Coğrafi açıdan Orta Asya ile Güney Asya’yı birbirine bağlayan en önemli ülkelerden biri Afganistan’dır. Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Afganistan’a gerçekleştirdiği müdahale aşamasında, geri çekiliş sürecinde ve ikinci Taliban döneminde Orta Asya yönetimleri ile Güney Asya devleti olan Hindistan çeşitli politikalar izlemiştir. Yönetimlerin politikalarını ve algılarını şekillendiren en önemli etkenler ise güvenlik ve çıkarlar olmuştur.
ABD’nin çekilmesi sürecinde ve sonrasında genel olarak Orta Asya devletleri Afganistan’daki sorunun en kısa zamanda çözüme kavuşturulması, ülkede sağlıklı bir sistemin inşa edilmesi, pragmatist çerçevede politikalar geliştirerek Afganistan’ın bölgesel projelere ve işbirliklerine dahil edilmesi ve güvenlik tehditlerine karşı çeşitli önlemlerin alınması gibi çeşitli benzer tutumlar benimsenmiş ve politikalar geliştirmiştir. Bu süreçte örneğin Özbekistan, çeşitli uluslararası konferanslar yöntemiyle Afganistan merkezli sorunların çözülmesi konusunda inisiyatif alırken; Türkmenistan, insani yardımlarıyla Afganistan’daki krizin derinleşmesini engellemeye çalışmıştır.
Tacikistan ise ABD’nin çekilmesinin ardından Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesinden sonra ilan ettiği yönetime çeşitli eleştiriler getirmiştir. Duşanbe, özellikle de Tacik nüfusunun yok sayıldığını savunmuştur. Tacikistan’ın Afganistan’daki Tacikleri desteklemesi nedeniyle taraflar arasındaki ilişkiler gerilmiştir. Lakin görüldüğü üzere aradaki ihtilaf, taraflara herhangi bir fayda sağlamamaktadır. Dolayısıyla Taliban’ın izolasyon süreci devam etmekte ve ekonomik sorunlar derinleşmektedir. Duşanbe yönetimi ise gerginliklerin neden olduğu çeşitli tehditlerin hedefi haline gelmekte ve savunmaya harcadığı ekonomik kaynaklar sebebiyle önemli bir maliyetin altına girmektedir.
Hindistan ise Güney Asya’nın en büyük devletlerinden biri olmakla beraber Asya’nın yükselen gücü konumundadır. Bu kapsamda coğrafyasındaki çeşitli gelişmelerle ve tehdit kaynaklarıyla yakından ilgilenmektedir. ABD’nin Afganistan’a müdahalesini destekleyen Hindistan, ABD’nin Afganistan’dan çekilmesini ise desteklemeyen devletlerdendir. Ancak Tacikistan örneğinden de görüleceği üzere Yeni Delhi, izlediği politikaların kendisine herhangi bir fayda getirmediğini ve bölgedeki güvenlik sorunlarının derinleştiğini fark etmiş görünmektedir. Böylelikle Hindistan’ın Afganistan politikasında bazı değişimler yaşanmıştır, denilebilir.
İlk olarak Hindistan yönetimi, Taliban’ı dışlamak yerine söz konusu hareketle temasa geçmiştir. Bu kapsamda 2 Haziran 2022 tarihinde Hint yetkililer, Taliban’la görüşmek için Kabil’i ziyaret etmiştir. Ziyaret sürecinde üst düzey diplomat J. P. Singh başkanlığındaki Dışişleri Bakanlığı heyeti, Taliban Dışişleri Bakanı Emir Han Muttaki’yle bir araya gelmiştir. Görüşmede ikili ilişkiler ve insani yardımlar ele alınmıştır. Bu süreçte Hindistan, Afgan halkının yaşadığı sorunları aşmak için 20.000 ton buğday, 13 ton ilaç, 500.000 doz Covid-19 aşısı ve kışlık elbise göndermiştir.[1]
Yeni Delhi yönetimi, söz konusu ziyaret vesilesiyle hem Afganistan’daki krizin çözülmesinden yana olduğunu hem de Taliban öncesi dönemdeki gibi yumuşak güç unsurlarını kullanmaya devam edeceğini göstermiştir.
