Macaristan ile Ukrayna arasındaki diplomatik ilişkiler, Ukrayna’nın 1991 yılında Sovyetler Birliği’nden ayrılarak bağımsızlığını kazanmasının ardından kurulmuştur. Yakın zamana kadar ikili ilişkiler olumlu bir atmosferde ilerlemiştir. Ancak Ukrayna Parlamentosu’nda 5 Eylül 2017 tarihinde Eğitim Kanunu’na yönelik yapılan değişiklik nedeniyle ilişkiler durma noktasına gelmiştir.
Bahse konu olan düzenlemeyle ülkedeki Macarların orta öğretim kurumları ve üniversitelerde ana dillerinde eğitim görmeleri engellenmiştir. Budapeşte yönetimi, Eğitim Kanunu’nda yapılan bu yeni düzenleme sebebiyle Ukrayna’nın güneydoğusunda yaşayan (Transkarpatya) 150 bin civarında Macarın haklarının ihlal edildiğini öne sürmüştür. Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanı Peter Szijjarto’nun “Ukrayna, Eğitim Kanunu’nda yaptığı düzenlemeyle Macaristan’ı sırtından bıçakladı.”[1] şeklindeki tepki vermesinden sonra bozulan iki ülke arasındaki münasebetlerde ipler iyice gerilmiştir.
Budapeşte, 5 Eylül 2017 tarihinden önce Ukrayna’nın Avrupa Birliği (AB) üyeliği hedefine destek verirken; bu tarihten itibaren Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO)-Ukrayna ilişkileri başta olmak üzere uluslararası platformlarda Kiev yönetiminin karşısında yer almaya başlamıştır. Siyasi kriz nedeniyle Macaristan Dışişleri Bakanı Szijjarto, Ukrayna’nın Avrupa entegrasyon sürecinde ilerlemesini sağlayacak tüm adımlarını veto edeceklerini açıklamıştır. Dolayısıyla Macaristan, tepkisini icraata dökerek aynı yıl içinde NATO-Ukrayna Komisyonu Zirvesi’ni veto etmiştir. Ayrıca Budapeşte, Kiev’in NATO’yla olan işbirliğini tekrar yola koyabilmesi için yeni Eğitim Kanunu’nu geri çekmesi şartını da öne sürmüştür.[2] Rus tehdidi karşısında NATO’yla işbirliğini baltalamak istemeyen Kiev yönetimi ise Budapeşte’nin tepkileri doğrultusunda taviz vererek Eğitim Kanunu’na söz konusu dil maddesinin eklenmesi için geçiş sürecini 2023 yılına kadar uzatma kararı almıştır.
Taraflar arasındaki kriz 2018 senesinde de artarak devam etmiştir. Ukrayna, bahsi geçen yılın Mart ayında Macaristan’la tansiyonu yükselten bir adım atarak Macar azınlığın yaşadığı Transkarpatya sınırına 10 km uzaklıkta yer alan Beregovo kasabasında bulunan eski bir askeri üssü restore edeceğini duyurmuştur. Bu üssün Macar azınlığın yaşadığı bölgeye yerleştirilmesini “iğrenç bir karar”[3] şeklinde nitelendiren Szijjarto, Kiev’in AB ve NATO’ya yönelik üyelik girişimlerini engellemeyi sürdüreceklerini bir kez daha vurgulamıştır. Ukrayna ise Transkarpatya bölgesindeki askeri üssün, bölgede yaşanan provokasyonlardan ve artan güvenlik endişesinden dolayı faaliyete geçirilmek istendiğinin altını çizerek Macaristan’dan gelen tepkilerde Rusya’nın etkisinin olabileceğini iddia etmiştir.[4]
2018 yılının Eylül ayında ise Macaristan’ın Beregove Konso Konsolosluğu’nda bazı Ukrayna vatandaşlarına Macaristan’a bağlılık yemini ettirildiği ve Macar vatandaşlığı verildiği şeklinde iddialar gündeme gelmiştir. Sosyal medyada paylaşılan bu görüntüler, Kiev yönetiminin tepkisini çekmiştir. Bu sebeple de iki ülke arasındaki gerilim, iyice tırmanmıştır.
