ya gerçekleştirdiği ziyaret sırasında iki ülke arasındaki mevzubahis sorunu yeniden gündeme getirmiştir. Miçotakis, Parthenon Heykellerini yeniden birleştirmek amacıyla Londra’yla yapılan görüşmelerde bir ilerleme olduğunu ifade etmiş ve eserlerin Atina’ya iade edilmesinin taraflar için bir kazan-kazan çözümü olabileceğini ileri sürmüştür.[7]
Öte yandan 5 Aralık 2022 tarihinde İngiliz Hükûmeti, Parthenon Heykelleri konusunda bir açıklama yapmıştır. Başbakan Rishi Sunak’ın ofisi, British Museum’un Parthenon Heykelleri’nin Yunanistan’a iade etmesinin yasal olarak “yasak” olduğunu ifade etmiştir.[8] Dolayısıyla Londra yönetimi, British Museum’un bu sorun karşısında herhangi bir inisiyatif almasını istememektedir.
Görüleceği üzere, Parthenon Heykelleri konusunda iki ülkenin yaşadığı anlaşmazlık, uygarlık mirasına devletlerin atfettiği önemi göstermesi bakımından mühimdir. Bu bağlamda devletler arası ilişkilerde yalnız siyasi problemler noktasında değil; kültür ve sanat gibi hususlarda da sorunlar yaşanabilir. Parthenon Heykelleri konusundaki anlaşmazlık, buna verilebilecek en güzel örneklerden birisidir.
Sonuç olarak British Museum’daki Parthenon Heykellerinin Yunanistan’a iadesi konusunda Atina adına olumlu bir kararın çıkma ihtimali son derece zayıftır. Zira İngiliz Hükûmeti, böyle bir kararın emsal niteliğini taşıyabileceğini düşünmektedir. Dolayısıyla Atina’ya verilecek olası bir taviz, diğer ülkelerin de İngiltere’ye British Museum’da yer alan eserlerin iadesi konusunu gündeme getirebilir. Dolayısıyla İngiltere’nin böyle bir durumu hiçbir şekilde arzulamayacağı söylenebilir.
[1] “The Parthenon Sculptures”, British Museum, https://www.britishmuseum.org/about-us/british-museum-story/contested-objects-collection/parthenon-sculptures, (Erişim Tarihi: 08.12.2022).
[2] Aynı yer.
[3] “Return of Parthenon marbles is Up to British Museum, Says No 10”, The Guardian, https://www.theguardian.com/artanddesign/2021/nov/16/return-of-parthenon-marbles-is-up-to-british-museum-says-no-10, (Erişim Tarihi: 08.12.2022).
[4] “British Museum Calls for ‘Parthenon Partnership’ with Greece Over Marbles”, The Guardian, https://www.theguardian.com/artanddesign/2022/jul/31/british-museum-calls-for-parthenon-partnership-greece-marbles, (Erişim Tarihi: 08.12.2022).
[5] “Greek PM References Parthenon Sculptures at the UN”, Greek City Times, https://greekcitytimes.com/2022/09/27/greek-pm-references-parthenon-sculptures-at-the-un/, (Erişim Tarihi: 08.12.2022).
[6] “Return of Parthenon Sculptures Fast Approaching: Greek PM”, Greek City Times, https://greekcitytimes.com/2022/10/03/return-of-parthenon-sculptures-fast-approaching-greek-pm/, (Erişim Tarihi: 08.12.2022).
[7] “Greece PM Senses ‘Momentum’ in ‘Elgin Marbles’ Talks with Britain”, Reuters, https://www.reuters.com/world/europe/greece-pm-senses-momentum-elgin-marbles-talks-with-britain-2022-11-28/, (Erişim Tarihi: 08.12.2022).
[8] “UK Govt Issues Warning on Parthenon Marbles”, RT, https://www.rt.com/news/567719-parthenon-marbles-uk-greece-return/, (Erişim Tarihi: 08.12.2022).