Öte yandan 6 Aralık 2022 tarihinde Hindistan’ın ev sahipliğinde Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan’ın ulusal güvenlik danışmanları bir toplantı gerçekleştirmiştir. Bununla birlikte Türkmenistan, Yeni Delhi’deki Büyükelçi tarafından temsil edilmiştir. Toplantıda ele alınan konulara bakıldığında, devletlerin Afganistan’a ve bölgedeki güvenlik tehditlerine karşı benzer politikalar benimsediği görülmektedir. Zira görüşmelere dair paylaşılan haberlerde, Hindistan ve Orta Asya ülkelerinin bölgede barış, güvenlik ve istikrar konusunda ortak çıkarlara sahip olduğunun vurgulanması bunun kanıtıdır.[2]
Mevzubahis gelişmeler incelendiğinde Hindistan’ın değişen tutumunun Orta Asya ülkelerinin politikalarıyla örtüştüğü, Yeni Delhi’nin Taliban’ın yönetime geçmesiyle olumsuz olarak algıladığı konjonktürü çeşitli temaslarla kazanıma çevirmeye çalıştığı ve yapıcı politikalar izleyen bölge devletlerini referans aldığı söylenebilir.
Tarafların güvenlik konusundaki yaklaşımları, daha güçlü ilişkiler kurulmasını sağlayacaktır. Zira Şanghay İşbirliği Örgütü’nün etkisi de düşünüldüğünde, ilişkilerin ikili ve çok taraflı bir şekilde gelişmeye devam edeceği ifade edilebilir. Özellikle de ortak tehdit algısı, müşterek çıkar algısının güçlenmesini beraberinde getirecektir.
Hindistan ile Orta Asya ülkeleri arasında kurulan ilişkilerin temelini güvenlik oluştursa da taraflar, ekonomik münasebetleri güçlendirmeyi, aralarında coğrafi bağ oluşturmayı ve koridorlar inşa etmeyi amaçlamaktadır. Bahsi geçen amaçların taraflara sağlayacağı ekonomik ve siyasi kazanımlar, Orta Asya ile Güney Asya’nın istikrarını olumlu etkileyecektir.
Diğer yandan Afganistan’ın da dahil olduğu bölgeler arasında bir koridorun inşası, Duşanbe’ye ve Kabil’e önemli kazanımlar sağlayacaktır. Zira bu kazanımlar ve gerçekleştirilen projelerin getirileri, Duşanbe ile Taliban yönetimi arasındaki tansiyonun düşmesine de olanak yaratacaktır.
Neticede Orta Asya ülkeleri ile Hindistan arasındaki ilişkiler, çok yönlü bir şekilde gelişmektedir. Taraflar arasında özellikle de güvenlik tehditlerine karşı algıların paralel bir çizgiye oturması, ilişkilerin gelişim sürecine hız kazandıracaktır. Taliban’ın Kabil’i ele geçirdiği süreçten sonraki gelişmeler mercek altına alındığında, Yeni Delhi’nin politikalarında önemli bir değişim görülmektedir. Bunun karşısında Taliban da bölge devletlerinin hassasiyetlerini daha çok dikkate alacaktır. Bu bağlamda Orta Asya-Afganistan-Hindistan hattındaki ilişkilerin yoğunlaşması ve koridorların inşa süreci ivme kazanacaktır. Böylece izolasyon yerine, Afganistan’a yönelik pragmatist çerçevede geliştirilecek kazan-kazan politikaları, Orta Asya ve Güney Asya’nın istikrarına ve güvenliğine azami seviyede katkı sunacaktır.
[1] “Indian Officials Meet Taliban in Kabul in First Visit since US Exit”, The Times of India, https://timesofindia.indiatimes.com/india/indian-officials-meet-taliban-in-kabul-in-first-visit-since-us-exit/articleshow/91967042.cms, (Erişim Tarihi: 07.12.2022).
[2] “India to Host Conclave of Top Security Officials of Central Asian Countries on December 6”, The Hindu, https://www.thehindu.com/news/national/india-to-host-conclave-of-top-security-officials-of-central-asian-countries-on-december-6/article66228336.ece, (Erişim Tarihi: 07.12.2022).
