Milletler arası su diplomasisi; sınır aşan su rezervlerinin ortak bir şekilde kullanımı, kaynakların korunması ve yönetimi konusunda ülkeler, bölgesel örgütler ve uluslararası kurumlar arasında yürütülmekte olan çok boyutlu müzakere, iş ortaklığı ve anlaşma aşamalarını ifade etmektedir. Bilhassa nehirler, göller ve yer altı su kaynakları gibi sınır aşan rezervlerin adil ve sürdürülebilir bir şekilde paylaşımı, bölgesel istikrar ve çevresel güvenlik konuları açısından kritik öneme sahiptir.
Su diplomasisi, sadece çevresel bir mesele değil, aynı zamanda gıda güvenliği, ekonomik kalkınma, enerji üretimi ve toplumsal refahla doğrudan bağlantılıdır. Uluslararası su diplomasisi konusu ise 1997 tarihli Birleşmiş Milletler Sınır Aşan Su Yollarının Kullanımına Dair Sözleşmesi gibi milletlerarası hukuk metinleriyle birlikte hukuki bir zemin oluşturmaktadır. Böylece ülkeler arasında karşılıklı yükümlülük ve çeşitli haklar tanınmak suretiyle olası anlaşmazlıkların diplomatik yollar aracılığıyla çözülmesi sağlanmaktadır.
Orta Asya, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) lağvedilmesinin ardından su paylaşımı konusunda bölgesel krizler yaşayan en kritik coğrafyalardan biridir. Yukarı havza devletlerinden olan Kırgızistan ve Tacikistan, su rezervlerinin kontrolünü elinde bulundururken; aşağı havza devletleri Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan ise suyu tarım ve enerji üretimi için yoğun biçimde kullanmaktadır. Bu asimetrik yapı sebebiyle söz konusu bölge sık sık su paylaşımı gerilimlerine sahne olmuştur.
Son yıllarda küresel ölçekte su rezervlerinin azalması ve iklim değişikliğine bağlı çevresel risklerin artması konusu, özellikle Orta Asya devletlerinde su güvenliğini stratejik bir öncelik hâline getirmiştir. Bölgenin sınırları aşan su kaynaklarına bağımlı olması ve hükümetler arası iş ortaklığı konularında eksiklikler, çevresel ve siyasal istikrarsızlık risklerini de beraberinde getirmektedir. Bu kapsamda Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in 2025 yılı içerisinde kamuoyuna yaptığı açıklamalar, Kazakistan’ın su güvenliğine yaklaşımını ve bölgesel iş ortaklı vizyonunu ortaya koyması bakımından dikkat çekici niteliktedir. Tokayev, hem devlet içindeki su yönetimi reformlarını hem de komşu ülkelerle birlikte yürütülen su diplomasisini öncelikli bir devlet politikası olarak konumlandırmakta ve bu kapsamda yeni yasal düzenlemeleri hayata geçirmektedir.
Kazakistan, 2023 yılında Su Kaynakları ve Sulama Bakanlığı’nı kurarak sektörel kurumsallaşmayı güçlendirmiş ve aynı yıl yeni bir Su Kanunu’nu kabul etmiştir.[1] Bu yasal düzenlemeyle birlikte ülkenin hukuk sistemine “su güvenliği” tanımı resmi olarak dahil etmiş ve su rezervlerinin korunmasına dair yeni mekanizmalar getirmiştir. Cumhurbaşkanı Tokayev’in vurguladığı üzere, su güvenliği çağımızın en acil çevresel ve siyasal meselelerinden birini oluşturmaktadır. Bu yüzden su kaynaklarının etkin yönetimi, sadece ulusal değil, bölgesel bir sorumluluk olarak ele alınmalıdır.[2]
Kazakistan’ın sınır aşan nehir havzalarının yönetiminde komşu devletle birlikte yürüttüğü su diplomasisi de dikkat çekmektedir. Tokayev, Orta Asya devletlerinin katılımlarıyla birlikte bir Su ve Enerji Konsorsiyumu kurulması önerisini yineleyerek 2024 yılında yürütülen iş ortaklığı sayesinde çiftçilerin su ihtiyaçlarının eksiksiz bir şekilde karşılandığını ve bu yaklaşımın ilerleyen yıllarda da sürdürüleceğini vurgulamıştır. Bu girişimle birlikte Orta Asya’daki su paylaşımı problemlerinin çözümü ve su kıtlığı kaynaklı olası krizlerin önlenmesi açısından stratejik önem taşımaktadır.
