Son zamanlarda Saraybosna-Zagreb hattındaki ilişkilerin oldukça gergin bir şekilde seyrettiği görülmektedir. Özellikle de 2 Ekim 2022 tarihinde Bosna Hersek’te gerçekleşen genel seçimler sebebiyle Hırvatistan Cumhurbaşkanı Zoran Milanovic’in Saraybosna’yı hedef alan söylemleri, taraflar arasındaki gerilimi zirve noktasına çıkarmıştır.
13 Eylül 2022 tarihinde Slovenya’da Batı Balkan liderlerinin bir araya geldiği Brdo-Brijuni Zirvesi’nde Hırvatistan Cumhurbaşkanı’nın Srebrenitsa Soykırımı’nı reddettiğine yönelik iddialar, iki ülke arasında diplomatik krize yol açmıştır.[1]
Milanovic, Jajce’nin Sırplardan geri alınmasının yıldönümünde, “Hırvat çizmesi, Radovan Kradzic’i masaya oturmaya zorlasa da Bosna Hersek’te bize saygı duymuyorlar.” demiştir. Üstelik Bosna’nın özgürlüğünü Hırvatlara borçlu olduğunu ve Zagreb’in savaştaki katkıları göz önünde bulundurulduğunda, karşılığında yeterince alamadığını ifade etmiştir. Hırvatistan Cumhurbaşkanı, Bosna’daki Hırvatların azınlık olmadığını; ancak azınlık statüsüne düşürüldüğünü de belirtmiştir.[2]
Srebrenitsa konusundaki tartışmanın ve Milanovic’in Bosna’nın siyasi yapısını hedef alan söylemlerinin ardından iki ülke arasındaki tansiyon artmıştır. Milanovic, Bosna Hersek’teki seçim yasasında değişiklik istemiş ve Hırvatların kendi temsilcilerini seçmesini talep etmiştir.
Resmi olarak Zagreb, Bosna Hersek Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi’nin Hırvat halkı düzeyindeki mevcut üyesi Zeljko Komsic’in Hırvatlar tarafından değil; Boşnakların oylarıyla seçildiğine inandığı için tanımamaktadır.[3] Yani Hırvat siyasiler, Komsic’ten memnun değillerdir. Bu durum, iki ülke arasında ihtilafların yaşanmasına sebep olmaktadır. Saraybosna ile Zagreb arasında yaşanan mevzubahis sorunun daha iyi anlaşılabilmesi için Bosna Hersek’in siyasi yapısına göz atmakta fayda vardır. Bosna Hersek; biri Bosna-Hersek Federasyonu, diğeri “Republika Srpska” olmak üzere iki entite ile Boşnak, Hırvat ve Sırp olmak üzere üç kurucu halktan ve ayrı bir yönetimi bulunan Brçko Bölgesi’nden oluşmaktadır.[4]
Hırvatistan’ın temel hedefi, Bosna’daki Hırvatların da kendi temsilcilerini seçmelerinin mümkün hâle getirilmesidir. Bu yüzden de Hırvatistan Cumhurbaşkanı, Bosna Hersek seçim yasasında değişiklikler olması için son derece ileri söylemlerde bulunmuştur. Nitekim Milanovic,26 Nisan 2022 tarihinde Bosna Hersek’te genel seçimler gerçekleşmeden önce, Bosna Hersek’in seçim yasasında değişiklik olana kadar Zagreb’in Finlandiya ve İsveç’in Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) üyeliğini engellemesi gerektiğini söylemiştir.[5]Kısacası Hırvatistan Cumhurbaşkanı, Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya üyeliklerini engelleme tehdidinde bulunarak, üçüncü aktörlerin Saraybosna’ya baskı yapmasını isteyen bir politika izlemiştir.
28 Eylül 2022 tarihinde Hırvatistan Başbakanı Andrej Plenkovic ise seçim yasasındaki değişiklikler konusunda Bosna Hersek Yüksek Temsilcisi Christian Schmidt’le yapılan müzakerelere dahil olduklarını itiraf etmiştir. Görüleceği üzere Zagreb, seçim yasasının değiştirilmesi noktasında çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Dolayısıyla 2 Ekim 2022 tarihinde gerçekleşen seçimlerin ardından Schmidt’in Bosna Hersek’in seçim yasasında değişiklik kararı alması, Hırvatistan’ın mevzubahis girişimlerinin başarıyla sonuçlandığı şeklinde yorumlanabilir.
Schmidt, söz konusu gelişmenin 2 Ekim 2022 tarihindeki seçimleri etkilemeyeceğini ve kararın kurumların işlevselliğini geliştirmek için alındığını ifade etmiştir. Bu kapsamda Bosna Hersek Federasyonu Halklar Meclisi’ndeki delege sayısı artmıştır. Böylece kurucu halklar olan Hırvatlar, Sırplar ve Boşnaklar 18 delege yerine, 23 delegeyle temsil edilecektir.
