Enerji kaynakları devletler arasındaki ikili ve çoklu ilişkilerde çıkarlar açısından önemli bir yer kapsarken; enerji ihtiyacı bulunan devletler belirli coğrafyalara yönelik stratejik adımlar atmaya çalışmaktadır. 21. yüzyılda Güney Kafkasya, bu coğrafyalardan biri olarak ön plana çıkmaktadır.
Güney Kafkasya; Kuşak-Yol Projesi, doğalgaz boru hatları, Bakü petrollerinin bulunması Rusya-Ukrayna Savaşı ve savaşla birlikte ortaya çıkan enerji kriziyle birlikte bölgesel olarak daha fazla önem arz etmeye başlamıştır. Bu yüzden birçok Batılı ülkenin bölgeye yönelik tutumunun değişmesi ya da mevcut ilgisinin artarak devam etmesi söz konusudur. Bahse konu olan durum, son zamanlarda Avrupa Birliği (AB) içindeki dengeleri bozabilecek potansiyele sahip bir gelişme olarak yeni kurulan İtalya Hükümeti’nin eski İtalya’nın tekrardan canlandırılması ve bölgesel etkin bir güç olma girişiminde bulunabilmesi ihtimalini de beraberinde getirmiştir.
İtalya’da yapılan seçimler, Başbakanlık görevine Giorgia Meloni’nin gelmesiyle sağ ideolojinin güçlendiğini göstermiştir. Yeni hükûmetin, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İtalya’da kurulan en sağcı hükûmet olacağı iddialar[1] arasında yer alırken; 2022 senesinin Ekim ayında kurulan yeni kabine, İtalya Parlamentosu’ndan zorlanmadan güven oyu almıştır.[2]
Meloni, ilk günden itibaren yaptığı açıklamalarda, İtalya’nın AB içinde ve uluslararası sistemde yeniden etkili bir aktör olması için çalışacağını ortaya koymuştur. Buna rağmen Meloni, faşizm dahil olmak üzere anti-demokratik rejimlere sempati duymadığını açıklayarak görev süresi boyunca İtalya’nın AB’yle zıt düşmeyeceğini; aksine bağlılık içinde olacağını belirtmiştir.[3]
Meloni’nin bu tutumu, akıllara AB’yle ihtilafa giden bir İtalya yerine; örgüt içinde etkin rol oynayan ve sözü geçen bir aktör olma çabasını benimseyeceğini getirmektedir. Bu da birlikte yer alan üye devletlerin bölgesel anlamda, özellikle de de Güney Kafkasya konusunda ihtilaf yaşama olasılığını arttırmaktadır. Burada Roma-Paris hattında bir rekabetin yaşanabileceği düşünülmektedir.
İtalya’nın bölgeye yönelik tutumu ile Fransa’ya zıt düşecek ifadeler kullanması dikkat çekerken; 2022 yılının Kasım ayında Fransa Ulusal Meclisi’nde alınan karar da bunu doğrular niteliktedir. Çünkü bahsi geçen kararın içeriğinde Azerbaycan ile Ermenistan arasında yaşanan Karabağ Sorunu’na ilişkin bir perspektif ortaya konulmuş ve Azerbaycan’ın “işgalci” ülke olduğu işlenmiştir. Bu kapsamda İkinci Karabağ Savaşı sonrasında güçsüzleşen Ermenistan Ordusu’nun tekrar güçlendirilmesi ve arabuluculuğun üstlenilmesi gibi adımlar atılması amaçlanmaktadır.[4]
Fransa’nın Güney Kafkasya politikasında Ermeni diasporasının da etkisi vardır. Bu etki Paris’in Bakü karşıtı bir çizgide konumlanmasına yol açmaktadır. Bu da ilerleyen süreçte Paris ile Bakü arasındaki ilişkilerin kopmasına neden olabilir. Azerbaycan’ın Fransa ile İtalya arasında kalması halinde, İtalya’yı daha da ön plana çıkarması mümkündür. Örneğin İtalya Dışişleri ve Uluslararası İşbirliği Bakanı Antonio Tajani’nin 21 Kasım 2022 tarihinde hem Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov[5] hem de Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan’la[6] telefon görüşmesi gerçekleştirmesi mühim bir gelişmedir. Bu görüşmeler, Roma’nın Güney Kafkasya’ya olan ilgisini gözler önüne sermiştir.
Tajani, Bayramov’la görüşmesinde stratejik ortaklığın önemine vurgu yaparken; taraflar, “Azerbaycan ile İtalya Arasında Çok Boyutlu Stratejik Ortaklığın Güçlendirilmesine Dair Ortak Beyanname” çerçevesinde ikili ilişkilerin ve enerji işbirliğinin geliştirilmesini kararlaştırmıştır. Buna ek olarak iki bakanın görüşmesinde eğitim alanındaki ilişkiler de ele alınmıştır. Ayrıca görüşmenin ardından Tajani’nin Bakü’yü ziyaret etmek istediği açıklanmıştır. Diğer taraftan Tajani, Mizoyan’la yaptığı görüşmede de ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi ve Karabağ Sorunu’ndaki müzakere sürecini değerlendirmiştir. İtalyan Bakan’ın gerçekleştirdiği iki görüşmedeki en büyük fark ise Azerbaycan ile İtalya arasındaki münasebetler noktasında Güney Gaz Koridoru ve bu bağlamda Trans-Adriyatik Boru Hattı’nın (TAP) önemine vurgu yapılmasıdır. Dolayısıyla İtalya, enerji politikaları bakımından Azerbaycan’a büyük önem vermektedir.
