Kuzey Kore ülke kuruluşunun yıl dönümlerinde geleneksel olarak düzenlediği askerî geçit törenleri, Kore Yarımadası’ndaki gelişmeleri takip eden analistler tarafından dikkatle izlenmiştir. Zira bu törenlerle Kuzey Kore yönetimi geliştirdiği silahları sergileyerek dünya güçlerine, özellikle Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) uyarıcı mesajlar vermeye çalışmıştır. Ancak bu sefer verilen mesaj daha farklı olmuştur. Diğer bir ifadeyle Kuzey Kore Lideri Kim Jong-un, Kore Yarımadası’nı nükleer silahlardan arındırma konusunda ABD Başkanı Donald Trump’la yürütmekte olduğu müzakerelerde beklenen hamleyi yaparak tabiri caizse “topu” ABD Başkanı’na atmış oldu. Bu durumda Kim Jong-un’un yolladığı mesaj nasıl anlaşılmalıdır? Şimdi Washington’dan beklenecek adımlar nelerdir? Bu sorulara cevap aramadan önce meselenin tam olarak anlaşılması için biraz geçmişi hatırlamakta faydalı olacaktır.
12 Haziran 2018 tarihinde Singapur’da gerçekleşen Trump ve Jong-un görüşmesi sonrasında Kore Yarımadası’nı nükleer silahlardan arındırma konusunda bir anlaşma imzalanmıştır. O günden bu yana Kuzey Kore ile ABD arasındaki ilişkilerin sıkıntılı olduğu düşünülmektedir. Yapılan görüşme her ne kadar iyi niyetli görünse de şüpheciler, imzalanan anlaşmanın süreci doğrulamak için bir zaman çizelgesi, detay veya mekanizma içermediğine dikkat çekmişlerdir. Buna rağmen Trump ve Jong-un buluşmasından sonra üst kademeden görüşmeler ve ziyaretler sürse de ABD-Kuzey Kore ilişkilerinin inişli ve çıkışlı dönemlerden geçmekte olduğu görülmektedir. Çünkü ilk başta karşılıklı jestlerle başlayan bu ilişkiler karşılıklı suçlamalarla devam etmiştir.
İlk önce Jong-un’un Trump’a yaptığı jestlere bakılırsa Kuzey Kore Lideri tarafından Kore Yarımadası’ndaki barışa ilişkin müzakerelerde kararlı olduğunu kanıtlayan adımların bugüne kadar zaten atılmış olduğu görülmektedir. Jong-un’un son iki ay içerisinde aldığı birçok karar da incelendiğinde genel olarak söz konusu ülkenin hedeflerini ifade eden net bir tablo ortaya çıkmış olacaktır.
Diktatör Kim Jong-un’dan Diplomatik Jestler
28 Kasım 2017 tarihinde Hwasong-15 adlı kıtalararası balistik füze denemesini başarılı olarak gerçekleştiren Kim Jong-un, artık Kuzey Kore füzelerinin ABD anakarasına ulaşabileceğini ilan etmiştir. Kuzey Kore liderinin yaptığı açıklama, birçok Batılı uzman tarafından da doğrulanmıştır. Bu olayın ardından ABD ve Kuzey Kore arasındaki gerginlik iki ülke liderlerinin diplomatik kavgasına dönüşmüştür. Burada bir parantez açarak Simon & Schuster Yayınevi’nden 11 Eylül’de piyasaya çıkması beklenen ABD’nin meşhur araştırmacı gazetecilerinden Bob Woodward’ın “Korku: Trump, Beyaz Saray’da” adlı kitabından alınan aşağıdaki bölüm, söz konusu durumun ciddiyetini anlamak açısından oldukça önemlidir:[1]
“ABD Başkanı Donald Trump, bu yılın başlarında Güney Kore’den gelen 28,5 bin ABD askerleri ve ailelerinin çekilmesi hakkında bir tweet paylaşacaktı. Ülkenin Savunma Bakanı James Mattis bu adımı atmaktan vazgeçtirmiştir, çünkü böyle bir açıklama, Kuzey Kore tarafından savaş ilanı ve Kore Yarımadası’na yönelik bir saldırıya hazırlık olarak yorumlanabilirdi.”
