Rusya’nın 24 Şubat 2022 tarihinde Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından Avrupa Birliği (AB), Moskova’ya olan doğalgaz bağımlılığının kendi “yumuşak karnını” oluşturduğu gerçeğiyle yüzleşmiştir. Moskova ise AB’nin doğalgaz konusundaki bağımlılığının farkında olduğu için bunu bir “şantaj malzemesi” olarak kullanmaya başlamıştır. Bu doğrultuda Balkanlar ve AB üyesi ülkeler, enerji güvenliklerini sağlayabilmek adına alternatif arayışlara yönelmişlerdir. Bu kapsamda sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) seçeneği gündeme gelmiştir.
Bilindiği gibi, boru hattıyla taşınması mümkün olmayan durumlarda doğalgaz, gemilerle taşınmaktadır.Doğalgazın sıvılaştırılmış hâli olan LNG; berrak, renksiz, kokusuz ve temiz yanan bir yakıttır.-162°C’ye kadar soğutularak sıvı duruma geçen LNG, bu süreç sonunda 600 kat küçülmektedir. Böylece depolanması ve taşınması daha kolay ve güvenli hâle gelmektedir.[1] Varış noktasına ulaştıktan sonra LNG, ilgili tesislerde işlenerek yeniden doğalgaz haline dönüştürülmektedir. Daha sonra da borular vasıtasıyla endüstriyel alanlara ulaşımı gerçekleşmektedir.[2] Dolayısıyla LNG daha çok boru hattının ulaşamadığı durumlarda ön plana çıkmaktadır.
Rusya, Ukrayna’daki savaştan önce ucuz doğalgaz boru hatlarıyla, Avrupa’yı kendisine bağımlı hâle getirmeye çalışan bir politika izlemiştir. Öyle ki; LNG’nin maliyetinin yüksek olduğu dikkate alındığında bu durum, Rusya-Ukrayna Savaşı başlayana kadar Avrupa ülkeleri için öncelikli bir seçenek değildi. Lakin mevcut süreçte LNG’nin daha çok refah seviyesi yüksek Batı Avrupa ülkeleri tarafından tercih edileceğini söylemek mümkündür. Bu noktada Avrupa’daki ülkelerin ekonomik gelişmişlikleri, LNG’ye yönelmelerinde belirleyici bir rol oynayabilir.
Ayrıca AB ve Balkan ülkelerinin liman kentlerine sahip olup olmamaları da LGN seçeneğine yönelmelerinde mühim bir unsur olarak görülmektedir. Bir diğer ifadeyle, ülkelerin LNG temin etmeleri için denize kıyıları olması ve limanlarında LNG terminali inşa etmeleri gerekmektedir.
Halihazırda Balkanlar’da yalnızca iki tane LNG terminali bulunmaktadır. Bunlardan biri Yunanistan’da; diğeri ise Hırvatistan’da bulunmaktadır. Öte yandan Atina, üç LNG terminali daha inşa etmeyi planlarken; Zagreb de ülkedeki LNG terminallerinin sayısını arttırmayı hedeflemektedir. Balkanlar’da Arnavutluk da bir LNG terminali inşa etmeyi düşünmektedir.[3] Bu bağlamda Yunanistan’ın bölgede LNG konusunda öne çıkan ülkelerden olacağı söylenebilir. Zaten Atina, 2022 yılının Mayıs ayında Dedeağaç’ta LNG terminali inşasına başlamıştır. Bu terminalin, 2023 yılının Kasım ayında faaliyete geçmesi beklenmektedir.[4] Dolayısıyla LNG terminalinin inşa edilmesi için belirli bir süreye ihtiyaç vardır. Bundan dolayı kış mevsiminin hissedilmeye başladığı günümüzde, LNG’nin daha çok uzun vadeye yayılacak bir seçenek olduğunu vurgulamakta fayda vardır.
AB ülkeleri içinde ise İspanya, altı terminalle en çok LNG terminaline sahip olan ülke konumundadır. İspanya’yı dört terminalle Fransa takip etmektedir. Ayrıca Paris yönetimi, bir terminal daha inşa etmeyi planlamaktadır. Diğer Avrupa ülkelerine bakıldığında, İtalya’da üç LNG terminali varken; bu sayının yediye çıkarılması amaçlanmaktadır. İngiltere’de ise üç LNG terminali bulunmakta, bir terminal de yapılmaktadır. Belçika’da ise bir LNG terminal vardır ve iki tane de inşa edilmektedir. Hollanda da bir LNG terminali vardır; bir terminal de yapım aşamasındadır. Ülkede iki tane daha terminalin inşa edilmesi planlanmaktadır. Öte yandan Portekiz, Litvanya, Malta ve Polonya’da da birer tane LNG terminali bulunmaktadır. Ayrıca Varşova yönetimi, bu sayıyı ikiye çıkarmayı düşünmektedir. Bununla birlikte Avrupa’da LNG terminali olmayan; ancak inşa etmeyi planlayan ülkeler arasında İrlanda, Almanya, Finlandiya ve Estonya bulunmaktadır.[5]
AB’nin ekonomik ve siyasi anlamda en güçlü üyesi olan Almanya’da LNG terminalinin bulunmaması dikkat çekmektedir. Zira Almanya, Gerhard Schröder döneminde başlayan ve Angela Merkel’le devam eden süreçte Kuzey Akım 1 ve Kuzey Akım 2 Doğalgaz Boru Hatları aracılığıyla Rusya’dan ucuz doğalgaz tedarik etmeye yönelmiştir. Dolayısıyla Almanya gibi ekonomik açıdan zengin bir ülkenin LNG’ye yönelmemesi jeopolitik bir tercihtir. Ancak Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle zor durumda kalan Berlin yönetimi, beş tane LNG terminali inşa etmeye karar vermiştir. Bu beş terminalden elde edilecek doğalgaz, Kuzey Akım 1 Doğalgaz Boru Hattı’ndan gelecek doğalgazın; ancak %20’sini oluşturacaktır.[6] Bu örnekten de görüleceği üzere, LNG’nin Rus doğalgazının yerini alması oldukça zordur. Lakin LNG’nin Almanya’nın ve diğer bazı Avrupa ülkelerinin enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi bakımından önemli olacağı söylenebilir.
