Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden bu yana Ukrayna ekonomisi darmadağın olmuş durumdadır. 2022 yılında başlayan savaşı takip eden ilk aylarda Ukrayna, ekonomik gelir kaynaklarından üçte birini, ağır sanayi merkezini kontrol eden Rusya’nın stratejik konumlanması nedeniyle kaybetmiş durumdadır. Ukrayna Hükümeti, savaştan zarar gören ülkenin mühimmat açığını nasıl kapatacağını tartışırken, Avrupa Birliği (AB) liderleri Ukrayna’ya daha fazla destek çağrısında bulunmaktadır.
Ukrayna Merkez Bankası bütçe açığını kapatmak için para basmak zorunda kaldığından enflasyon %26’ya yükselmiş durumdadır. Ülke ekonomisi, geçen yıl bir miktar toparlanmış olmasına rağmen vergi gelirlerinin neredeyse tamamı savaşa harcanmaktadır. Bu da emekli maaşları, öğretmenler, doktorlar, hemşireler ve devlet çalışanlarının maaşları da dahil olmak üzere diğer devlet giderlerinin ödenmesini oldukça zora sokmaktadır.[1]
AB, 1 Şubat 2024 Perşembe günü yapılan zirvede Ukrayna için 50 milyar doların üzerinde bir finansman anlaşması üzerinde mutabakata varmıştır. AB Konseyi tarafından yayınlanan resmi bir metinde 27 üye ülkenin 2024-2027 yılları arasında Ukrayna’ya 50 milyar avro gönderilmesini onayladığı belirtilmiştir. Metinde, kredi olarak 33 milyar Avro ve dondurulmuş Rus varlıklarından elde edilen geri ödemesiz destek olarak 17 milyar avro olmak üzere, söz konusu desteğin finansmanı ayrıntılandırılmıştır. Metinde bu paranın Ukrayna’nın bloğa katılma sürecinin bir parçası olarak kullanılacağından birçok kez bahsedilmektedir.[2]
Liderler Zirvesi başladığı esnada sosyal medya hesabından açıklama yapan AB Konseyi Başkanı Charles Michel, “27 liderin tümü, AB bütçesi kapsamında Ukrayna’ya ek 50 milyar avroluk destek paketi üzerinde anlaşmaya vardı. AB, Ukrayna’ya destek konusunda liderlik ve sorumluluk alıyor. Tehlikenin boyutunun farkındayız.” mesajını paylaşmıştır.[3] Michel, bunun Ukrayna için “istikrarlı, uzun vadeli ve öngörülebilir” destek garantisi anlamına geldiğini belirtmiştir.
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ise “AB Konseyi önceliklerimizi yerine getirdi: Ukrayna’nın desteklenmesi, yasa dışı göçle mücadele, Avrupa’nın rekabet gücünün desteklenmesi. Avrupa için güzel bir gün” değerlendirmesi yapmıştır. Avrupa Parlamentosu Başkanı Roberta Metsola, sosyal medya paylaşımında, anlaşmaya varılan 50 milyar avronun Ukrayna’nın AB üyeliği sürecinde yeniden yapılanması ve reform yapmasına yardımcı olmak için kullanılacağını kaydetmiştir. Metsola, “Bunu Ukrayna halkına borçluyuz. Bunu aynı zamanda Avrupa halkına da borçluyuz çünkü Ukrayna’nın güvenliği Avrupa’nın güvenliğidir.” mesajını paylaşmıştır. Belçika Başbakanı Alexander De Croo da yaptığı paylaşımda, “AB, Ukrayna’ya verdiği sözü tutuyor. Ukrayna halkı ve Devlet Başkanı Vladimir Zelenski, tüm Avrupalıların özgürlüğü için mücadele ediyor.” ifadelerine yer vermiştir.[4]
Hatırlatmak gerekirse, 14 Aralık 2023 tarihinde Brüksel’de gerçekleşen AB Zirvesi’nde Ukrayna ve Moldova ile üyelik müzakerelerini başlatma ve Gürcistan’a adaylık statüsü verme kararından kısa bir süre sonra Ukrayna’ya 50 milyar avroluk yardım paketi teklifi Macaristan Başbakanı Viktor Orban tarafından veto edilmişti. Viktor Orban’ın vetoyu geri çekmek için koyduğu temel şartlar, 4 yıl boyunca ödenecek yardımı yıllık olarak yeniden gözden geçirmek ve bu süre zarfında da veto etme hakkını korumak olmuştur.[5] Orban aynı zamanda söz konusu yardım paketinin her yıl yeniden onaylanması için oybirliği talep etmiştir.