Kazakistan’ın iç su rezervlerinin sürdürülebilirliği konusu da devlet politikalarının merkezinde yer almaktadır. Cumhurbaşkanı Tokayev, Hazar Denizi, Balkaş Gölü ve bilhassa Küçük Aral Gölü’nün korunmasına yönelik senelerdir titizlikle süren çalışmalara değinmiş ve bu sayede de Küçük Aral’ın su seviyesinin yeniden yükselmeye başladığını beyan etmiştir.[3] Gerçekleştirilen söz konusu çalışmalar, çevresel ekosistemlerin restore edilmesi ve bölgesel iklim dengesi bakımından önemli katkılar sağlamaktadır.
Cumhurbaşkanı Tokayev, milletlerarası su diplomasisi kapsamında da Kazakistan’ın etkin bir rol oynadığını vurgulamış, bu çerçevede Suudi Arabistan’da düzenlenen One Water Zirvesi’ne katılım sağlayarak Kazakistan’ın su güvenliği politikasını uluslararası kamuoyuna sunmuş ve 2026 yılında da Birleşmiş Milletler himayesinde düzenlenecek olan Bölgesel Ekoloji Zirvesi’ne ev sahipliği yapacaklarını duyurmuştur.[4]
Sonuç olarak Kazakistan, su güvenliğini sadece çevresel bir problem olarak değil, ulusal kalkınma, toplumsal refah ve bölgesel istikrarın sağlanması için stratejik bir öncelik olarak ele almaktadır. Cumhurbaşkanı Tokayev’in son zamanlarda gerçekleştirdiği açıklamaları ve uygulamaya konulan yasal düzenlemeler, Kazakistan’ın su rezervlerinin korunması ve sınır aşan su yönetiminde aktif bir iş ortaklığı yürütme iradesini göstermektedir. Bilhassa Orta Asya gibi su kaynaklarının sınırlı ve paylaşımının problemli olduğu bir coğrafyada Kazakistan’ın bu siyaseti, bölgesel çevre diplomasisinin ve sürdürülebilir kaynak yönetiminin kuvvetlendirilmesi bakımından önemli bir örnek teşkil etmektedir.
Bunun yanı sıra ülke içinde su arıtma altyapısının genişletilmesi, kırsal bölgelerde içme suyuna erişimin daha da artırılması ve nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesine yönelik gerçekleştirilen adımlar, uzun vadeli su güvenliği stratejisinin toplumsal boyutunu güçlendiren önemli unsurlar arasında yer almaktadır. Ayrıca Küçük Aral Gölü’nün yeniden canlandırılması ve Hazar Denizi ile Balkaş Gölü gibi kritik su rezervlerinin korunması için sürdürülen çalışmalar da Kazakistan’ın çevresel sürdürülebilirlik amaçlarıyla uyumlu bir perspektif sergilediğini göstermektedir.
[1] “Toqayev Highlights Water Security as a National Priority”, ORDA, https://en.orda.kz/toqayev-highlights-water-security-as-a-national-priority-7284/, (Erişim Tarihi: 12.07.2025).
[2] “President Tokayev Highlights Water Security as Kazakhstan’s Priority”, The Astana Times, https://astanatimes.com/2025/07/president-tokayev-highlights-water-security-as-kazakhstans-priority/, (Erişim Tarihi: 12.07.2025).
[3] “Tokayev: Water Security Represents Top Priority for Kazakhstan’s Future”, The Caspian Post, https://caspianpost.com/kazakhstan/tokayev-water-security-represents-top-priority-for-kazakhstan-s-future, (Erişim Tarihi: 12.07.2025).
[4] Aynı yer.
