Rusya, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin Tayvan ziyaretinin ilk günlerinden beri Çin’e destek açıklaması yapmış ve ABD’nin provokasyon peşinde koştuğunu dile getirmiştir. Pelosi’nin ziyaretiyle eş zamanlı olarak Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Myanmar’ı ziyaret etmiştir. Bu konuda Rusya Dışişleri Bakanlığı, “Lavrov, Myanmar’a uçuyor ama Pelosi’den farklı olarak Asya’ya provokasyon amacıyla değil, işbirliği için uçuyor.” demiştir.[1] Bundan yaklaşık 15 gün sonra Moskova Güvenlik Konferansı’nda konuşan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Pelosi’nin Tayvan ziyaretini “tamamen planlanmış bir provokasyon” şeklinde nitelendirmiştir.
AUKUS güvenlik anlaşmasına atıfta bulunan Putin, Batı’nın Asya-Pasifik bölgesinde Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) tarzı bir blok inşa etmeye çalıştığını dile getirmiştir. Genel itibarıyla Putin, ABD’nin Tayvan ziyareti ve AUKUS Paktı’yla Asya’daki gerginliğini tırmandırmaya çabaladığını söylemiştir.[2] İsim vermeden Çin’in egemenliğine destek veren Putin, “Pelosi’nin ziyareti, diğerlerinin egemenliğine saygısızlığın yüzsüz bir göstergesidir.” demiştir.[3] Pekin ise bu açıklamalardan duyduğu memnuniyetini Rus lidere iletmiştir.[4]
Pelosi’nin Tayvan ziyaretinden sonra Çin ile Rusya arasındaki yakınlaşma-dayanışma daha da artmıştır. Pekin yönetimi, 30 Ağustos-5 Eylül 2022 tarihleri arasında Rusya’da düzenlenecek “Vostok” tatbikatlarına Çin Halk Kurtuluş Ordusu’nun katılacağını duyurmuştur.[5] Konuyla ilgili olarak ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, Washington’un Moskova ile Pekin arasındaki “güvenlik alanında gelişen ilişkiden” rahatsız olduğunu söylemiştir.[6] Anlaşılacağı üzere Rusya, Tayvan meselesinde Çin’e destek açıklaması yaparak Pekin’in kendisine bağlanmasını sağlamaktadır.
Esasında Çin’in Rusya’daki tatbikatlara katılması yeni değildir. Çin, daha önce de Rusya’nın bu tür tatbikatlarına katılmıştır.Örneğin 2021 senesinde iki ülke, Ningxia bölgesinde 10.000’den fazla askerin katıldığı “Sibu İşbirliği-2021” adlı ortak askeri tatbikat düzenlemiştir. Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Çin’in tatbikatlardaki başarılarına övgüde bulunarak bu işbirliğini daha da geliştirilebileceklerini söylemiştir.[7]
Daha sonraki aylarda Rusya ve Çin savaş gemileri, Pasifik’te ilk ortak devriyelerini gerçekleştirmiş ve Japon Denizi’nde ortak deniz tatbikatlar icra etmiştir. 2022 yılının Mayıs ayında ise Rus ve Çin savaş jetleri, ABD Başkanı Joe Biden’ın Dörtlü Güvenlik Diyaloğu (QUAD) Zirvesi için Tokyo’da bulunduğu sırada Japon Denizi’nde müşterek hava tatbikatları yapmıştır. Ancak Tayvan Krizi’nin ardından Çin, Rusya’ya destek verme konusunda daha kararlı hale gelmiştir.
Bazı uzmanlara göre Pelosi’nin Tayvan ziyareti, ABD’nin hem Rusya hem de Çin’le aynı anda yüzleşebileceğini göstermiştir.[8] Bu düşünceye göre, ABD’nin Çin’e karşı koyabilmek için Rusya’yla olan mücadelesinden geri adım atmasına gerek yoktur. Burada ABD, bir “süper güç” mantığıyla hareket ederek her iki devlete birden meydan okumakta ve onlarla mücadele etmektedir. Söz konusu durum, Rusya ve Çin’in daha fazla işbirliği ve dayanışma göstermesinin önemini de net bir şekilde ortaya koymaktadır. Eğer bu iki aktör, birbirlerinden uzak kalırlarsa, ABD’yi yenmelerinin imkânı yoktur.
