Hindistan ile Pakistan, Güney Asya’nın rakip iki komşu ülkesidir. Taraflar, yıllardır çözüme kavuşturulamamış olan Keşmir Sorunu’yla ve sınır problemleriyle gündeme gelmektedir. Ancak aralarındaki tek ihtilaf konusu bu değildir. İndus Su Sorunu da İslamabad ile Yeni Delhi arasındaki anlaşmazlıklardan biridir.
Mevzubahis ihtilaf konusunda 27 Ocak 2023 tarihinde yeni bir gelişme yaşanmıştır. Hindistan Hükümeti’nin Pakistan’ın çeşitli ikili görüşmelerde dile getirdiği endişeleri kabul etmemesi nedeniyle İndus Suları Anlaşması’na ilişkin davanın ilk duruşması, Lahey’deki Daimî Tahkim Mahkemesi’nde başlamıştır.[1] İki gün süren Tahkim Mahkemesi sonucunda Hindistan ve Pakistan’a yönelik kısıtlamalarla ön yargılamanın başlatılması beklenmektedir. Nihai karar alınana kadar da konuyla ilgili herhangi bir bilgi paylaşımının yapılmayacağı bilinmektedir.
Mahkemeye götürülen anlaşmazlık, Hindistan’ın Cemmu ve Keşmir’deki hidoelektrik projelerinden kaynaklanmaktadır. Yeni Delhi’nin, Çenab Nehri üzerinde 850 MW’lık Ratle Hidroelektrik Projesi ve Jhelum Nehri üzerinde 330 MW’lık Kishenganga Hidroelektrik Projesi söz konusudur. Pakistan, Hindistan’ın 850 megavatlık Ratle Hidroelektrik Projesi’ni kendi tasarımıyla inşa etmesi halinde, Head Marala’daki Çenab Nehri’nin su akışını %40 azaltacağını ve Pencap Eyaleti’ndeki sulamaya zarar vereceğini iddia etmektedir.[2]
Konuyu 2021 yılında düzenlenen Daimi İndus Komisyonu’nda dile getiren İslamabad yönetimi, 2015 senesinin Temmuz ayında da Yeni Delhi’de hükümet düzeyinde gerçekleştirilen görüşmelerde çözüm arayışına girmiştir. 19 Ağustos 2016 tarihinde ise yasal süreci başlatmıştır. İndus Suları Anlaşması’nın 9. maddesi uyarınca ad hoc Tahkim Mahkemesi’nin kurulmasını talep etmiştir. Mahkemede yapılan açıklamada da İslamabad’ın Yeni Delhi’yle başka forumlar aracılığıyla görüşme çabalarının boşa çıkması üzerine bu adımı atmak zorunda kaldığı belirtilmiştir.[3]
27 Ocak 2023 tarihinde Hindistan’ın İndus Suları Anlaşması’nın değiştirilmesi için Pakistan’a bildirimde bulunduğuna dair haberler ortaya çıkmıştır. Hindistan’ın Tahkim Mahkemesi’ni boykot ettiği ve Pakistan’a yolladığı bildiride uzun süredir devam eden anlaşmazlığı 90 gün içinde çözmek için toplantılar yapılması çağrısında bulunduğu belirtilmiştir. Ancak Pakistan’ın bildiriye karşı çıktığı da belirtilmektedir.[4]
İndus Nehri sularının kullanımını düzenleyen İndus Suları Anlaşması, 1960 yılında imzalanmıştır. Nehir, Çin’in güneybatısındaki Tibet Özerk Bölgesi’nden doğmakta ve ihtilaflı Keşmir Bölgesi’nden geçerek Pakistan’a akmaktadır. Oradan da Umman Denizi’ne dökülmektedir. Başta Doğu Pencap Ovası’ndaki Jhelum, Çenab, Ravi, Beas ve Sutlej nehirleri olmak üzere çok sayıda kolla birleşmektedir.[5] Birçok kol, Hindistan yönetimindeki Cemmu ve Keşmir’i, Pakistan yönetimindeki Gilgit-Baltistan ve Azad Keşmir bölgelerinden ayıran Kontrol Hattı’ndan geçmektedir.[6] Hindistan, İndus sistemi tarafından taşınan toplam suyun yaklaşık %20’sine, Pakistan ise %80’ine sahiptir.[7]
Bahsi geçen anlaşma, taraflara, nehirlerden herhangi birinden su dağıtımı konusunda çıkabilecek ihtilafların çözümü için iki yol sunmaktadır. Birinci seçenek; yasal, teknik ve sistemik konuları ele alan Tahkim Mahkemesi’dir. Diğeri ise yalnızca teknik konuları ele alan tarafsız bir uzmanla sorunun çözülmesidir. Hindistan, ikinci seçeneğe daha sıcak bakmış ve uzman atanmasını istemiştir. Pakistan ise ilk seçenekten yana tutum sergilemiş; dolayısıyla bir uzlaşı sağlanamamıştır.[8] İndus Nehri ve kolları üzerindeki hidroelektrik projeleri ise söz konusu anlaşmazlığa yeni bir boyut katmıştır.
