Güney Asya, yaklaşık 40 yıldır çatışmalara ve dış müdahalelere sahne olmaktadır. Söz konusu durum, bölgedeki gelişme ve kalkınma sürecini sekteye uğratmakta ve Güney Asya’nın bir kriz ve tehdit coğrafyasına dönüşmesine yol açmaktadır. Özellikle de küresel ve bölgesel güçlerin bölgedeki rekabetleri ve bu bağlamda çeşitli grupları vekil aktör olarak kullanmaları, istikrarsızlığın ve tehditlerin derinleşmesine ve genişlemesine sebebiyet vermiştir.
Bölgedeki önemli aktörlere bakıldığında, Afganistan merkezli tehdit kaynakları kapsamında Pakistan ve Hindistan, en çok konuşulan ve öne çıkan devletlerdir. Diğer taraftan Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Çin, bölge dışında olan; fakat siyasi, ekonomik ve güvenlik açısından bölgede etkili olan devletlerdir. Bu kapsamda Güney Asya’da değişken bir jeopolitik denklemden bahsetmek mümkündür.
2010’lu yıllara kadar Batı’yla yakın ilişkileri olan Pakistan, bu süreçten itibaren Çin’le yakınlaşmıştır. Bununla birlikte Hindistan, uzun süre boyunca Taliban ve Pakistan’a karşı konumlanan aktörleri desteklerken; günümüzde Yeni Delhi ile Taliban arasında çeşitli görüşmeler gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte Pakistan, Taliban’ı uzun süre desteklemesine rağmen Taliban’ın Yeni Delhi’yle temas kurması ve Durand Hattı mevzusu hasebiyle Taliban’la bazı ihtilaflar yaşamaktadır.
Çin ise Kuşak-Yol Projesi’ni hayata geçirmek, nüfuz alanını genişletmek ve ABD ile Hindistan’ın bölgedeki etkisini kırabilmek için Pakistan’la güçlü bağlar tesis etmiş ve Taliban’la çeşitli ilişkiler geliştirmiştir.
ABD, Çin, Hindistan ve yeri geldiğinde Rusya’nın bölgeye yönelik açıklamalarına ve politikalarına bakıldığında, temel olarak bölgedeki radikal hareketlerden ve örgütlerden rahatsız oldukları görülmektedir. Bu noktada da söz konusu tehditlerle mücadele edebilmek için Pakistan, önemli bir müttefik olarak dikkat çekmektedir. Zira İslamabad yönetimi, bölgedeki terör saldırılarından ötürü sıkıntı yaşayan aktörlerin başında gelmektedir.
Makyavelist dış politikanın en güncel örneklerinden birinin yaşandığı bölge olan Güney Asya’daki dinamikleri, çıkarlar ve tehditler belirlemektedir. Bu yüzden Washington yönetimi de çeşitli nedenlerden dolayı Güney Asya’daki nüfuzunu arttırmak istemektedir. Çünkü Afganistan’dan çekilen ABD, Güney Asya’nın önemli bir kısmında, Orta Asya’da, Rusya’nın güneyinde, Hazar Denizi’nin doğusunda ve Çin’in batısında etkisiz bir aktöre dönüşmüştür.
Hindistan, bölgede Batı’ya en yakın ülkeler arasında yer almaktadır. Ancak Yeni Delhi, İslamabad ve Pekin’in hayata geçirmeyi planladığı Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC) kapsamında çevrelenmiş durumdadır. Bu nedenle Yeni Delhi’nin önemli bir güç olsa da jeopolitik çevrelenmişlik sebebiyle ABD’ye sağlayacağı kazanımlar sınırlıdır. Bu yüzden de ABD, Pakistan’la olan ilişkilerini güçlendirmek istemektedir.
Washington’un İslamabad’a olan yönelişinin nedenlerinden biri Pakistan-Çin ilişkilerinin dengelenmesi arzusudur. Zira Pakistan, jeopolitik konumu nedeniyle kritik öneme sahiptir ve CPEC kapsamında Çin’in Ortadoğu, Afrika ve Hint Okyanusu’na güvenli bir şekilde ulaşmasına imkan tanımaktadır. Bu da Pakistan’ı Batı’nın Asya-Pasifik’te Çin üzerinde oluşturmak istediği baskıyı kıracak bir aktör haline getirmektedir.
