10 Kasım 2025 tarihi itibarıyla yürürlüğe giren Amerika Birleşik Devletleri (ABD)-Çin ticaret ateşkesi, iki süper gücün ekonomik karşılıklı bağımlılık dinamiklerinin zorladığı kontrollü bir tırmanma dönemini başlatmıştır. Donald J. Trump ile Şi Cinping arasında imzalanan bu anlaşma, Section 301 soruşturması kapsamında Çin’in denizcilik, lojistik ve gemi inşası sektörlerindeki hakimiyetine yönelik yaptırımların bir yıl süreyle askıya alınmasını ve Çin’in nadir toprak elementleri (REE) ihracatına ilişkin kontrollerin geçici olarak kaldırılmasını öngörmektedir.[i]
Anlaşmanın temel parametreleri ve asimetrik tavizleri, Beyaz Saray’ın 5 Kasım 2025 tarihli resmi bilgi notuna göre şu unsurları içermektedir: ABD, Çin’in denizcilik, lojistik ve gemi inşası sektörlerini hedef alan Section 301 yaptırımlarını liman kullanım ücretleri ve hizmet kısıtlamaları dahil olmak üzere 10 Kasım 2025 ile 10 Kasım 2026 tarihleri arasında tamamen askıya almıştır.[ii][iii]
Çin, 9 Ekim 2025 tarihinde duyurduğu kapsamlı REE ihracat kontrollerini neodimyum, disprosyum, terbiyum gibi ağır nadir topraklar dahil olmak üzere aynı süre için askıya almış; ayrıca galyum, germanyum, antimon ve grafit için ABD’li kullanıcılara ihracat lisansı vermiştir. Bu durum, Çin’in Nisan 2025 ve Ekim 2022’de yürürlüğe koyduğu kısıtlamaların de facto kaldırılması anlamına gelmektedir.[iv] Fentanil öncü kimyasallarına uygulanan ek tarifeler %20’den %10’a düşürülmüş; belirli Section 301 muafiyetleri ise 10 Kasım 2026 tarihine kadar uzatılmıştır. Bu düzenleme, realist uluslararası ilişkiler kuramı çerçevesinde tit-for-tat stratejisinin bir varyantı olarak değerlendirilebilir.
Bu anlaşmanın temel mimarisi, realist uluslararası ilişkiler kuramının klasik karşılıklı tit-for-tat stratejisinin 21. yüzyıl jeoekonomik versiyonu olarak okunabilir. Her iki aktör de rakibinin stratejik tıkanma noktasını tamamen ortadan kaldırmadan, yalnızca geçici biçimde nötralize etmekte; böylece hem kısa vadeli ekonomik kan kaybını durdurmakta hem de uzun vadeli ivmelerini korumaktadır.[v] ABD, Çin’in küresel konteyner taşımacılığındaki %21’lik payını hedef alan Section 301 liman ücretlerini 10 Kasım 2025 ile 10 Kasım 2026 tarihleri arasında tamamen askıya alarak, Çin’in lojistik damarını kesme tehdidini geçici olarak masadan kaldırmıştır. Buna karşılık Çin, küresel nadir toprak rafinasyon kapasitesinin %89’unu ve ağır nadir toprakların %99’unu elinde bulunduran güç olarak, F-35 mıknatıslarından hipersonik füzelere kadar 4.000’den fazla askeri-teknolojik bileşeni etkileyebilecek bu stratejik silahı aynı süre için kullanım dışı bırakmayı taahhüt etmiştir.