Taraflar, suların paylaşımı ve kullanımı konusunun görüşülmesi için çalışma grupları oluşturmuştur. Gruplar arasında çeşitli görüşmeler yapılmıştır. Bunlardan biri de Hindistan ve Pakistan İndus Suları Komiserleri’nin 23 ve 24 Mart 2021 tarihlerindeki toplantısıdır. İki ülke, Yeni Delhi’de İndus Suları Anlaşması kapsamında 116. kez görüş alışverişinde bulunmak üzere bir araya gelmiştir.[9]
Son zamanlarda farklı gündemlerle öne çıkan Pakistan ve Hindistan’ın bu konudaki anlaşmazlığının ne boyutlara ulaşacağı henüz belirsizdir. Ancak meselenin yeni bir gerilim cephesi niteliğinde olduğu söylenebilir. Nitekim su paylaşımı konusu, her geçen gün daha önemli hale gelmektedir. Özellikle de zaten çatışma dinamiğine sahip aktörler arasında cereyan etmesi, meseleyi mühim hale getirmektedir.
Bahse konu olan bölgenin, Keşmir gibi ihtilaflı bir coğrafya olması da mühimdir. Bu durum, şiddet faaliyetlerinin artma ihtimalinin yüksek olduğu anlamına gelmektedir. Dolayısıyla konu hassastır. Su ve sınır yönetimi konusundaki rekabetin iki ülke arasındaki münasebetlerde üst sıralarda yer almaya devam edeceği söylenebilir.
Bununla birlikte ülkelerin farklı gelişmeler sebebiyle bu tür anlaşmazlık konularında daha ılımlı hareket etme yöneliminde olma ihtimali de vardır. Nitekim son zamanlarda bu tür olumlu adımlar atılmaktadır. Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif, Keşmir de dahil olmak üzere çözülmemiş tüm meseleler hakkında Hindistan’la görüşme çağrısı yapmış; Yeni Delhi de İslamabad’a Şanghay İşbirliği Örgütü Zirvesi’ne katılım için davette bulunmuştur. İki ülke arasında olumlu ve ılımlı bir süreç söz konusuyken; İndus Suları konusu sebebiyle yeniden gerginliklerin ortaya çıkmasının tercih edilmeyeceği söylenebilir. En azından kısa vadede tarafların bunu istemeyeceği öngörülebilir.
[1] “First Hearing of Indus Water Dispute Begins at the Hague”, The News, https://www.thenews.com.pk/latest/1034857-first-hearing-of-indus-water-dispute-begins-at-the-hague, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
[2] “India-Pakistan Legal Battle Over Water-Sharing Begins in the Hague”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/india-pakistan-legal-battle-over-water-sharing-begins-in-the-hague/2799016, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
[3] “First Hearing of Indus…”, a.g.m.
[4] “Pakistan Opposes India’s Notice to Alter Indus Water Treaty as First Hearing on Dispute Begins at The Hague”, Tribune India, https://www.tribuneindia.com/news/nation/pakistan-opposes-indias-notice-to-alter-indus-treaty-as-first-hearing-on-dispute-begins-at-the-hague-474323, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
[5] “Indus Waters Treaty”, Britannica, https://www.britannica.com/event/Indus-Waters-Treaty, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
[6] “Water Conflict and Cooperation Between India and Pakistan”, Climate Diplomacy, https://climate-diplomacy.org/case-studies/water-conflict-and-cooperation-between-india-and-pakistan, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
[7] ““Pak Actions Have Forced…”: India Issues Notice Over Indus Waters Treaty”, NDTV, https://www.ndtv.com/india-news/india-issues-notice-to-pakistan-seeking-modification-of-indus-water-treaty-cites-its-intransigence-sources-3728063, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
[8] “First Hearing of Indus…”, a.g.m.
[9] “The Indus Waters Treaty: Prospects for India-Pakistan Peace”, ISAS, https://www.isas.nus.edu.sg/papers/the-indus-waters-treaty-prospects-for-india-pakistan-peace/, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