Bu bağlamda Hırvatistan’ın seçim yasası konusunda önemli kazanımlar elde ettiği öne sürülebilir. Zira 3 Ekim 2022 tarihinde Hırvatistan Dışişleri Bakanı, seçim yasası kararı alınmasının Hırvat Hükümeti’nin bir başarısı olduğunu; ancak Komsic’in Bosna Hersek Devlet Başkanlığı’nın Hırvat üyeliğine seçilmesinin taraflar arasındaki ilişkilerde bir “leke” olarak kaldığını belirtmiştir.[6]
Her ne kadar Hırvatistan Dışişleri Bakanı, Schmidt’in kararını başarı olarak değerlendirilse de Zagreb, Komsic’in varlığından rahatsızdır. Bu nedenle Hırvatistan’ın ilerleyen süreçlerde başka taleplerde bulunabileceği öngörülebilir. Ayrıca Hırvatistan’ın Avrupa Birliği (AB) ve NATO gibi örgütlere üye olması ve dolayısıyla bu örgütlerdeki varlığını, seçim yasasında değişiklik kararı alınması için kullandığı ifade edilebilir.
Hırvatistan Cumhurbaşkanı Milanovic ise 4 Ekim 2022 tarihinde yaptığı açıklamada, karar vermeleri durumunda Bosna Hersek’teki Hırvatlar için özerkliği destekleyeceğini söylemiştir. Ayrıca Milanovic, Schmidt tarafından seçim yasasında yapılan değişikliklerin geç ve yetersiz olduğunu da belirtmiştir.[7]
Dahası iki ülke arasında yaşanan gerginliğin Bosna’nın AB üyeliği sürecine olumsuz yansıyacağı da söylenebilir. Zira 12 Ekim 2022 tarihinde AB Komisyonu’nun genişlemeden sorumlu üyesi Oliver Varhelyi, Bosna Hersek’e “aday ülke” statüsü verilmesi yönünde görüş bildirildiğini duyurmuştur.[8] Ancak 13 Ekim 2022 tarihinde Hırvatistan Cumhurbaşkanı Milanovic, Bosna Hersek’in “aday ülke” koşullarını yerine getirmediğini; çünkü gereken şartları ihlal ettiğini belirtmiştir.[9] Aslında bu açıklamasıyla Milanovic, Saraybosna’nın ülkede yaşayan Hırvatların haklarını ihlal ettiğini ima etmiştir.
Sonuç olarak tıpkı Bulgaristan’ın AB üyelik sürecinde Kuzey Makedonya’ya ve Yunanistan’ın NATO üyelik sürecinde Üsküp’e koştuğu şartların bir benzerini, Hırvatistan’ın da Bosna Hersek’in önüne getirmesi olasıdır. Bu sebeple Hırvatistan’ın Bosna Hersek’ten istediklerini elde edememesi durumunda, Saraybosna’nın AB üyelik sürecinin sürüncemede kalması ihtimal dahilindedir.
[1] “Croatia’s Milanovic Allegedly Denied Srebrenica Genocide at Brdo-Brijuni Summit”, N1english, https://ba.n1info.com/english/news/croatias-milanovic-allegedly-denied-srebrenica-genocide-at-brdo-brijuni-summit/, (Erişim Tarihi:20.10.2022).
[2] “Croatian President: They Don’t Respect Us in Bih, Even Though the Croatian Boot Forced Karadzic to Sit Down at the Table”, Sarajevo Times, https://sarajevotimes.com/croatian-president-they-dont-respect-us-in-bih-even-though-the-croatian-boot-forced-karadzic-to-sit-down-at-the-table/, (Erişim Tarihi:20.10.2022).
[3] “Croatian President: I Will Support The Self-Government of Croats in Bih”, Sarajevo Times, https://sarajevotimes.com/croatian-president-i-will-support-the-self-government-of-croats-in-bih/, (Erişim Tarihi:20.10.2022).
[4] “Bosna-Hersek’in Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/bosna-hersek-siyasi-gorunumu.tr.mfa, (Erişim Tarihi:20.10.2022).
[5] Hamza Karcic, “Understanding Croatia’s Anti-Bosnia Agenda”, TRT World, https://www.trtworld.com/opinion/understanding-croatia-s-anti-bosnia-agenda-56843, (Erişim Tarihi:20.10.2022).
[6] “Schmidt’s Decision a Success of Croatian Government”, Republic of Croatia Ministry of Foreign and European Affairs, https://mvep.gov.hr/press-22794/schmidt-s-decision-a-success-of-croatian-government/248755, (Erişim Tarihi:21.10.2022).
[7] “Croatian President: I Will Support the Self-Government of Croats in Bih”, Sarajevo Times, https://sarajevotimes.com/croatian-president-i-will-support-the-self-government-of-croats-in-bih/, (Erişim Tarihi:21.10.2022).
[8] “European Commission Recommends Granting Bosnia Candidate Status”, RFERL, https://www.rferl.org/a/bosnia-eu-commission-candidate-recommendation/32079596.html, (Erişim Tarihi:21.10.2022).
[9] “Croatian President: Bih Cannot Fulfill The Conditions For The Status of a Candidate of EU”, Sarajevo Times, https://sarajevotimes.com/croatian-president-bih-cannot-fulfill-the-conditions-for-the-status-of-a-candidate-of-eu/, (Erişim Tarihi:21.10.2022).
