Rusya-Ukrayna Savaşı’nın yol açtığı enerji krizi, devletleri farklı arayışlara yönlendirmiştir. Birçok hükümet, işbirliği dinamiklerini ve ortaklıklarını çeşitlendirme yoluna gitmiştir. Bu süreçte bazı ülkelerin ve bölgelerin de uluslararası önemi ve görünürlüğü artmıştır. Orta Asya coğrafyasının küresel siyasetteki yükselişi, bu duruma örnek teşkil etmektedir. Diğer taraftan Kuzey Afrika’da da Cezayir’e yönelik algıların farklılaştığı ve ülke üzerindeki rekabetin yeni boyutlara eriştiği görülmektedir. Ülke, Avrupa’nın önemli gaz tedarikçilerindedir. Dolayısıyla enerji kriziyle ehemmiyeti de artmıştır. Ancak Cezayir, son zamanlarda dış politika kararlarıyla da öne çıkmaktadır.
Bu konuda dikkat çeken son gelişme, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un 1 Şubat 2023 tarihinde Cezayir’in BRICS’e katılmak için önde gelen adaylardan biri olduğunu belirtmesidir. Ayrıca Lavrov; Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan gruba katılmak için birçok ülkenin resmi talepte bulunduğunu ifade etmiştir. Cezayir’in adaylığı konusunda ise şu ifadeleri kullanmıştır: [1]
“İlk adım olarak grubumuza yeni üyelerin kabulü için kriterler, parametreler ve koşullar üzerinde anlaşacağız. Cezayir, tüm nitelikleriyle adaylar arasında liderlerden biridir.”
Cezayir, BRICS’e katılmak için 2022 yılının Kasım ayında başvuruda bulunmuştur.[2] Afrika’nın en büyük doğalgaz ithalatçısı konumunda olan ülke, yalnızca BRICS üyeliğiyle değil; Rusya-Ukrayna Savaşı’na yönelik tutumuyla da dikkat çekmektedir. Ülke, Rusya’ya karşı yaptırımlara katılmamaktadır. Ayrıca Birleşmiş Milletler’de (BM) 2022 yılının Mart ayında, savaşı kınayan kararın oylamasında çekimser kalmıştır. Daha sonra da BM’de tarafsız bir duruş sergilemiştir.[3]
Rusya, Cezayir’in ana silah tedarikçisi ve stratejik ortağı konumundadır. Cezayir, sadece 2021 yılında Rusya’dan toplam 7 milyar dolar değerinde silah almıştır. Bu kapsamda ülke, Sukhoi 57 de dahil olmak üzere gelişmiş Rus savaş uçaklarını satın almıştır. Bu alışveriş Cezayir’i dünyadaki 3. büyük Rus silah alıcısı haline getirmiştir.[4] 2022 yılının Mayıs ayında da Lavrov, Cezayir’e bir ziyarette bulunmuştur. Böylece iki ülke arasındaki yakınlaşma daha da artmıştır.
BRICS’e yakın duruşuyla ve üyelik başvurusuyla dikkat çeken Cezayir, Çin’le de altyapı ve enerji alanlarında Kuşak-Yol Projesi kapsamındaki girişimleri genişletmek için anlaşmalar imzalamıştır.[5] Aynı zamanda ülkedeki Fransız etkisinin yerini Çin nüfuzunun aldığı söylenebilir. Nitekim 2022 yılının Kasım ayında Pekin ile Cezayir arasında 2022-2026 dönemi için İkinci Beş Yıllık Kapsamlı Stratejik İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır.[6]
Dolayısıyla Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) gerek Çin’le olan küresel mücadelesi gerekse de Rusya’ya karşı tutumu konusunda Cezayir’le politikası uyuşmamaktadır. Söz konusu durum, ABD’nin karşı hamlelerini de beraberinde getirmiştir. Örneğin 30 Eylül 2022 tarihinde ABD Kongresi’nin 27 üyesi, Rus silahlarının satın alınmasına ilişkin Cezayir Hükümeti’ne yaptırım uygulanması için “acil” eylem çağrısında bulunmuştur.