Bahse konu olan durum karşısında harekete geçen ve çifte vatandaşlığa izin vermeyen Ukrayna, Macaristan Konsolosu’nu sınır dışı etmiştir. Mevzubahis diplomatın hukuk dışı bir iş yapmadığını savunan Macaristan Hükümeti ise yanıt olarak aynı gün Ukrayna’nın Budapeşte Büyükelçiliği bünyesinde görev yapan konsolosu sınır dışı etme kararı almıştır.[5] Dolayısıyla karşılıklı tepkiler sonucunda iki ülke arasındaki siyasi kriz derinleşmiştir.
31 Mart 2019 tarihindeki Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Seçimleri öncesinde Macaristan, yeni yönetimin ülkede yaşayan Macar azınlığa yönelik tutumunu değiştirmesi durumunda, iki ülke arasındaki ilişkilerin düzeleceğini açıklasa da meselenin çözümüne yönelik herhangi bir gelişme yaşanmamıştır. Bilakis Kiev Hükümeti, 2019 yılının Temmuz ayında yapılan Parlamento Seçimleri’nde Macaristan’ın seçimlere müdahale ettiğini iddia ederek Budapeşte’nin Viyana Sözleşmesi’ni ihlal ettiğini savunmuştur. Bu da iki ülke arasındaki tansiyonun daha da yükselmesini beraberinde getirmiştir.[6]
Macaristan’ın Kiev’den eğitimdeki dil politikasından vazgeçmesini talep etmesine rağmen Ukrayna, 16 Temmuz 2019 tarihinde Ukraynacanın devlet dili olarak yetkili organlarda ve diğer kamu alanlarında zorunlu olarak kullanılmasını öngören Dil Yasası’nı yürürlüğe koymuştur. Bu yasayla birlikte, üst düzey ve diğer seviyedeki yetkililerin eğitim, sağlık ve bilim kuruluşlarının çalışanlarının işyerinde Ukraynaca kullanması zorunlu olmuştur.[7] Ukrayna’nın bir önceki Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko’yu Macar düşmanı siyaset izlemekle suçlayan Budapeşte yönetimi, yaşanan tüm krizlere rağmen söz konusu ülkedeki siyasi değişimi ve yeni Cumhurbaşkanı Vladimir Zelenski’yi iki ülke arasındaki ilişkilerin düzelmesi açısından bir fırsat olarak görmüştür. Fakat Zelenski döneminde de ikili münasebetlerin düzelmesini sağlayacak bir gelişme yaşanmamıştır.
