Kuzey Makedonya ile Bulgaristan arasındaki dil-tarih anlaşmazlığı nedeniyle Avrupa Birliği (AB) üyelik süreci konusunda yaşanan kriz, Fransa’nın 2022 yılının Haziran ayında önerdiği teklifle çözülmeye başlamıştır. Söz konusu öneri, 24 Haziran 2022 tarihinde Bulgaristan Meclisi’nde onaylanmıştır. Ancak Üsküp yönetimi aşağıdaki hususlar doğrultusunda teklifin güncellenmesini talep etmiştir:[1]
- Tarihi meselelerin müzakereler bağlamında bir kriter olarak sunulmaması
- Makedon tarihi ve diline saygı duyulması ve bunun açık ve net bir şekilde korunması
- Bulgaristan’ın daha fazla talebi olmayacağına dair garantinin sağlanması
- AB müzakerelerine ilişkin her türlü kararın Kuzey Makedonya kurumlarına danışılması
Belirtilen hususlara rağmen Paris yönetiminden öneriler, Kuzey Makedonya Parlamentosu’nda görüşülmeye başlanmıştır. Bu teklif, ülkede siyaseti ikiye bölmüş ve en büyük Makedon muhalefet partisi İç Makedon Devrimci Örgütü-Makedonya Ulusal Demokratik Birliği (VMRO-DPMNE) öncülüğünde protesto gösterileri düzenlenmiştir. Kuzey Makedonya Başbakanı Dimitar Kovacevski, muhalefetten gelen söz konusu teklif aracılığıyla Makedonların asimile edilerek Bulgarlaştırılacağı iddialarına, “Makedon dilinin açık ve net kabulü için pozisyonlar belirledik. Teklifte yer alan Makedonca dili kesinlikle diğer AB dilleriyle eşdeğerdir. Yıllardır savaştığımız şeyi aldık… Makedon halkını kimse asimile edemeyecek ve bu bir gerçektir.” ifadeleriyle yanıt vermiştir.[2]
Muhalefetin sert tepkilerine rağmen Kuzey Makedonya Meclisi, 16 Temmuz 2022 tarihinde ülkenin AB’yle üyelik müzakerelerine başlamasına olanak sağlayacak ve Bulgaristan’ın vetosunu kaldıracak öneriyi kabul etmiştir. Oylamada ret ya da çekimser oy kullanılmamıştır ve muhalefet partisi VMRO-DPMNE milletvekilleri, oylamanın yapıldığı sırada meclisi terk etmiştir. Kovacevski ise Fransa’nın önerisinin desteklenmesinin bir vatanseverlik göstergesi olduğunu dile getirmiştir.[3] Ancak VMRO-DPMNE Başkanı Hristijan Mickoski’nin iki hafta içinde 150.000 imza toplayarak süreci referanduma götürmeyi planladıklarını söylemesi, ülkedeki gerginliğin devam edeceğinin habercisidir.[4] Bu yüzden Makedon milliyetçilerinin ilerleyen günlerde daha sert eylemlerde bulunma ihtimali söz konusudur. Kuzey Makedonya’nın AB üyeliğinin önündeki Bulgaristan engelinin kalkması, ülkenin birliğe katılma olasılığını arttırsa da iç siyasetteki gerginliğin uzun süre daha devam edeceği öngörülebilir.
Kuzey Makedonya Hükümeti’nin Fransız teklifini onaylanmasının ardından Bulgaristan’ın başkenti Sofya’da Kuzey Makedonya ile Bulgaristan Dışişleri Bakanları arasında AB’yle müzakerelere başlanması için kilit belgelerden biri olan “ikili protokol” imzalanmıştır.[5] Bahse konu olan protokol, Kuzey Makedonya ve Bulgaristan’ın tarihi şahsiyetleri ve olayları ortaklaşa anmalarını, tarih ve coğrafya kitaplarında değişiklikler yapılmasını ve her iki ülkede de toprak iddialarından ve nefret söyleminden kaçınılmasını içermektedir.Ancak imzalanan protokole göre, 17 yıldır AB’ye aday statüsünde bulunan Kuzey Makedonya, Bulgarları anayasaya dahil etmeden AB’yle fasıl açamayacaktır. Anayasa değişikliğini gerektiren bu durumun gerçekleşmesi için 120 sandalyeli meclisin üçte iki çoğunluğuna; yani 80 milletvekiline ihtiyaç vardır. Mevcut durumda koalisyon hükümetinin bu desteğe sahip olmadığı söylenebilir. Bunun yanı sıra iç siyasetteki bölünmüşlük, ikili protokolün pratikte uygulanabilirliği konusunda da bazı soru işaretlerini beraberinde getirmektedir. Nitekim Bulgaristan, Makedon dilini Bulgarca’nın bir lehçesi olarak görmeye devam edeceğini bildirmiştir. İstifa eden Bulgaristan Dışişleri Bakanı Teodora Genchovska, “Bulgaristan, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nin resmi dili konusundaki tutumundan geri adım atmıyor.” diyerek imzalanan protokolün uygulamaya sokulmasının ne kadar zor olduğunun gözler önüne sermiştir.[6]
Fransa’nın AB üyeliğini kolaylaştıracak önerisinin Kuzey Makedonya Meclisi’nden geçmesi, en çok Arnavutluk’un işine yaramıştır. Çünkü 2014 yılından bu yana aday statüsüne sahip olan Arnavutluk’un AB üyelik süreci, Kuzey Makedonya’yla birlikte ilerlemektedir. Bu yüzden de ülke, Bulgaristan’ın Kuzey Makedonya’yı veto etmesi hasebiyle AB’yle katılım müzakerelerine başlayamamaktadır. Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, durumdan duyduğu rahatsızlığı sık sık dile getirmektedir.