Trump’ın paylaşmak istediği tweet nerdeyse Kuzey Kore’ye karşı savaş ilanı olabilirdi. Trump ve Jong-un’un hakaret, küfür ve tehditler içeren mesajları, meselenin farklı bir yönüdür. Önemli olan nokta, geçen üç ayın hemen ardından diplomatik kanalların devreye girmiş olmasıdır. İlk olarak diktatör Jong-un’un diplomatik jestlerle başlattığı mülakatı, sonradan Trump tarafından övgülerle karşılanmış ve sonuçta iki liderin bir araya gelmesiyle devam etmiştir. Kim tarafından diplomatik jestlerin iki aşamada incelenmesi gerekmektedir. Birincisi Jong-un’un ve Trump’ın Singapur Zirvesi’nde bir araya gelene kadar yapılmış olan jestler, ikincisi Kore Yarımadası’nı nükleer silahlardan arındırmak konusunda varılmış olan mutabakat kapsamında atılmış adımlardır.
9 Mayıs 2018 tarihinde Kuzey Kore’ye giden ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, uçakta yaptığı açıklamada Kuzey Kore’de hapiste bulunan 3 ABD’linin serbest bırakılması için çalıştıklarını duyurmuştur. Trump ayrıca, ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun, Kuzey Kore’de hapisteki 3 vatandaşlarıyla beraber döneceğini ve Kim Jong-un heyeti ile güzel bir görüşme geçirdiklerini belirtmiştir. Trump, “ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, şu an üç harika beyefendiyle birlikte Kuzey Kore’den dönüş yolunda ve herkes görüşmeyi dört gözle bekliyor. Sağlıkları oldukça iyi görünüyor. Ayrıca Kim Jong-un ile görüşme tarihi ve yeri de öyle…” şeklinde açıklamada bulunmuştur.[2]
Kim, Trump’a yaptığı bu jestle bir ay sonra Singapur’da iki lideri bir araya getiren zirvenin gerçekleşmesini netleştirmiş oldu. Singapur Zirvesi görüşmelerinden sonra da Jong-un’un tek taraflı olarak jestleri devam etmiştir. Zirvenin ardından, Pyongyang yönetimi, Kore Savaşı’nda hayatını kaybeden ABD’li askerlerin naaşlarını iade etmiştir. Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada, “Kuzey Kore liderinin, savaş esnasında hayatını kaybeden kahraman Amerikan askerlerinin naaşlarını iade ederek, ABD’ye verilen sözlerin bir kısmını yerine getirdi. Kuzey Kore’nin olumlu değişimi ve bu yöndeki eylemlerinin devam etmesini umut ediyoruz” ifadeleri kullanılmıştır.[3]
Füze Denemesinden Ekonomik Kalkınmaya
20 Ağustos 2018 tarihinde The New York Times Gazetesi, Kuzey Kore Lideri Kim Jong-un’un haziran ayı sonlarından beri neredeyse tüm kamu faaliyetlerini askeri birimleri değil, ülkedeki fabrikaları, çiftlikleri ve şantiyeleri ziyaret etmeye adamakta olduğu hakkında bir makale yayımlamıştır.[4] Makalede Kuzey Kore liderinin daha önce yaptığı gibi ülkesinin askeri cesaretiyle övünmek yerine, ziyaret ettiği bölgelerdeki kötü yönetime kızdığı ve ülke ekonomisini sabitleme konusunda yoğun ilgi göstermekte olduğu vurgulanmıştır. Burada Jong-un’un ülkesindeki ekonomik refahın sağlanması için çaba harcamakta olduğu, bu nedenle iç ve dış politikalarında vizyon değişikliği yaparak ülkesine yönelik ekonomik yaptırımların hafiflemesi için önemli mesajlar verdiği anlaşılmaktadır. Ayrıca yaptırımların ülkesinin ekonomisinde ciddi bir gerilemeye yol açtığını söyleyen Jong-un, söz konusu duruma karşı “ölümüne” bir mücadele içinde bulunduğunu söylemiştir.
Kuzey Kor lideri, müzakereler sırasında ülkesindeki ekonomik altyapıyı geliştirmek, özellikle de karayolu, demiryolları ve seçilmiş turizm bölgelerinin gelişmesini sağlamak için Trump’ın sunduğu Güney Kore yatırımlarını sabırsızlıkla beklemektedir. Geçen yıl yaşanan soğuk ilişkilerin ardından, Kuzey Kore’nin kömürü ve diğer doğal kaynakları için kilit bir pazar olan Pekin’le de ilişkileri yeniden canlandırmak peşindedir. Kuzey Kore’nin Çin’le sağlam ilişkiler kurması, bölgedeki ABD gücüne karşı bir dengenin sağlanması açısından da önemlidir ve Jong-un bunun farkındadır.