Bu kapsamda CAATSA yaptırımlarının işletilmesi önerisi gündeme gelmiştir.[7] ABD’li politikacıların bu konu üzerindeki görüş birlikleri de dikkat çekicidir. Bu durum, Amerikan dış politikasında Cezayir’in mevcut tutumunun ve jeopolitik öneminin taşıdığı ehemmiyeti göstermesi bakımından oldukça mühimdir.
Rusya’nın ABD’nin bu hamlesine cevabı ise yine Lavrov’un söylemlerinde yer bulmuştur. 1 Şubat 2023 tarihinde Lavrov, ABD’nin Cezayir’i Rusya karşıtı yaptırımlara katılmadığı için “cezalandırmaya” çalıştığını; fakat yanlış bir yolda olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Cezayirlilere herhangi bir diktede bulunulamayacağını dile getirmiştir.[8] Bu bağlamda Cezayir’in ABD-Rusya mücadelesinin yeni bir aşamasını oluşturduğu söylenebilir.
Öte yandan Cezayir, Batılı ülkelerle enerji anlaşmaları da yapmaktadır. Bu durum, bahse konu ülkenin Ukrayna Savaşı’na yönelik tarafsız bir tutum tercih etmesini de açıklamaktadır. Enerji krizi yaşayan Batı, Cezayir’le ortaklığını arttırmaya çabalamakta ve bunun için çeşitli adımlar atmaktadır. Cezayir de bu fırsatı değerlendirmek ve sahip olduğu önemli arttırmak istemektedir. Dolayısıyla ülke, Batılı aktörlerle enerji anlaşmaları imzalamaktadır. Rusya’nın bu durumdan hoşnut olmadığı söylenebilir. Ancak büyük bir silah alıcısı olması ve önemli bağlara sahip olması, Moskova’nın Cezayir’e karşı tutumunun görece yumuşak kalmasını sağlamaktadır. Bu noktada Cezayir’in rekabet sahası olmanın yanı sıra jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik kapasitesini fırsata çevirme amacını güttüğü ifade edilebilir. Bu yüzden de Cezayir’in dengeli bir tavır sergilemeye çalıştığı öne sürülebilir.
20 Aralık 2022 tarihinde, Cezayir’in devlete ait petrol şirketi Sonatrach ile Alman gaz şirketi VNG AG, Kuzey Afrika ülkesindeki ilk yeşil hidrojen santralinin inşası için bir mutabakat zaptı imzalamıştır. Cezayir, projeyle yeni ve yenilenebilir enerjiler alanında Almanya’nın deneyiminden faydalanmayı amaçlamaktadır.[9] Ayrıca 22 Aralık 2022 tarihinde Cezayir Cumhurbaşkanı Abdelmadjid Tebboune, ülkesinin Avrupa’ya yedek elektrik kapasitesini teklif ettiğini ve İtalya’ya doğru 270 km’lik bir deniz altı boru hattı planladığını duyurmuştur.[10]
Bununla birlikte Cezayirli Sonatrach şirketi ile İtalyan Enerji şirketi Eni arasında bir anlaşma yapılmıştır. Buna göre Cezayir, 2024 yılına kadar Roma’ya 9 milyar metreküp doğalgaz ihraç edecektir.[11] Diğer yandan ülkenin 2022 yılının Aralık ayında gerçekleştirilen ABD-Afrika Liderler Zirvesi’ne Cumhurbaşkanı yerine Başbakan düzeyinde katılım göstermesi de bahsedilen dengeli tutumun bir yansıması olarak okunabilir. Kuşkusuz bu katılım, Washington’a yönelik bir mesaj olarak yorumlanabilir.[12]
Gelinen aşamada Cezayir, bir yandan Avrupalı ülkelerle enerji anlaşmalarını geliştirerek uluslararası etkisini arttırmakta; diğer taraftan da Rusya’yla münasebetlerini ilerletmektedir. Çin’le olan bağları da ABD-Çin rekabeti kapsamında ehemmiyet arz etmektedir. Ancak BRICS kararı, ülkeyi Rusya-Çin ikilisine biraz daha yaklaştırmıştır. Avrupa’da tüketilen tüm doğalgazın %11’ini[13] karşılar hale gelen Cezayir’in Batı-Rusya rekabetinde, her geçen gün daha kritik bir aktöre dönüştüğü açıktır.