Tüm bu nedenlerden ötürü Çin, Rusya’daki “Vostok-2022” tatbikatlarına asker ve teçhizat göndermektedir. Bu tatbikatla birlikte Rusya, doğu bölgesinin askeri güvenliğini sağlayabileceğini göstermeyi ve ABD’ye göz dağı vermeyi arzulamaktadır. Bu bağlamda Moskova, doğu sınırlarında halen güçlü olduğunu ve Tayvan üzerinden bir savaş çıkması halinde Pekin’e destek verebileceğini gözler önüne sermektedir. Yani Moskova hem batıda hem de doğuda aynı anda savaşabileceğinin mesajını vermektedir. Aslında bu, ABD’nin yaptığının aynısıdır. Yani hem Rusya hem de ABD, aynı ayda iki farklı cephede savaşabileceğinin sinyallerini vermektedir. Çin ise ABD’yle mücadelesinde zayıf kalmaktadır. Bu yüzden de Moskova’nın desteğine ihtiyacı vardır
Bazı ABD’li uzmanlara göre ise Çin, Rusya’nın Ukrayna’daki savaşını bir fırsat olarak görüp Sibirya’da ona karşı harekete geçebilir.[9] Bu senaryoda, Rusya’nın olası bir askeri açmazda Çin’e karşı şansı olmayacaktır.Örneğin ABD’li askeri uzman John Callahan, konuya ilişkin şu yorumda bulunmuştur: [10]
“Diyelim ki Çinliler Sibirya’yı işgal etti, bu durumda Rusların nükleer silahlarını kullanma ihtimali oldukça yüksek. Çünkü Ukrayna’dan tamamen ayrılmaları ve ağır silahlarını Çinlilerle savaşmak için dünyanın öbür ucuna götürmeleri gerekecek.”
Bu sözlerin amacı, Rusya-Çin ilişkilerinde bir sorun-anlaşmazlık olduğuna dair algı yaratmaktır. Özellikle de İngiliz medyası, Moskova ile Pekin arasında bir anlaşmazlık olduğuna dair algı yaratmak ve ikisini birbirine düşürmeyi istemektedir. Geçmişte Çin, sınır anlaşmazlıkları nedeniyle Rusya’yla karşı karşıya gelmiştir. ABD ve İngiltere, iki ülke arasındaki “bu donmuş krizleri ve mevzuları” yeniden alevlendirmek istemektedir. Buradaki hedef, Çin-Hindistan sınır anlaşmazlıklarının benzerini Rusya-Çin arasında tesis etmektir. Kuşkusuz Rusya ve Çin’in arasını açmak, ABD’nin Hint-Pasifik’te daha rahat hareket etmesine imkân sağlayacaktır.
Tayvan Krizi’nin Çin-Rusya Jeopolitik Rekabetine Etkileri
31 Temmuz 2022 tarihinde yayımlanan Rusya’nın yeni Deniz Doktrini, Moskova’nın Pekin dahil olmak üzere deniz komşularıyla artan rekabetinin bir yansıması olarak yorumlanabilir. Rusya’nın ana hedefinin küresel bir deniz gücü haline gelmek ve bu statükoyu korumak olduğuna inanılmaktadır. Aynı şekilde Çin’in deniz aşırı üsler kurmak da dahil olmak üzere önemli küresel denizcilik emelleri vardır. ABD’li Uzman Troy J. Bouffard’a göre; Çin, Rusya’nın deniz müttefiki olmaktan ziyade onun deniz rakibidir. Dolayısıyla dostu gibi görünse de aslında onun bir nevi düşmanıdır.[11]
Rusya, Güney Çin Denizi’nde Endonezya ve Vietnam’ın münhasır ekonomik bölgelerindeki yatırımlarını artırmayı planlamaktadır.[12] Buna göreRusya devletine ait enerji şirketi “Ross Oil Company”, iki ülkenin bölgedeki petrol ve gaz arama faaliyetlerine yatırım yapmaktadır. Bu enerji sahalarından bazıları ise aynı zamanda Çin’in çizdiği “Dokuz Çizgi Hattı (Dozuk Çizgili Hat)” içinde bulunmaktadır. Bu da Çin’in memnuniyetsizliğe neden olmaktadır.