REE, F-35 savaş uçaklarının mıknatıs sistemlerinden hipersonik füzelere, rüzgar türbinlerinden elektrikli araç bataryalarına kadar uzanan geniş bir yelpazede ikili kullanım (dual-use) teknolojilerin vazgeçilmez bileşenleridir. Çin, küresel rafine kapasitesinin %89’unu ve ağır nadir toprak elementlerinin %99’unu kontrol etmektedir. Ekim 2025 tarihinde yürürlüğe giren kısıtlamalar, Pentagon raporlarına göre fiyatlarda %300’e varan artışlara yol açmıştır. Söz konusu ticaret ateşkesi, bu stratejik baskı unsurunu geçici olarak bertaraf etmiştir.[vi][vii]
Öte yandan, Section 301 liman ücretleri, Çin’in küresel konteyner taşımacılığındaki %21’lik payını (COSCO dahil) doğrudan etkilemiştir. Ticaret ateşkesi, karşılıklı ekonomik yıkım senaryosunu geçici olarak askıya almış; ancak askeri nitelikli samaryum-kobalt mıknatıslar konusunda gri alan hâlâ devam etmektedir.[viii]
Şi Cinping için bu ateşkes, 2025 üçüncü çeyreğinde %4,7’ye gerileyen büyüme oranını 2026 yılında %5’in üzerine taşıyacak stratejik bir penceredir. Çin’in 2026-2028 dönemi için yıllık 25 milyon ton ABD soya fasulyesi satın alma taahhüdü, hem ülkenin gıda güvenliğini güçlendiren hem de Trump’ın Orta Batı Amerika tabanını tatmin eden jeoekonomik bir hamle niteliğindedir.[ix]
Liberal kurumsalcı perspektiften bakıldığında, bu anlaşma Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) dışındaki iki taraflı bir zafer olarak değerlendirilebilir. Küresel tedarik zincirlerinin 2025 yılında %15 artan kırılganlığı, çok taraflı mekanizmaların felç olduğu bir konjonktürde, yönetilmesi zorunlu bir ticaret stratejisini zorunlu kılmıştır.[x] Beyaz Saray’ın 5 Kasım 2025 tarihli resmi açıklamasına göre, Trump’ın Nisan 2026 Çin ziyareti kritik bir dönüm noktası olacaktır. Şi Cinping’in ABD ziyaretiyle birlikte, bir yıllık ateşkes rutin olarak uzatılacak ve Birinci Aşama anlaşmasının genişletilmiş versiyonu (Phase One 2.0) yürürlüğe girecektir.
Anlaşma, küresel tedarik zincirlerinin 2025 boyunca yaşadığı %15’lik kırılganlık artışını geçici olarak stabilize etmektedir. ABD, Çin’in küresel konteyner taşımacılığındaki %21’lik payını hedefleyen liman ücretleri ve hizmet kısıtlamalarını 10 Kasım 2025–2026 dönemi için tamamen askıya almıştır. Bu adım, Amerikan ithalatçılarının lojistik maliyetlerini %6,2 düşürmekte ve enflasyonist baskıyı 0,4 puan hafifletmektedir. Çin tarafında ise REE ihracat kontrollerinin kaldırılması, özellikle galyum, germanyum ve grafit için verilen genel ihracat lisansı, ABD savunma sanayii için yıllık 2,8 milyar USD’lik ek maliyeti ortadan kaldırmaktadır.[xi]
Çin’in 2026-2028 dönemi için yıllık 25 milyon ton ABD soya fasulyesi satın alma taahhüdü, hem ülkenin gıda güvenliği stratejisini hem de Trump’ın Orta Batı seçmen tabanını hedeflemektedir. IMF’nin Kasım 2025 projeksiyonuna göre, bu ateşkes Çin’in 2026 yılındaki ekonomik büyümesini %4,7’den %5,3’e yükseltebilecektir. Ancak, fentanil öncü kimyasallarındaki %10’luk ek tarife indirimi, opioid krizine yönelik iç politik talepleri tam olarak karşılamamakta; asimetrik yapının sürdüğü görülmektedir.[xii]
Realist paradigma açısından, bu ateşkes tırmanma konseptinin operasyonel bir örneğini teşkil etmektedir. Her iki aktör de rakibinin stratejik tıkanma noktalarını geçici olarak gevşetmektedir. ABD, Çin’in Malakka Boğazı-lojistik eksenini tehdit eden Section 301 mekanizmasını nötralize ederken; Çin, küresel ağır REE kapasitesinin %99’unu elinde bulunduran stratejik silahını kınından çıkarmamaktadır. Bu durum, Thucydides Tuzağı hipotezinde tanımlanan yapısal stresin kontrollü biçimde yönetilmesidir. Beyaz Saray’ın Nisan 2026’da planlanan Trump-Şi zirvesi, Phase One 2.0 müzakerelerinin başlangıç noktası olarak işaretlenmiştir; ancak samarium-kobalt mıknatıslar gibi ikili kullanım kalemlerdeki gri alan, caydırıcılık dengesini hâlâ muğlak bırakmaktadır.[xiii]
Sonuç olarak, 10 Kasım 2025 tarihli ateşkes, hegemonik geçişin üçüncü evresinde iki devi aynı anda hem bağlayan hem uzaklaştıran kırılgan bir denge rejimidir. Ne liberal kazan-kazan işbirliğinin zaferi ne de realist Thucydides Tuzağının kaçınılmaz sonudur; aksine, jeoekonomik karşılıklı bağımlılığın kontrollü bir yeniden inşasıdır.
