26 Kasım 2021 tarihinde 18.’si düzenlenen Rusya, Çin ve Hindistan Dışişleri Bakanları toplantısında, üç ülke arasında çok kutupluluk temelinde işbirliği ve dayanışmanın güçlendirilmesi yönünde mesajlar verilmişti. 24 Şubat 2022 tarihinde başlayan Rusya’nın Ukrayna’daki savaşıyla birlikte Pekin ve Yeni Delhi’nin Moskova’ya karşı tavır almaları beklenmişti. Fakat savaş başladığında Çin ve Hindistan, Rusya’ya karşı stratejik sessizliklerini sürdürmüşlerdir.[1] Bu, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın beklenmedik bir sonucu olarak görülmüştür. Nitekim hem Hindistan hem de Çin, Rusya’yla ilişkilerini “çok kutupluluk temelinde” bir adım daha öteye götürmeye başlamışlardır. 2022 yılın Mayıs ve Haziran aylarında gerçekleşen BRICS zirvelerinde Çin, özellikle Küresel Güvenlik Girişimi etrafında Rusya ve Hindistan’ı bir araya getirmeye çalışmıştı. Yine bu süreçte Rusya, Zapad-22 tatbikatlarına hem Çin hem de Hindistan’ı çağırarak çok kutupluluk eksenini pekiştirmeyi amaçlamıştı.
Yakın zamandaki önemli kırılma noktaları ise Rusya’nın Batı’ya karşı nükleer güç kullanma tehdidinde bulunması, “kirli bomba” saldırılarıyla ilgili iddiaların ortaya çıkması, Moskova’nın ateşkese yanaşmaması ve Ukrayna’daki savaşın uzaması olmuştur. Bu gelişmelerin de etkisiyle 15-16 Eylül 2022 tarihlerindeki Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Semerkant Zirvesi’nde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ne Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ne de Hindistan Başbakanı Narendra Modi’den beklediği ilgiyi ve desteği görebilmiştir. Aksine Cinping ve Modi, Putin’e Ukrayna’daki savaşı bitirmesi yönünde çağrılarda bulunmuştur.
Hindistan ve Çin’in Rusya’ya bakışındaki bu değişim, her geçen gün daha da netleşmiştir. 2022 yılının Kasım ayında Cinping, Batılı liderlerle yaptığı görüşmelerde Rusya’yı açıktan hedef almaya başlamış ve Avrasya’da nükleer silahların kullanımına karşı olduğunu söylemiştir.[2] Bu süreçte Çin, Rusya’nın savaşla ilgili politikalarından kendisini belirgin şekilde ayrıştırmaya çalışmıştır.
Bu anlamda Moskova, Batı nezdinde “savaş yanlısı ve dünyayı tehdit eden bir aktör” olarak görülürken; Pekin, kendisini “blok siyasetine ve savaşa karşı olan barışçıl bir aktör” şeklinde konumlandırmak istemiştir. Böylece Rusya, “Batı’nın ötekisi” konumunda kalmaya devam ederken; Çin, “çok kutupluluk” temelinde dünyayla bütünleşmeyi sürdürmüştür. Benzer bir şekilde Hindistan, Rusya’yla enerji işbirliğine devam etmesine rağmen Ukrayna’daki savaşı desteklemediğini Birleşmiş Milletler platformlarında açıkça dile getirmiştir.[3] 2022 yılının Eylül ve Kasım aylarında hem Hindistan Başbakanı Modi hem de Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar, Rus yetkililerle yaptıkları görüşmelerde “savaş çağında olmadıkları” mesajını iletmişlerdir.[4]
Kısacası Çin ve Hindistan’ın Rusya’dan uzaklaştıklarına dair bir izlenim oluşmuştur. Bu düşüncenin doğru olup olmadığı başka bir tartışmanın konusudur. Ancak doğruluğunu destekleyen ciddi emareler vardır. Bunun en net örneği, Hindistan ile Çin arasındaki işbirliğinin zayıflamasıdır. 2022 senesinin Aralık ayının başında Hindistan Dışişleri Bakanı Jaishankar, Çin’le ilişkilerin normal olmadığını açıklamıştır.[5] Sınırdaki gerginliğin sürdüğü bir dönemde Bakan, Çin’in sınırdaki tek taraflı eylemlerini ve statüko değişikliğini asla kabul etmeyeceklerini söylemiştir.