Konuya giriş yaparken ülke kuruluşunun 70. yıl dönümü için düzenlenen askerî geçit töreninde Jong-un’un Trump’a iletmek istediği mesajdan bahsedilmiştir. Buradaki önemli husus da aslında bundan sonra Kuzey Kore için önceliğin ekonomik kalkınma olacağına ilişkindir. Askerî geçit töreninde öncekilerden farklı olarak ülke lideri, ABD ile varılan mutabakata sadık kaldığını göstermek için yeni jestler yapmıştır:
- Kuzey Kore’nin ABD ile devam eden görüşmeleri nedeniyle daha önceki kutlama törenlerinden farklı olarak, bu sefer Kuzey Kore Lideri Kim Jong-un kalabalık önünde ABD’ye karşı konuşma yapmamıştır.
- Bu sefer yapılacak askerî geçit töreninde kıtalararası balistik füzelerin sergilenmesinden vazgeçilerek ABD ile devam eden müzakereleri tehlikeye atmaktan kaçınılmıştır.
- Nükleer programdan hiç bahsedilmemiş, nükleer silahları anımsatan herhangi bir işaret ya da görsel yasaklanmıştır.
- Geçen yıllardaki geçit törenlerinde bazı tankların üzerine yazılan, “Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’nin yeminli düşmanı, ABD emperyalist saldırganlarını yok et” gibi ABD karşıtı sloganlardan vazgeçilmiştir.
- Törende sergilenen füzeler sayı olarak daha az ve kısa menzilli olması dikkat çekmiştir. Bunların yanı sıra törenlerdeki insanların yaklaşık yarısını, hemşire ve inşaat işçileri gibi sivil gruplardan katılımcılar oluşturmuştur. Eskiden ABD karşıtı kullanılan sloganlar ise yerini “güçlü bir sosyalist ekonomi” söylemine bırakmıştır.
Jong-un’un Trump’a yaptığı bu jestlerin, Pompeo’nun Ağustos’un sonlarında yapacağı Kuzey Kore ziyaretinin iptal edilmesinin ardından gelmesi dikkat çekicidir. Başkan Trump, art arda paylaştığı sosyal medya mesajlarında “Dışişleri Bakanı Pompeo’dan şu anda Kuzey Kore’yi ziyaret etmemesini istediğini” belirtmiştir.[5] Trump kararına gerekçe olarak ise Kuzey Kore’nin nükleer silahlarından arındırılması konusunda yeterli ilerleme sağlanamamasını göstermiştir. Kuzey Kora lideri, belirtilen mesajlarla müzakerelerin sürdürüleceği konusunda önemli adımlar atmış oldu. Başka bir ifadeyle, sıradaki adımın Trump’a ait olacağına işaret etmiştir.
Çok Boyutlu Politikaya Geçiş
Kuzey Kore kuruluşunun 70. yıl dönümünde yaşanan başka bir önemli gelişmeden daha bahsetmek gerekir. Kim Jong-un, geçit törenini Çin parlamentosu başkanı Li Zhanshu ile birlikte izlemiştir. Törene Rusya Federasyon Konseyi Başkanı Valentina Matvienko da katılmıştır. Putin, Kim Jong-un’a bir mektup yazmış ve bu mektubu ise Matviyenko iletmiştir. Pyeongyang’da Kuzey Kore lideriyle bir araya gelen Konsey Başkanı, “Kim, Rusya’yı ziyaret etme konusunda hazır ve istekli olduğunu doğruladı. Ziyareti geciktirmek istemediğini belirtti. Ziyaretin saati ve yeriyle ilgili çalışmalar diplomatik kanallar aracılığıyla artık başlayacak.” şeklinde bir açıklamada bulunmuştur.[6]
Matviyenko’nun Kuzey Kore ziyareti öncesi 1 Haziran’da, Kim Jong-un ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un görüşmesinde, Rusya ve Kuzey Kore liderlerinin bir araya gelmesi konusunda anlaşmaya varılmıştır. Lavrov, Kim Jong-un’u Rusya’ya davet etmiş ve Lavrov da böyle bir ziyaret için Doğu Ekonomik Forumu’nu olası bir buluşma seçeneği olarak ifade etmiştir.[7] Ancak Jong-un, Matviyenko ile 11-13 Eylül’de Rusya’da gerçekleşecek görüşmesine çok istemesine rağmen yoğun programı nedeniyle katılamayacağını ve 7 kişilik bir heyet göndereceğini söylemiştir.