Kısacası Rusya, Hint-Pasifik’te Çin’in dostu değil, rakibi olabilir. Burada iki temel tez ortaya çıkmaktadır. Birincisi; Rusya, Çin tarafından ABD’yi sınırlandırmak veya dengelemek için Hint-Pasifik’e davet edilmektedir. Daha fazla kabul gören ikinci yaklaşıma göre ise Moskova, Washington ve Pekin’in ardından bölgede üçüncü bir güç olarak hareket etmektedir. Bir diğer ifadeyle Rusya, Çin’in desteğiyle değil; ona rakip olarak Hint-Pasifik’e açılmaktadır. Bu son görüş, genelde Rus analistler tarafından yapılmaktadır.
Bilindiği üzere Moskova, uzun süredir Pekin’den Ukrayna ve Kırım meselesiyle ilgili destek beklemektedir. Hem Rusya hem de Çin, yakın çevresinde başat aktör olma konumlarını korumak istedikleri için birbirlerinden bu anlamda rahatsızdırlar. Örneğin Çin, Rusya’nın Myanmar, Vietnam, Laos, Kamboçya, Endonezya, Sri Lanka ve Hindistan’a yaptığı açılımdan kaygı duymaktadır. Zira Moskova, son dönemde Çin’in “arka bahçesi” olarak gördüğü Laos, Kamboçya ve Vietnam’la yakın münasebetler geliştirmektedir.[13] Vietnam’dan sonra Endonezya’ya açılım yapan Rusya ise bu son adımıyla birlikte Güney Çin Denizi ve Güneydoğu Asya’da “üçüncü bir güç” olmak istediğini kanıtlamıştır.
Nitekim Rusya’nın Pasifik Filosu savaş gemileri daha önce Çin’in buradaki düşmanı olan Filipinler’i de ziyaret etmiştir. Ayrıca Rusya’nın Güneydoğu Asya Uluslar Birliği’yle (ASEAN) yaptığı ilk askeri deniz tatbikatı hem Washington hem de Pekin tarafından tehlikeli bir yakınlaşma olarak görülmüştür.
Çin’in rekabetçi açıdan yaklaştığı bir başka husus da Rusya’nın bölge ülkeleriyle askeri ve savunma sanayi işbirliğini geliştirmesidir. Moskova’nın bölgedeki en büyük silah müşterileri Hindistan’ın yanı sıra Vietnam, Malezya, Myanmar, Endonezya, Laos ve Sri Lanka’dır.[14] Bu anlamda Moskova, son 20 yıl içerisinde Güneydoğu Asya ülkelerine 10,7 milyar dolarlık satış geçekleştiren en büyük silah tedarikçisidir.Rusya’dan sonra ABD ve Fransa gelmektedir.
Çin, Hint-Pasifik ülkeleri için nasıl ekonomik güç ise Rusya da bölge devletleri için stratejik bir askeri güçtür. Üstelik Moskova, savunma sanayi ürünlerinin ihracatı yoluyla dünya siyasetinde etkinlik kurmaya çalışmaktadır. Bu kalemlerden bazıları, örneğin nükleer denizaltı teknolojisi, Rusya’ya avantaj sağlamaktadır. Moskova, bu teknolojisini ne Hindistan’la ne de Çin’le paylaşmaktadır.
Pelosi’nin Tayvan ziyaretinin Çin-Rusya işbirliğini pekiştirmesi beklenmektedir. Fakat aynı zamanda iki ülke arasındaki jeopolitik rekabet de devam edecektir. Batılı güçler, bu “örtülü rekabeti” derinleştirmek için çabalamaktadır. Örneğin İngiliz gazetesi Express, Tayvan gerginliğinin yaşandığı günlerde Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin Kamboçya’daki ASEAN toplantısının gala yemeğine katılmayarak Rus mevkidaşını yok saydığını iddia etmiştir.[15] Oysa ki Wang Yi, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’la bu zirve çerçevesinde ikili görüşmelerde bulunmuştur. Hatta ASEAN toplantısından kısa süre önce 29-30 Temmuz 2022 tarihlerinde Özbekistan’da düzenlenen ŞİÖ toplantısında taraflar bir araya gelmiştir.