Rus enerjisine alternatif üretme konusunda bir çaba içerisinde olan Batı ve ABD için Cezayir, önemli bir bileşendir. Bu konum, ülkeye Washington karşısında bir avantaj sağlamaktadır. Dolayısıyla Cezayir, bu durumu Washington’dan birtakım taleplerde bulunarak kullanmak isteyebilir. Bu da ABD’nin bölgeye yönelik politikasını şekillendirici bir etki oluşturabilir. Ancak BRICS üyeliği sürecine girilmesi ve Rusya’yla yapılan silah anlaşmaları sonucunda Washington’un Cezayir’e karşı yaptırım kartına başvurması da söz konusu olabilir.
[1] “Algeria is One of Most Plausible Candidates to Join BRICS-Lavrov”, TASS, https://tass.com/politics/1570171, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[2] “Algeria Officially Applies to join BRICS Bloc”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/middle-east/algeria-officially-applies-to-join-brics-bloc/2731976, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[3] “Algeria Abstains From UN Vote Condemning Russia’s Annexations in Ukraine”, Morocco World News, https://www.moroccoworldnews.com/2022/10/351809/algeria-abstains-from-un-vote-condemning-russias-annexations-in-ukraine, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[4] “Russian Arms: US Members of Congress Call for Sanctions on Algeria”, Morocco World News, https://www.moroccoworldnews.com/2022/09/351595/russian-arms-us-members-of-congress-call-for-sanctions-on-algeria, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[5] “How Algeria Became Indispensable”, Foreign Policy, https://foreignpolicy.com/2023/01/11/algeria-energy-oil-brics-russia-china/, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[6] “Algeria, China Sign 2nd Five-Year Comprehensive Strategic Cooperation Plan 2022-2026”, MFA, https://www.mfa.gov.dz/en/press-and-information/news-and-press-releases/algeria-china-sign-2nd-five-year-comprehensive-strategic-cooperation-plan-2022-2026, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[7] “Russian Arms…”, a.g.m.
[8] “US Trying to Dictate Policy to Algeria but ‘Messed With the Wrong Person’-Lavrov”, TASS, https://tass.com/russias-foreign-policy/1570191, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[9] “Algeria, Germany sign MoU to build 50MW hydrogen plant”, Arab News, https://www.arabnews.com/node/2219361/business-economy, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[10] “Algeria Suggests to Sell Spare Electricity Capacity to Europe-President”, Reuters, https://www.reuters.com/world/africa/algeria-suggests-sell-spare-electricity-capacity-europe-president-2022-12-23/, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[11] “Italy PM Signs Algeria Gas Deals to Reduce Russia reliance”, The New Arab, https://www.newarab.com/news/italy-pm-signs-algeria-gas-deals-reduce-russia-reliance, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[12] “Bolstering U.S.-Algeria Relations Amid the Africa Leaders Summit”, The Washington Institute, https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/bolstering-us-algeria-relations-amid-africa-leaders-summit, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[13] “A Newly Assertive Algeria Seizes an Opportunity”, USIP, https://www.usip.org/publications/2023/01/newly-assertive-algeria-seizes-opportunity, (Erişim Tarihi: 03.02.2023).