Buradan anlaşılıyor ki Kuzey Kore lideri, ABD etkisinden bağımsız olarak çok boyutlu bir dış politika izlemeye çalışmaktadır. Böyle bir sonucun kanıtı olarak Kuzey Kore’nin bir yandan ABD ve diğer yandan Rusya ile sağlam diyalog kurmaya çalışırken Çin’le de yoğun ekonomik ilişkilere doğru ilerlemekte olduğu görülmektedir. Ancak bütün bunların yanında Kuzey Kore’nin önceliğinin Güney Kore ile ilişkileri güçlendirmek olduğunun altını çizmek gerekir.
Pyongyang’ın dış politika konusundaki değişime dair stratejisinin tutarlı bir şekilde sürdürülmekte olduğu söylenebilir; ABD saldırganlığına karşı başarılı şekilde nükleer bir caydırıcılığı inşa eden Jong-un, “Koreliler için Koreliler tarafından” çabalarıyla kalıcı bir barışı sağlamak adına el ele vererek Seul’a uzanmaktadır. Öncelikle Kore Yarımadası’na yabancı güçlerin müdahalesini engellenmeye çalışılmaktadır.
Sonuç olarak, Kuzey Kore Lideri Kim Jong-un’un son üç aydır yoğun bir diplomasi yürütmekte olduğu söylenebilir. 9 Eylül’de düzenlenen askerî geçit töreni de öncekilerden farklı olarak tehdit amaçlı değil, diplomatik mesaj iletmenin önemli bir parçası olmuştur. Yeni Amerikan Güvenlik Merkezi’nde kıdemli bir araştırmacı olan Duyeon Kim, Twitter’de yaptığı paylaşımında “Bu yıl askerî geçit töreninde balistik füzelerin gösterilmesi çok provoke edici olurdu. Törenle ilgili bu değişiklik, Kuzey Kore’nin şu an için iyi oynamaya devam ettiğine dair bir sinyal vermektedir. Büyük ihtimalle Kuzey Kore jest yapma sırasını ABD’ye devretmiş gibi.” ifadesini kullanmıştır.[8]
Bu yıl ki geçit töreninde öncekilere göre daha az sayıda tank içeren gruplar, ordunun tüm kollarından gelen çok sayıda askeri birlikler de geçtikten sonra daha çok öğrenci ve diğerleri ile birlikte; hemşireler ve inşaat işçileri de dahil sivil gruplara odaklanılmıştır. Ekonomik kalkınmayı öne çıkaran “yeni çizgi”, ilk defa Jong-un’un önceliği olmuştur. Daha net bir ifadeyle Kuzey Kore lideri, nükleer cephanesini ABD saldırganlığına karşı durabilmeye yetecek kadar güçlendirdiğini ve bundan sonra kaynaklarını ülkenin yaşam standardını arttırmaya yönlendireceğini beyan etmiştir.
Bundan sonra gelişmelerin nasıl bir yönde ilerleyeceği konusunun Trump’ın siyasi iradesine bağlı olduğu söylenebilir. Trump, Jong-un’u nükleer füzelerin geleneksel gösterimi olmadan geçit töreni düzenlediği için selamlamıştır. Twitter hesabı üzerinden yaptığı paylaşımında Trump: “Bu, Kuzey Kore’den büyük ve çok olumlu bir ifadedir. Başkan Kim’e teşekkür ederim. Herkesin yanlış düşündüğünü birlikte kanıtlayacağız! Birbirinden hoşlanan iki insanın iyi diyaloğu gibi bir şey yok! İlişkilerimiz ben ofise gelmeden önceki durumdan daha iyi.” ifadelerini kullanmıştır.[9] Ancak bundan sonraki atılacak adımın Trump’a ait olduğunu hatırlamak gerekir. Çünkü Kuzey Kore Lideri Kim Jong-un şu anda müzakerelerin nasıl bir yönde ilerleyeceğini belirlemek için Beyaz Saray’dan haber beklemektedir.