[i] “Fact Sheet: President Donald J. Trump Strikes Deal on Economic and Trade Relations with China”, The White House, https://www.whitehouse.gov/fact-sheets/2025/11/fact-sheet-president-donald-j-trump-strikes-deal-on-economic-and-trade-relations-with-china/,(Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[ii] Aynı yer.
[iii] “Request for Comments on Suspending Section 301 Action for One Year: China’s Targeting of the Maritime, Logistics, and Shipbuilding Sectors for Dominance”, Federal Register, https://www.federalregister.gov/documents/2025/11/10/2025-19839/request-for-comments-on-suspending-section-301-action-for-one-year-chinas-targeting-of-the-maritime, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[iv] “China Formalizes Rare Earth Curbs Suspension After Trade Truce, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-11-07/china-formalizes-rare-earth-curbs-suspension-after-trade-truce, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[v] “Request for Comments on Suspending Section 301 Action for One Year: China’s Targeting of the Maritime, Logistics, and Shipbuilding Sectors for Dominance”, Federal Register, https://www.federalregister.gov/documents/2025/11/10/2025-19839/request-for-comments-on-suspending-section-301-action-for-one-year-chinas-targeting-of-the-maritime, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[vi] “Trump Hails ‘12’ Out of ‘10’ Meeting With Xi: What to Know About the U.S.-China ‘Deal’”, Time, https://time.com/7329777/trump-xi-meeting-korea-us-china-trade-deal-tariffs-takeaways/, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[vii] “Pentagon Rare Earth Price Floor Reshapes Global Supply Chains”, Discovery Alert, https://discoveryalert.com.au/rare-earth-economics-strategic-shift-2025-5/, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[viii] “US and China Reach Trade Concessions Following Trump-Xi Meeting: Outcomes and Implications”, China Briefing, https://www.china-briefing.com/news/trump-xi-meeting-outcomes-and-implications/, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[ix] “US farmers caught in Trump-China trade war – who’ll buy the soybeans?”, The Guardian, https://www.theguardian.com/us-news/2025/oct/10/trump-china-trade-war-soybeans, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[x] “US-China Trade Truce Offers Fragile Calm Amidst Persistent Commodity Volatility”, Financial Content, https://markets.financialcontent.com/stocks/article/marketminute-2025-11-7-us-china-trade-truce-offers-fragile-calm-amidst-persistent-commodity-volatility#google_vignette, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[xi] “White House discloses details of China trade truce”, Politico, https://www.politico.com/news/2025/11/01/white-house-china-trade-truce-00632759, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[xii] “Fact Sheet: President Donald J. Trump Strikes Deal on Economic and Trade Relations with China”, The White House, https://www.whitehouse.gov/fact-sheets/2025/11/fact-sheet-president-donald-j-trump-strikes-deal-on-economic-and-trade-relations-with-china/,(Erişim Tarihi: 10.11.2025).
[xiii] “US and China Reach Trade Concessions Following Trump-Xi Meeting: Outcomes and Implications”, China Briefing, https://www.china-briefing.com/news/trump-xi-meeting-outcomes-and-implications/, (Erişim Tarihi: 10.11.2025).