Öte yandan Rusya hem güneye inme hem de yeni enerji pazarlarına yönelme politikası bağlamında Pakistan’la olan ilişkilerini güçlendirmeye çalışmaktadır. Bu durum hem Rusya’ya ekonomik olarak nefes aldırma hem de Pakistan’a daha özerk hareket etme imkanı tanıyacaktır. Bu da İslamabad yönetimi üzerindeki Batı etkisinin erozyona uğramasına kapı aralayacaktır.
Buna karşılık ABD, Pakistan’la çeşitli görüşmeler gerçekleştirmekte ve ilişkileri güçlendirmeye çalışmaktadır. Bu amaç doğrultusunda gerçekleştirilen etkinliklerden biri de 12-16 Şubat 2023 tarihleri arasında Pakistan-ABD Orta Düzey Savunma Diyalogu’nun ikinci turudur. Tarafların heyetleri arasında dışişleri bakanlıklarından, ordudan ve savunma müsteşarlıklarından üst düzey yetkililer yer almaktadır. Örneğin Pakistan heyetine Korgeneral Mohammad Saeed başkanlık etmektedir. Bu süreçte İslamabad, ikili güvenlik ve savunma işbirliğine önem verirken; Washington ise terörizmle mücadele konusunda Pakistan’la ortak çıkarlarının bulunduğunu dile getirmektedir.[1]
Diğer taraftan ABD’den Pakistan’a bir üst düzey ziyaret daha gerçekleştirilmektedir. Çünkü ABD Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Derek Cholleti, 14-18 Şubat 2023 tarihleri arasında Bangladeş ve Pakistan’ı ziyaret edecektir. Pakistan’a düzenlenen ziyaret esnasında ABD’nin amacı, güçlü güvenlik işbirliğinin yeniden teyit edilmesi[2] ve eski Başbakan İmran Han’ın iktidarda olduğu dönemde bozulan ilişkilerin onarılmasıdır.[3]
Bahse konu olan görüşmelerin, bilhassa terör örgütü Tehrik-i Taliban Pakistan’ın (TTP) saldırılarının arttığı bir dönemde yapılması hem Pakistan hem de ABD için önem arz etmektedir. Zira bu vesileyle İslamabad yönetimi, TTP’ye karşı Batı’nın desteğini alabilecektir. Washington ise kendisinin de terör örgütü olarak kabul ettiği terör örgütüyle mücadele edebilecek ve bölgedeki etkisini sürdürecektir.
Sonuç olarak son dönemde ABD’nin Pakistan’a gösterdiği ilginin arttığı görülmektedir. Bunun özellikle de Han’ın yönetimden uzaklaştığı ve Şahbaz Şerif’in iktidara geldiği bir dönemde gerçekleşmesi mühimdir. Ancak ABD, Pakistan’ın ulusal ve bölgesel güvenlik konusundaki endişelerini kendi nüfuzunu arttıracak bir araç olarak kullanmaktadır. Buna rağmen TTP’nin ABD tarafından bir terör örgütü olarak kabul edildiği bilinmektedir. Bu yüzden de ABD, terörizmle mücadele söylemleri üzerinden güvenlik kapsamında Pakistan’la olan ilişkilerini güçlendirmeyi amaçlarken; ortak çıkarlar söylemiyle de hem ilişkileri daha kapsamlı hale getirmeye hem de Güney Asya’da azalan nüfuzunu yeniden pekiştirmeye çalışmaktadır.
[1] “US, Pakistan Talks to Enhance Defence Ties”, DAWN, https://www.dawn.com/news/1737054/us-pakistan-talks-to-enhance-defence-ties, (Erişim Tarihi: 15.02.2023).
[2] “US Seeks a Strong Partnership with Pakistan on Counterterrorism: Official”, Business Standard, https://www.business-standard.com/article/international/us-seeks-a-strong-partnership-with-pakistan-on-counterterrorism-official-123021400709_1.html, (Erişim Tarihi: 15.02.2023).
[3] Kanishka Singh, “U.S. Delegation to Visit Pakistan as Two Sides Seek to Repair Ties”, Reuters, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/us-delegation-visit-pakistan-two-sides-seek-repair-ties-2023-02-13/, (Erişim Tarihi: 15.02.2023).