Singapur Zirvesi’nde ABD, Kuzey Kore nükleer programını bitirme yolunda izlenebilir ve geri dönülmez adımlar attığı takdirde Kuzey Kore’ye yönelik yaptırımların kaldırılacağı mesajını vermiştir. Jong-un’un askerî geçit töreninde verdiği mesajlar, Kuzey Kore tarafından somut adımlar atıldığına işaret etmektedir. Ancak Jong-un, Trump’tan beklediği karşılığı alamadığı takdirde, sonraki gelişmeler ABD ve Kuzey Kore’yi yeniden sıcak çatışmanın eşiğine getirebilir. Bu bağlamda Kuzey Kore’nin bugün geliştirmekte olduğu Güney Kore öncelikli çok boyutlu dış politika stratejisi oldukça önemlidir. Çünkü ABD ile ilişkilerin olumsuz sonuçlanması halinde söz konusu ülkenin Rusya ve Çin dahil Güney Kore ile kuracağı ilişkiler, Trump’ın karşısında Jong-un’un elinin güçlenmesine ve ABD’nin daha da yalnızlaştırmasına katkı sağlayacaktır.
[1] “Трамп чуть не объявил войну Северной Корее/Trump neredeyse Kuzey Kore’ye savaş ilan etmişti”, Lenta.Ru, https://lenta.ru/news/2018/09/09/kndr/, (Erişim Tarihi: 09.09.2018).
[2] @realDonaldTrump, “I am pleased to inform you that Secretary of State Mike Pompeo is in the air and on his way back from North Korea with the 3 wonderful gentlemen that everyone is looking so forward to meeting. They seem to be in good health. Also, good meeting with Kim Jong Un. Date & Place set.”, Twitter, 9 Mayıs 2018, https://twitter.com/realdonaldtrump/status/994192995737096192?lang=en.
[3] White House, “Statement from the Press Secretary on the Repatriation of Remains from North Korea”, https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/statement-press-secretary-repatriation-remains-north-korea/, (Erişim Tarihi: 11.09.2018).
[4] Choe Sang-Hun, “Kim Jong-un Focuses on Economy as Nuclear Talks With U.S. Stall”, The New York Times, https://www.nytimes.com/2018/08/20/world/asia/kim-jong-un-north-korea-economy-nuclear-talks.html, (Erişim Tarihi: 11.09.2018).
[5] @realDonaldTrump, “I have asked Secretary of State Mike Pompeo not to go to North Korea, at this time, because I feel we are not making sufficient progress with respect to the denuclearization of the Korean Peninsula…”, Twitter, 24 Ağustos 2018, https://twitter.com/realDonaldTrump/status/1033045273361178624?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1033045273361178624&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.cnbc.com%2F2018%2F08%2F24%2Ftrump-cancels-pompeo-trip-to-north-korea-cites-lack-of-sufficient-progress-on-denuclearization.html.
[6] “Матвиенко: Ким Чен Ын назвал послание Путина прекрасным/Matvienko: Kim Jong-un Putin’in mektubunu harika dedi”, NTV, http://www.ntv.ru/novosti/2072226/, (Erişim Tarihi: 11.09.2018).
[7] “Матвиенко приехала к Ким Чен Ыну с посланием от Путина/Matvienko Kim Jong-un’a Putin’in mektubunu getirdi”, Lenta.Ru, https://lenta.ru/news/2018/09/08/letter/, (Erişim Tarihi: 11.09.2018).
[8] @duyeonkim, “A step in the right direction, although it was more or less expected because displaying ICBMs this year during diplomatic processes would have been too provocative. Still, a signal that NK is continuing to play nice for now & being mindful. It’ll likely put ball back in US court.”, Twitter, 8 Eylül 2018, https://twitter.com/duyeonkim/status/1038650290038169601.
[9] @realDonaldTrump, “North Korea has just staged their parade, celebrating 70th anniversary of founding, without the customary display of nuclear missiles. Theme was peace and economic development. “Experts believe that North Korea cut out the nuclear missiles to show President Trump……”, Twitter, 9 Eylül 2018, https://twitter.com/realDonaldTrump/status/1038809595219791872?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1038809595219791872&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F2018%2F09%2F09%2Fworld%2Fasia%2Fnorth-korea-parade-missiles.html.