ABD ise dünyanın en büyük LNG tedarikçilerindendir. Moskova’nın Avrupalı aktörlerle ilişkilerinin bozulmasından faydalanmak isteyen Washington yönetimi, Avrupa ülkelerini LNG seçeneğine yönelmeye teşvik etmektedir. Zira ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, 30 Eylül 2022 tarihinde yaptığı açıklamada, Kuzey Akım 2 Doğalgaz Boru Hattı’nda gerçekleşen gaz sızıntısına atıfta bulunarak, bu olayın Rus enerjisine olan bağımlılığı kesin olarak ortadan kaldırmak için muazzam bir avantaj olabileceğine dikkat çekmiştir.[7]
Anlaşılacağı gibi ABD, Rusya-Ukrayna Savaşı’nı Avrupa pazarına açılmak ve dolayısıyla LNG ihraç etmek için bir fırsat olarak görmektedir. Ayrıca Ukrayna’daki savaşla birlikte, doğalgaz tedariki konusunda Almanya ile ABD arasındaki anlaşmazlığın daha çok gün yüzüne çıktığı söylenebilir. Örneğin Almanya Ekonomi Bakanı Robert Habeck, 5 Ekim 2022 tarihinde ABD’nin ve diğer dost doğalgaz tedarikçisi ülkelerin Ukrayna Savaşı’ndan kâr elde ettiklerini öne sürerek, arza astronomik fiyatlar uygulandığını öne sürmüştür.[8]
Kısaca özetlemek gerekirse, Rusya- Ukrayna Savaşı’yla başlayan süreç ele alındığında, bazı Avrupa ülkelerinin LNG’ye yönelmelerinin bir tercihten ziyade; zorunluluk olduğu görülmektedir. Bunun en belirgin örneğinin de Almanya olduğu söylenebilir. Sıvılaştırma ve ulaştırma maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle boru hatlarına göre daha pahalı bir alternatif olan LNG’nin Balkan ülkelerinden ziyade; Batı Avrupa devletleri için daha geçerli bir seçenek olacağı öne sürülebilir. Sonuç olarak LNG’nin Avrupa’nın enerji kırılganlığı yaşadığı bir süreçte, birçok ülke için uzun vadede enerji güvenliğinin çeşitlendirilmesi konusunda önemli bir alternatif olacağı; fakat mevcut krizin aşılmasında yetersiz kalacağı söylenebilir.
[1] “LNG Process”, Saint John LNG, https://www.saintjohnlng.com/lng-process#:~:text=After%20the%20unloading%20arms%20are,takes%20approximately%2024%2D36%20hours, (Erişim Tarihi:05.10.2022).
[2] “Sıvılaştırılmış Doğalgaz (LNG)”, Shell, https://www.shell.com.tr/kurumsal-musteriler/shell-lng/liquefied-natural-gas-lng.html, (Erişim Tarihi:05.10.2022).
[3] “Number of Operational and Planned Liquefied Natural Gas (LNG) İmport Terminals in Europe as of April 2022, by country”, Statista, https://www.statista.com/statistics/326008/lng-import-terminals-by-country-europe/, (Erişim Tarihi: 08.10.2022).
[4] Harry Aposporis, “Launch of Works on Alexandroupolis LNG Terminal in Greece”, Balkan Green Energy News, https://balkangreenenergynews.com/launch-of-works-on-alexandroupolis-lng-terminal-in-greece-heralds-reduced-dependence-on-russian-gas-for-the-balkans/, (Erişim Tarihi: 05.10.2022).
[5] “Number of Operational and Planned Liquefied Natural Gas (LNG) İmport Terminals in Europe as of April 2022, by country”, Statista, https://www.statista.com/statistics/326008/lng-import-terminals-by-country-europe/, (Erişim Tarihi: 08.10.2022).
[6] “Germany Builds New Gas Terminals to Succeed Russian Pipelines”, France 24, https://www.france24.com/en/live-news/20221002-germany-builds-new-gas-terminals-to-succeed-russian-pipelines, (Erişim Tarihi: 08.10.2022).
[7] “Secretary Antony J. Blinken And Canadian Foreign Minister Mélanie Joly At a Joint Press Availability”, U.S. Deparment of State, https://www.state.gov/secretary-antony-j-blinken-and-canadian-foreign-minister-melanie-joly-at-a-joint-press-availability/, (Erişim Tarihi: 08.10.2022).
[8] “German Minister Criticizes U.S. Over ‘Astronomical’ Natural Gas Prices”, CNBC, https://www.cnbc.com/2022/10/05/german-minister-criticizes-us-over-astronomical-natural-gas-prices.html, (Erişim Tarihi: 08.10.2022).