Orban, şu ifadeleri kullanmıştır:[6]
“Uzlaşmacı bir teklif yapmaya karar verdik: tamam, bütçeyi değiştirme ve büyük bir miktar olan 50 milyar euroyu vermemiz gerektiği konusunda hemfikir değiliz. Bunun dört yıl boyunca güvence altına alınması gerektiği konusunda da hemfikir değiliz. Ama tamam, her yıl bu parayı gönderip göndermeyeceğimize karar vereceğimiz garanti edilirse Macaristan karara katılmaya hazır. Ve bu yıllık karar bugün olduğu gibi aynı yasal dayanağa sahip olmalı: Oybirliğiyle alınmalı.”
Bu süreçte tartışma konusu olan olaylardan birisi de AB yetkilileri tarafından hazırlanan ve Financial Times’ın 28 Ocak 2024 tarihinde yayınladığı sızdırılmış bir belge olmuştur. Belgeye göre AB, Macaristan’ın söz konusu vetodan geri adım atmaması halinde üye ülkelere Budapeşte’ye sağlanan tüm AB fonlarını kesmeleri çağrısında bulunacaktı.[7] Bu olay üzerine Macaristan Başbakanı Viktor Orban, AB’nin ülkedeki ekonomiyi baltalamaya gidebileceğinden şüphesi olmadığını ve bunun Macaristan’da kıyamete yol açacağını söylemiştir. Macar yetkililer de “şantaja boyun eğmeyeceklerini” açıklamıştır.
Avrupa Komisyonu ise AB’de dolaştığı söylenen ve Macaristan’ın ekonomisini baltalamayı önerdiği iddia edilen taslak belgeden haberdar olmadığını dile getirmiştir. Orban belgenin gerçekliğinden şüphe duymadığını ve Brüksel’deki yetkililerin bunu yapabileceğinin altını çizerek, “O zaman Macaristan’da kıyamet kopar. Financial Times tarafından yayımlanan belge de bunu söylüyor.” demiştir.[8]
Sonuç olarak ABD’nin Ukrayna’ya maddi desteği konusunda Amerikan siyaseti içerisinde tartışmalar yükselmişken, AB’nin Ukrayna’nın imdadına yetişmesi, Kiev’in cephedeki varlığını sürdürmesi adına kritik bir hamle olmuştur. 50 milyar avronun 17 milyarının dondurulmuş Rus varlıklarından geldiği göz önünde bulundurulursa, AB ve Rusya arasındaki gerilimin yakın zamanda artacağı ve diyalog ortamının giderek kaybolacağı tahmin edilebilir. Macaristan Başbakanı Viktor Orban gibi aktörlerin AB içerisindeki tek sesliliği bozması da AB’nin Ukrayna konusundaki konsolidasyonunu zora sokmaktadır.
[1] Cook, L., et al., “European Union Overcomes Threat Of Hungary Veto To Seal $54 Billion Aid Package For Ukraine”, AP News, https://apnews.com/article/ukraine-war-russia-hungary-eu-summit-budget-6d0f11bc16b4b21073f92925de2046e4, (Erişim Tarihi: 04.02.2024).
[2]McGee, L., “EU Agrees $50B Funding Deal For Ukraine At Pivotal Time in The War”, CNN, https://edition.cnn.com/2024/02/01/europe/eu-ukraine-funding-deal-intl/index.html, (Erişim Tarihi: 01.02.2024).
[3]“AB, Bütçesinden Ukrayna’ya 50 Milyar Euro’luk Destek Paketi Üzerinde Uzlaştı”, Sputnik, https://sputniknews.com.tr/20240201/ab-butcesinden-ukraynaya-50-milyar-euroluk-destek-paketi-uzerinde-uzlasti-1080269851.html, (Erişim Tarihi: 01.02.2024).
[4] “Ukrayna’ya Destek Paketindeki Uzlaşmaya İlişkin AB’den İlk Açıklama: ‘Avrupa İçin Güzel Bir Gün’”, Sputnik, https://sputniknews.com.tr/20240201/ukraynaya-destek-paketindeki-uzlasmaya-iliskin-abden-ilk-aciklama-avrupa-icin-guzel-bir-gun-1080272626.html, (Erişim Tarihi: 01.02.2024).
[5]Brzozowski, A., “Hungary Doubles Down On Ukraine Aid Demands”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/europe-s-east/news/hungary-doubles-down-on-ukraine-aid-demands/, (Erişim Tarihi: 01.02.2024).
[6]“Macaristan Başbakanı Orban, AB’nin Ukrayna’ya Yapacağı Yardım İçin ‘Şart’ Koştu”, Sputnik, https://sputniknews.com.tr/20240130/macaristan-basbakani-orban-abnin-ukraynaya-yapacagi-yardim-icin-sart-kostu-1080189164.html, (Erişim Tarihi: 02.02.2024).
[7] Basmat, D., “Financial Times: Leaked Document Reveals EU Considering Cutting Off Funding To Hungary Over Ukraine Aid Veto”, Kyiv Independent, https://kyivindependent.com/financial-times-leaked-document-reveals-eu-considering-cutting-off-funding-to-hungary-over-ukraine-aid-veto/, (Erişim Tarihi: 02.02.2024).
[8]Aynı yer.