Yakın zamanda ise Hindistan-Çin sınırında yeniden çatışmalar patlak vermiştir. Başka bir ifadeyle Rusya’nın Ukrayna’daki savaşında ısrarcı olması nedeniyle Yeni Delhi ile Pekin birbirine düşmüştür. Böylece Rusya-Hindistan-Çin arasındaki işbirliği süreci de dağılma dönemine girmiştir. Moskova, daha önceleri Yeni Delhi ve Pekin arasında dengeleyici aktör olarak konumlanmaktaydı. Ancak hem Hindistan hem de Çin, Moskova’ya tavır almaya başlamış ve böylece çok kutupluluk ortak paydasında yürütülmeye çalışılan üçlü işbirliği süreci de bozulmuştur.
Görünen o ki; Rusya, Hindistan-Çin ilişkilerinde bir “tutkal vazifesi” görmekteydi. Moskova bu eksenden çekildiğinde, Yeni Delhi-Pekin birlikteliği de dağılmıştır. Hindistan, Rusya’yla arasına mesafe koymaktadır. Örneğin Yeni Delhi Hükümeti, her sene düzenli olarak yapılmasına rağmen bu yıl Rusya ve Hindistan arasında liderler düzeyinde görüşme olmayacağını açıklamıştır. Bunun sebebi olarak ŞİÖ Zirvesi’nde yapılan Modi-Putin görüşmesi gösterilmiştir.[6]
Karşılaştırma yapmak gerekirse, 2022 yılının Mayıs ve Haziran aylarında üç ülkenin liderleri ve dışişleri bakanları bir araya gelerek “çok kutupluluk” temelinde mesajlar vermekteydiler. Bu süreçte Hindistan ve Çin yetkilileri, sınır sorunlarıyla ilgili 16. tur görüşmelerini başarıyla tamamlamış ve sınırdaki gerginlikler hafifletilmişti. Ancak aynı senenin Eylül ayına gelindiğinde Rusya, Hindistan ve Çin arasındaki ikili ve üçlü görüşme pratiklerinin azaldığı görülmüştür. Örneğin Modi ve Cinping ne ŞİÖ Zirvesi’nde ne de 15-16 Kasım 2022 tarihlerindeki G20 Liderler Zirvesi’nde bir araya gelmiştir. Bu iletişim eksiliği nedeniyle Hindistan ile Çin arasındaki güven sorunları yeniden gün yüzüne çıkmış ve sınır çatışmaları patlak vermiştir.
Rusya, geçmişten beri Hindistan ve Çin arasındaki sorunlara karışmamaktadır. Son yıllarda iki ülkeyle çok kutupluluk temelinde işbirliği yapmaya oldukça istekli olan Moskova, kendi çıkarları doğrultusunda Ukrayna’daki savaşını sürdürmeye karar verince Yeni Delhi ve Pekin’i kendinden uzaklaştırmıştır. Böylece Yeni Delhi ve Pekin’i bir araya getiren Moskova faktörü ortadan kalkmış ve iki ülke, birbiriyle yeniden çatışmaya başlamıştır. Hem Hindistan’ın hem de Çin’in Rusya’yla işbirliğinin sona ermesi mümkün değildir. Ancak Hindistan ve Çin’in Rusya olmadan da bir araya gelmesi oldukça zordur.
[1] “The Russia-India-China Trilateral After Ukraine: Will Beijing Take the Lead?”, Jamestown, https://jamestown.org/program/the-russia-india-china-trilateral-after-ukraine-will-beijing-take-the-lead/, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
[2] “No Nuclear Weapons over Ukraine, Chinese President Xi Jinping Says, İn Clear Message to Russia”, SCMP, https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3198505/no-nuclear-weapons-over-ukraine-chinese-president-xi-jinping-says-clear-message-russia, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
[3] “Ukraine: India Condemns Bucha Killings, Backs Probe”, Times of India, https://timesofindia.indiatimes.com/india/ukraine-india-backs-probe-as-russia-faces-outrage-for-mass-killings/articleshow/90671829.cms, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
[4] “We Are Seeing Consequences of Ukraine Conflict: Jaishankar to Russian Counterpart”, Anı News, https://aninews.in/news/world/asia/we-are-seeing-consequences-of-ukraine-conflict-jaishankar-to-russian-counterpart20221108191742/, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
[5] “Weeks After Modi-Xi Handshake in Bali, India Says Its Ties with China Not Normal”, Deccan Herald, https://www.deccanherald.com/national/weeks-after-modi-xi-handshake-in-bali-india-says-its-ties-with-china-not-normal-1169705.html, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
[6] “No Modi-Putin Summit This Year After They Met in September-Indian Govt Source”, Reuters, https://www.reuters.com/world/india-pm-modi-skip-annual-summit-with-russias-putin-et-now-2022-12-09/, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
