Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in adalet vizyonu, küresel yönetimde eşitlik, çok taraflılık ve halk odaklı kalkınmayı ön plana çıkarmaktadır. Bu vizyon, özellikle Küresel Güney ülkeleri için tarihsel adaletsizlikleri gidermeyi amaçlamakta ve Afrika kıtasıyla ilişkilerde somut bir çerçeve sunmaktadır. Şi’nin 2025 yılında önerdiği Küresel Yönetim Girişimi (GGI), egemen eşitlik ve uluslararası hukuk temelli bir düzen önermekte olup Afrika’nın kalkınma hakkını savunmaktadır.[i][ii]
Çin-Afrika ilişkileri, 2024 FOCAC Zirvesi’nde doruk noktasına ulaşmış olup Şi, burada Afrika’yla ortak modernleşme yolunu vurgulamıştır. Çin, 2025 yılı itibarıyla Afrika’ya yönelik yatırımlarını çeşitlendirmiş ve Kuşak ve Yol Girişimi (KYG) kapsamında rekor seviyede katılım sağlamıştır.[iii]
Çin-Afrika İlişkilerinin Tarihsel Bağlamı
Çin-Afrika ilişkileri, 20. yüzyıl ortalarındaki anti-kolonyal dayanışmaya dayanmaktadır. Soğuk Savaş döneminde Çin, Afrika kurtuluş hareketlerini desteklemiş ve TAZARA Demiryolu gibi projelerle somut katkı sağlamıştır.[iv] Şi dönemiyle birlikte ilişkiler “samimiyet, somut sonuçlar, dostluk ve iyi niyet” ilkesiyle stratejik ortaklığa evrilmiştir. 2025 yılı itibarıyla Çin-Afrika ticaret hacmi rekor seviyeye ulaşmış olup Çin, Afrika’nın en büyük ticaret ortağı konumunu sürdürmektedir.[v]
FOCAC mekanizması, altyapıdan kültürel değişime kadar işbirliğini kurumsallaştırmıştır. Şi’nin “ortak geleceğe sahip topluluk” vurgusu, Afrika Birliği’nin Agenda 2063’ü ile uyumlu bir modernleşme yolu önermektedir. Gerçekçi uluslararası ilişkiler teorisine göre Çin, kaynak güvenliği ve jeopolitik etki peşindedir. Liberal teori ise ekonomik karşılıklı bağımlılığı vurgulamakta olup KYG’nin kazan-kazan sonuçlar ürettiğini savunmaktadır. Bağımlılık teorisyenleri ise hammadde ihracatı ve bitmiş ürün ithalatının eşitsizliği sürdürdüğünü belirtmektedir. 2025 AidData araştırması, Afrika liderlerinin altyapı takdirini ancak borç kaygılarını ortaya çıkarsa da yerel ekonomilere ve işsizlik verilerine olan katkıyı ön plana çıkarmaktadır.
Afrika’da Kuşak ve Yol Girişimi: Ana Projeler ve Gelişmeler
KYG, 2013 yılında başlatılmış olup 2025 yılı itibarıyla 150’den fazla ülkeyi kapsamaktadır. Afrika’da odak, altyapı açığını kapatmaya yöneliktir ve Agenda 2063 ile uyumludur. Addis Ababa-Cibuti Demiryolu, ulaşım süresini kısaltarak ihracatı artırmıştır. Kenya’daki Standart Gauge Demiryolu (SGR) ticaret ve istihdam yaratmıştır. 2025 yılının ilk yarısında KYG yatırımları rekor kırarak Afrika ve Orta Asya’ya odaklanmıştır. Yeşil enerji projeleri, güneş ve rüzgar yatırımlarıyla öne çıkmaktadır. Endüstri parkları, Etiyopya’daki Doğu Endüstri Bölgesi gibi modellerle imalatı teşvik etmektedir. Dijital İpek Yolu, Huawei ile 30’dan fazla ülkede 5G ağları kurmuştur. Uluslararası ilişkiler açısından KYG, yumuşak güç aracı olarak Çin’in imajını güçlendirmektedir. Güney-Güney işbirliği, Bretton Woods kurumlarına alternatif sunmaktadır. 2025 yılı gelişmeleri, sürdürülebilir ve yeşil projelere kayışı göstermektedir.[vi]
KYG, Afrika’da ekonomik büyüme, istihdam yaratma ve bölgesel entegrasyon açısından önemli katkılar sağlamaktadır. 2025 yılının ilk beş ayında Çin-Afrika ticaret hacmi yıllık %12,4 artışla 134,16 milyar dolara ulaşmış olup bu rakam, kıta ekonomilerine olumlu yansımaktadır. Çin’in Afrika’ya ihracatı %20,2 artarak 83,51 milyar dolara yükselirken, Afrika’dan ithalat %1,6 artışla 50,65 milyar dolar olmuştur. Bu dengesizliğe rağmen genel ticaret hacmi rekor seviyededir.[vii]
Afrika Kıtası Serbest Ticaret Bölgesi (AfCFTA) ile uyumlu KYG altyapı projeleri, kıta içi ticareti önemli ölçüde artırmaktadır; UNECA tahminlerine göre AfCFTA kapsamında kıta içi yük talebi 2030’a kadar %28 yükselecek ve KYG’nin yol, demiryolu ve liman yatırımları bu büyümeyi destekleyecektir. Örneğin Etiyopya’da Addis Ababa-Cibuti Demiryolu’nun tamamlanmasının ardından ülke ekonomisi yıllık ortalama %8-10 büyüme kaydetmiş olup bu proje, ihracat sürelerini kısaltarak ticaret hacmini artırmıştır.