Gergin devam eden ikili ilişkilerde Macaristan’ın 27 Eylül 2021 tarihinde Rus enerji şirketi Gazprom’la 15 yıllık bir doğalgaz sözleşmesi imzalaması, Zelenski yöneitmini kızdırmıştır.[8] İmzalanan sözleşme kapsamında doğalgazın Ukrayna’yı devre dışı bırakacak şekilde Sırbistan ve Avusturya üzerinden tedarik edilecek olması, Kiev yönetiminin tepkisini çekmiştir. Ukrayna Dışişleri Bakanlığı, Rusya’yla yapılan gaz anlaşmasının Kremlin’in yararına olduğunu, bu gelişmenin Ukrayna’nın ulusal çıkarlarına ve Macaristan’la ilişkilerine zarar verdiğini açıklamıştır.[9] Budapeşte’nin bu adamı karşısında Kiev, Ukrayna-Macaristan Ortak Hükümetlerarası Ekonomik İşbirliği Komisyonu’nu askıya almış ve ilgili anlaşmanın Avrupa Enerji Yasası’na uygunluğu konusunda Avrupa Komisyonu’na soruşturma çağrısı yapmıştır.[10]
Macaristan-Ukrayna ilişkilerinde gerilime neden olan bir diğer gelişme ise Rusya-Ukrayna Savaşı olmuştur. Zira Kiev’deki üst düzey bir yetkili, Budapeşte’nin yaklaşan savaştan haberdar olduğunu öne sürmüştür. Ayrıca Ukrayna basınında çıkan haberlerde, Macaristan’ın Transkarpatya bölgesini ilhak etmek istediği iddia edilmiştir. Söz konusu iddialar ise Macar yetkililer tarafında yalanlanmıştır. Macaristan Kamu Diplomasisi ve İlişkilerden Sorumlu Devlet Bakanı Zoltan Kovacs, zikredilen iddiaların Macaristan’ın Ukrayna’ya silah sağlamayı reddetmesine yapılan bir misilleme olduğunu söylemiştir.[11]
Aslında Macaristan, Rusya’yla olan yakın münasebetlerine rağmen Ukrayna’nın işgalini kınamış ve enerji sektörüne yönelik yaptırımlar dışında AB’nin Rusya’ya uyguladığı yaptırımlara katılmıştır. Bunun yanı sıra Macaristan Hükümeti, Ukrayna’daki savaştan kaçan çok sayıda mülteciye ev sahipliği yaptığını da açıklamıştır. Buna rağmen iki ülke arasındaki tansiyon Rusya faktörünün etkisiyle daha da yükselmiştir.
[1] “Hungary’s FM: Ukraine “Stabbed Hungary in the Back” over Law That Violates the Rights of Hungarian Minority”, About Hungary, https://abouthungary.hu/news-in-brief/hungarys-fm-ukraine-stabbed-hungary-in-the-back-over-law-that-violates-the-rights-of-hungarian-minority, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
[2] “Hungary Blocks Ukraine-NATO Commission Meeting in December Due to Education Law”, Unian Info, https://www.unian.info/politics/2212494-hungary-blocks-ukraine-nato-commission-meeting-in-december-due-to-education-law.html, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
[3] “Hungary’s FM: Ukraine…”, a.g.m.
[4] “Ukraine Restoring Military Base Near Hungarian Border”, The Jamestown Foundation, https://jamestown.org/program/ukraine-restoring-military-base-near-hungarian-border/, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
[5] “Diplomats Thrown Out in Ukraine-Hungary Passport Row”, BBC News, https://www.bbc.com/news/world-europe-45753886, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
[6] “Foreign Interference in the Zakarpattia Region of Ukraine: The 2019 Elections and Beyond”, New Eastern Europe, https://neweasterneurope.eu/2020/05/06/foreign-interference-in-the-zakarpattia-region-of-ukraine-the-2019-elections-and-beyond/, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
[7] “Ukrayna’da ‘Dil yasası’ Yürürlüğe Girdi”, Kırım Haber Ajansı, https://qha.com.tr/haberler/ukrayna-da-dil-yasasi-yururluge-girdi/56140/, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
[8] “Russia’s Gazprom Inks 15-Year Gas Contract with Hungary”, The Moscow Times, https://www.themoscowtimes.com/2021/09/28/russias-gazprom-inks-15-year-gas-contract-with-hungary-a75156, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
[9] “Gazprom Gas Deal Rekindles Tension Between Hungary and Ukraine”, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-09-27/gazprom-gas-deal-sparks-clash-between-hungary-and-ukraine, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
[10] “Ukraine Reacts to Hungary’s New Gas Deal with Russia”, Ukrinform, https://www.ukrinform.net/rubric-polytics/3322847-ukraine-reacts-to-hungarys-new-gas-deal-with-russia.html, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
[11] “‘Fake News’: Hungary Denies Reports It Was Warned About Russia’s Invasion of Ukraine”, Euronews, https://www.euronews.com/2022/05/03/fake-news-hungary-denies-reports-it-was-warned-about-russia-s-invasion-of-ukraine, (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