Tüm bu gelişmelerin ışığında Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, AB’nin 19 Temmuz 2022 tarihi itibarıyla resmen Kuzey Makedonya ve Arnavutluk’la üyelik müzakerelerini başlattığını duyurmuş ve mevzubahis gelişmeyi “tarihi bir an” şeklinde nitelendirmiştir. Bu kapsamda iki ülkenin başbakanlarının katılımıyla 19 Temmuz 2022 tarihinde Brüksel’de ilk hükümetlerarası konferans düzenlenmiştir. Bu kapsamda AB Komisyonu Başkanı Leyen, AB Dönem Başkanı Çekya’nın Başbakanı Petr Fiala, Arnavutluk Başbakanı Rama ve Kuzey Makedonya Başbakanı Kovaçevski, katılım müzakerelerinin başlamasıyla ilgili ortak basın açıklaması yapmıştır. Açıklamasında Leyen, iki ülkenin hukukun üstünlüğü, yolsuzlukla mücadele, basın özgürlüğü, sivil toplum ve ekonomik reformlarla ilgili konularda önemli adımlar attığını vurgulamıştır. Rama da müzakerelerin uzun sürebileceğini söylemiştir. Kovacevski ise “17 yılın ardından müzakerelere nihayet resmen başlıyor olmamız büyük bir memnuniyet kaynağı.” yorumunda bulunmuştur.[7]
Sonuç olarak Arnavutluk ile Kuzey Makedonya’nın AB’ye üyelikleri konusunda tarihi bir adım atılmış olsa da iki ülkenin birliğe katılması uzun yıllar devam edecek olan müzakere sürecinin akıbetine bağlıdır. Özetle tarafların 27 üyeli birliğin tüm yasalarını, kurallarını ve düzenlemelerini hayata geçirmesi zaman alabilir. Bunun yanı sıra sürecin Kuzey Makedonya için daha zor geçeceği söylenebilir. Yukarıda da belirttiği üzere Kuzey Makedonya, imzalanan ikili protokol çerçevesinde Bulgarları anayasaya dahil etmeden müzakerelere başlayamayacaktır. Ülkede bunun için bir anayasa değişikliğinin yapılması ise muhalefetin sert tepkisi sebebiyle pek mümkün görünmemektedir. Bir haftalık süreç içerisinde dönüm noktası olarak nitelendirilecek adımlar atılsa da Üsküp’ü AB yolunda zorlu günler beklemektedir. Öte yandan Arnavutluk’un işi, Kuzey Makedonya’ya kıyasla daha kolay olacaktır. Ancak ikili ilişkiler ve iç sorunlar AB üyelik sürecinde önemli rol oynayacaktır. Bu kapsamda Arnavutluk’un bilhassa yolsuzlukla mücadele ve hukukun üstünlüğü konusunda birçok reformu hayata geçirmesi beklenmektedir.
[1] “Kovacevski turns down Macron proposal: Bulgaria is returning in the past”, Euronews, https://euronews.al/en/balkans/2022/06/23/kovacevski-turns-down-macron-proposal-bulgaria-is-returning-to-the-past/, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[2] “Kovaçevski: Yeni Avrupa Teklifi, Meclis’teki Kararla Tam Uyum İçinde”, Time Balkan, https://timebalkan.com/kovacevski-yeni-avrupa-teklifi-meclisteki-kararla-tam-uyum-icinde/, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[3] “K. Makedonya Meclisi, Fransa’nın önerisini kabul etti”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/kuzey-makedonya/k-makedonya-meclisi-fransa-nin-onerisini-kabul-etti-h3771.html, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[4] “Mickoski: We Will Collect 150 Thousand Signatures for A Referendum to Overthrow Bulgarianization and Assimilation, I Call for Unification”, Republika, https://english.republika.mk/news/macedonia/mickoski-we-will-collect-150-thousand-signatures-for-a-referendum-to-overthrow-bulgarianization-and-assimilation-i-call-for-unification/, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[5] “Protocol Signed between North Macedonia and Bulgaria”, Euronews, https://euronews.al/en/north-macedonia/2022/07/17/protocol-signed-between-north-macedonia-and-bulgaria/, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[6] “Bulgaria to express its position on the Macedonian language”, BNR, https://bnr.bg/en/post/101677707/bulgaria-to-express-its-position-on-the-macedonian-language, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[7] “EU Starts Membership Talks with Albania, North Macedonia”, The Telegraph, https://www.thetelegraph.com/news/article/EU-starts-membership-talks-with-Albania-North-17313819.php, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