Şi’nin 2024 FOCAC Zirvesi’ndeki taahhütleri doğrultusunda Çin, Afrika’da en az 1 milyon istihdam yaratmayı hedeflemektedir; bu, endüstri parkları, altyapı projeleri ve yeşil enerji yatırımları aracılığıyla gerçekleşecektir. KYG kapsamında Çinli şirketler Afrika’da yüz binlerce iş yaratmış olup, örneğin Kenya SGR projesi inşaat ve işletme aşamasında 74.000 istihdam sağlamış ve 2.800 yerel uzmana eğitim vermiştir. Genel olarak Çinli firmalar Afrika projelerinde çalışanların %89’unu yerel işgücünden karşılamakta ve toplamda yaklaşık 300.000 iş yaratmaktadır.[viii]
Mineral zengini ülkeler Çin ithalatından büyük fayda sağlamaktadır; 2025 yılında kritik mineraller (kobalt, lityum, bakır) ticareti rekor seviyede olup Çin’in Afrika’dan mineral ithalatı emtia fiyatlarındaki düşüşe rağmen büyümektedir. Çinli şirketler Botswana’nın Khoemacau bakır madeni (2023), Mali’nin Goulamina lityum madeni (2024) ve Tanzanya’nın Ngualla nadir toprak madeni (2025) gibi varlıkları edinerek tedarik zincirini güçlendirmiştir. Bu yatırımlar, madencilik sektöründe yerel istihdam ve altyapı gelişimini teşvik etmektedir.
Liberal uluslararası ilişkiler teorisi, bu karşılıklı bağımlılığın çatışmayı azalttığını ve kazan-kazan sonuçlar ürettiğini vurgulamaktadır; Çin’in yatırımları Afrika’nın sanayileşmesini destekleyerek değer zincirlerinde yükselmeye katkı sağlamaktadır. Afrika liderleri, Çin’i kıtayı küresel masaya oturtan ortak olarak görmektedir; örneğin FOCAC 2024’te vurgulanan işbirliği, AfCFTA ile entegre olarak bölgesel değer zincirlerini güçlendirmektedir.
Bununla birlikte 2025 yılının ilk yarısında KYG kapsamında Afrika’ya 30’dan fazla temiz enerji projesi taahhüt edilmiş olup, güneş ve rüzgar enerjisi yatırımları toplam enerji projelerinin %59’unu oluşturmaktadır. Çin, 2010-2024 arası Afrika enerji sektörüne 66 milyar dolar yatırım yapmış ve yenilenebilir enerjinin payını artırmıştır. Halklar arası değişimler de uzun vadeli bağları güçlendirmektedir. Çin’in burs programları ve kültürel girişimleri binlerce Afrikalıya eğitim fırsatı sunmakta olup FOCAC çerçevesinde 60.000 yeni burs taahhüt edilmiştir.[ix]
2025’te KYG’nin Afrika’ya toplam angajmanı 39 milyar doları aşmış olup bu yatırımlar sanayileşme, dijital dönüşüm ve sürdürülebilir kalkınmayı desteklemektedir. Sonuç olarak KYG’nin somut verilere dayalı etkileri, Afrika’da büyüme ivmesini sürdürmekte olup ticaret hacmindeki artış, istihdam yaratımı ve yeşil yatırımlar kıtanın AfCFTA hedefleriyle uyumlu bir dönüşüm sağlamaktadır.
[i] “Africa, globe benefit from Xi Jinping’s fairness vision”, Daily News, https://dailynews.co.tz/africa-globe-benefit-from-xi-jinpings-fairness-vision/, (Erişim Tarihi: 26.12.2025).
[ii] “Forum on China-Africa Cooperation Beijing Action Plan (2025-2027)”, MFA China, https://www.mfa.gov.cn/eng/xw/zyxw/202409/t20240905_11485719.html, (Erişim Tarihi: 26.12.2025).
[iii] “Xi Jinping Attends the Opening Ceremony of the Beijing Summit of the Forum on China-Africa Cooperation and Delivers a Keynote Address”, MFA China, https://www.fmprc.gov.cn/eng/xw/zyxw/202409/t20240906_11486351.html, (Erişim Tarihi: 26.12.2025).
[iv] “China’s Massive Belt and Road Initiative”, CFR, https://www.cfr.org/backgrounder/chinas-massive-belt-and-road-initiative, (Erişim Tarihi: 26.12.2025).
[v] “China’s trade with Africa hits new high in Jan-May”, SCIO, http://english.scio.gov.cn/pressroom/2025-06/09/content_117917731.html,(Erişim Tarihi: 26.12.2025).
[vi] “China Belt and Road Initiative (BRI) investment report 2025 H1”, Green FDC, https://greenfdc.org/, (Erişim Tarihi: 26.12.2025).
[vii] “China-Africa Trade Hits $134.16bn, Up 12.4 % in First Five Months of 2025”, Ecofin Agency, https://www.ecofinagency.com/news/2406-47402-china-africa-trade-hits-134-16bn-up-12-4-in-first-five-months-of-2025, (Erişim Tarihi: 26.12.2025).
[viii] “Do Belt and Road projects provide local benefits?, Low Institute, https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/do-belt-road-projects-provide-local-benefits, (Erişim Tarihi: 26.12.2025).
[ix] “Africa at the Heart of the Belt and Road: A $39 Billion Catalyst for Transformation”, The Habari Network, https://www.thehabarinetwork.com/africa-at-the-heart-of-the-belt-and-road-a-39-billion-catalyst-for-transformation, (Erişim Tarihi: 26.12.2025).