Sonuç olarak Rusya ile Çin arasında Batı’nınki iddia ettiği gibi büyük bir anlaşmazlığın bulunduğundan söz etmek yanlış bir okuma olacaktır. Fakat taraflar arasındaki münasebetlerde herhangi bir anlaşmazlığın bulunmadığı da söylenemez. Bu da; bazı sorular üzerine düşünmeyi gerektirmektedir. Bu bağlamda aşağıdaki sıralama sağlıklı bir perspektif oluşturacaktır: Tayvan Krizi, Çin’i Rusya’ya ne kadar yakınlaştırabilir? Pekin, Moskova’ya ne kadar güveniyor?, Çin, Rusya’yı Hint-Pasifik’te bir “tehdit” mi; yoksa “müttefik” olarak mı görüyor?, iki ülke arasında Orta Asya’da vuku bulan rekabet, “işbirliğine” mi ;yoksa “çatışmaya” mı dönüşür?
[1] “Rusya’dan ABD’ye ‘Tayvan’ Göndermesi: Lavrov Myanmar’a Uçuyor ama…”, Haber Global, https://haberglobal.com.tr/dunya/rusyadan-abdye-tayvan-gondermesi-lavrov-myanmara-ucuyor-ama-192377, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[2] “Putin Accuses U.S. of Fanning Asia Tension With Taiwan Visit, AUKUS Pact”, US News, https://www.usnews.com/news/world/articles/2022-08-16/putin-western-countries-want-to-extend-nato-like-system-to-the-asia-pacific-region, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[3] “China Highly Appreciates Putin’s Criticism of Pelosi’s Provocative Taiwan Visit”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202208/1273227.shtml, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[4] Aynı yer.
[5] “China to Send Troops to Russia for ‘Vostok’ Exercise”, Reuters, https://www.reuters.com/world/china/chinese-military-will-send-troops-russia-joint-exercise-2022-08-17/, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[6] “China, Russia too Close for Comfort after Putin Slams Pelosi Taiwan Trip, US Says”, NY Post, https://nypost.com/2022/08/17/china-russia-concern-us-after-putin-slams-pelosi-taiwan-trip/, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[7] “As Taiwan Stages Military Show, China Gears up for Exercises with Russia”, ABC, https://www.abc.net.au/news/2022-08-18/taiwan-and-china-hold-opposing-military-drills-amid-tensions/101344710, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[8] “The Skeptics are Wrong: The U.S. Can Confront both China and Russia”, Washington Post, https://www.washingtonpost.com/opinions/2022/08/04/america-confronts-russia-china-pelosi/, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[9] “Russia vs China: Putin ‘Would not Stand Chance’ Against Xi in Potential Military Standoff”, Express, https://www.express.co.uk/news/world/1657052/putin-news-russia-china-putin-xi-nuclear-weapons-russia-latest-news-spt, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[10] Aynı yer.
[11] “Alaska Fairbanks Üniversitesi Arktik Güvenliği ve Dayanışma Merkezi (CASR) Direktörü Troy J. Bouffard: ‘Rusya, Karadeniz’deki Saldırganlığını Arttıracaktır.’”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/alaska-fairbanks-universitesi-arktik-guvenligi-ve-dayanisma-merkezi-casr-direktoru-troy-j-bouffard-rusya-karadenizdeki-saldirganligini-arttiracaktir/, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[12] “Moskova, Pekin ve Vietnam’a Meydan Okumaya Devam Ettikten Sonra, Rusya Endonezya’nın Güney Çin Denizi Kaynaklarını Sömürmesine Yardım Edecek”, VOA Chinese, https://www.voachinese.com/a/Russia-challenges-China-s-interests-in-south-china-sea-20211206/6341334.html, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[13] “Moscow tries to Counterbalance Chinese Influence in Laos”, Asia News, https://bit.ly/3wfDvx0, (Erişim Tarihi: 07.12.2021); “Russia moves with a new swagger in South-East Asia”, Economist, https://econ.st/3wf62CG, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[14] “2021/33 ‘Russia’s Defence Diplomacy in Southeast Asia: A Tenuous Lead in Arms Sales but Lagging in Other Areas’ by Ian Storey”, İSEAS, https://www.iseas.edu.sg/articles-commentaries/iseas-perspective/2021-33-russias-defence-diplomacy-in-southeast-asia-a-tenuous-lead-in-arms-sales-but-lagging-in-other-areas-by-ian-storey/, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
[15] “China Snubs Russia: Minister WALKS OUT of Meeting as Fury Erupts over Taiwan Threats”, Express, https://www.express.co.uk/news/world/1650609/china-snubs-russia-minister-Wang-Yi-walks-out-ASEAN-gala-dinner-lavrov-blinken, (Erişim Tarihi: 19.08.2022).