Güney Kafkasya’daki bir diğer aktör ise Gürcistan’dır. Bu noktada Gürcistan Cumhurbaşkanı Salome Zurabişvili’nin 2018 yılında bağımsız aday olarak yürüttüğü seçim kampanyası esnasında Fransız vatandaşı olduğunun ortaya çıktığını hatırlatmak gerekmektedir.[7] Bununla birlikte Gürcistan’ın Avrupa Birliği’ne (AB) entegrasyonunu destekleyen ülkelerin başında İtalya gelmektedir. Nitekim dönemin İtalya Temsilciler Meclisi Hukuk İşleri Başkanı Mario Perantoni, 2022 yılının Mayıs ayında yaptığı açıklamada Gürcistan’ın üyeliğini desteklediklerini belirtmiştir. Dahası Perantoni, dönemin Gürcistan Parlamentosu Başkanı Anri Okhanaşvili’yle de bu konuda hemfikir olduklarını açıklamıştır.[8]
Roma açısından Güney Kafkasya’nın önemi, en temelde enerji koridoru boyutuyla ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda Trans-Anadolu Boru Hattı (TANAP) ve TAP’tan oluşan Güney Gaz Koridoru’nun ehemmiyet arz ettiği söylenebilir. Güney Gaz Koridoru’nun kilit aktörü ise Azerbaycan’dır.[9] Özellikle de Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle yaşanan enerji krizi, Güney Gaz Koridoru’nun Batılı aktörler nezdindeki önemini arttırmıştır. İtalya da bu sebeple bölgeye olan ilgisini arttırmıştır.
Dahası AB de bölgeye olan ilgisini sürdürmektedir. Örneğin Azerbaycan-AB ilişkileri açısından 1 Aralık 2022 tarihinde Bayramov ile AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Joseph Borrell’in bir araya geldiğini hatırlatmak gerekmektedir. Bu görüşmede Karabağ Sorunu çerçevesinde Bakü-Erivan hattında yürütülen müzakerelerin hızlandırılması ihtiyacına dikkat çeken Borrell,[10] enerji arzının güvenliğine verdiği önemi ortaya koymuştur.
Sonuç olarak yeni İtalya Hükümeti’nin geçmişten farklı bir yol benimseyeceği ve hem uluslararası düzende hem de AB içerisinde kendi konumunu daha da üst seviyelere taşıyacağı söylenebilir. Bu durum Rusya-Ukrayna Savaşı’yla birlikte ortaya çıkan enerji krizinin de etkisiyle Güney Kafkasya’ya da yansıyacaktır. Bölge, İtalya ile Fransa arasındaki rekabete tanıklık edebilir.
[1] “Giorgia Meloni: Italy’s Far-Right Wins Election and Vows to Govern for All”, BBC News, https://www.bbc.com/news/world-europe-63029909.amp, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[2] “Italy’s New Cabinet Wins Final Confidence Vote”, XinguaNet, https://english.news.cn/20221027/334164b8399e4d8b99560cb9a02c99a8/c.html, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[3] “Giorgia Meloni Rejects Fascism and Embraces EU in First Speech”, Politico, https://www.politico.eu/article/italy-prime-minister-giorgia-meloni-fascism-eu-first-speech/amp/, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[4] “French National Assembly Unanimously Adopts Resolution in Support of Armenia”, News.Am, https://news.am/eng/news/732798.html, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[5] “Azerbaycan’ın Harici İşler Naziri ile İtaliya’nın Baş nazirinin Müavini Arasında Telefon Danışığı Olub”, Azerbaycan: Resmi Dövlet Qazeti, https://www.azerbaijan-news.az/az/posts/detail/azerbaycanin-xarici-isler-naziri-ile-italiyanin-bas-nazirinin-muavini-arasinda-telefon-danisigi-olub-1669050580, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[6] “Armenian, Italian FMs Discuss the Activities of the EU Observation Mission in Armenia”, ArmenPress, https://armenpress.am/eng/news/1097814/, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[7] “Salome Zurabishvilma Safrangetis Moqalaqeoba Datova”, Net Gazeti, https://netgazeti.ge/news/301330/, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[8] “Italian Parliament Official: Georgia’s EU Integration Deserves “Strong Support” of Italy”, Agenda.Ge, https://agenda.ge/en/news/2022/1596, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[9] The European Union’s relations with Armenia and Azerbaijan, European Parliamentary Research Service (EPRS), Brussels, November 2022, s. 113.
[10] “Obusdjenı Voprosı Sotrudnichestva Mejdu Azerbaidjanom I ES v Raslichnix Sferax”, AzerTac, https://azertag.az/ru/xeber/Obsuzhdeny_voprosy_sotrudnichestva_mezhdu_Azerbaidzhanom_i_ES_v_razlichnyh_sferah-2393891, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
