Orta Asya ülkeleri, enerji kaynakları açısından dünyada hatırı sayılır rezervlere sahiptir. Örneğin Avrupa Güvenlik İşbirliği Teşkilatı’nın (AGİT) 2022 yılında yayınladığı Orta Asya’ya yönelik rapora göre, bölgede bulunan toplam petrol miktarı 31,2 milyar varil ve doğalgaz miktarı 23,4 trilyon metreküptür.[1] Orta Asya’nın sahip olduğu petrol ve doğalgaz kaynakları, bölgenin jeopolitik, jeoekonomik ve jeostratejik önemini arttırmaktadır. Bu sebeple Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) dağılmasından sonra bölgeye ilgi artmıştır. Günümüzde de bölgesel ve küresel güçler için bölge, cezbedici bir alan olmaya devam etmektedir.
21. yüzyılda dünyanın şahit olduğu Arap Baharı, Suriye İç Savaşı ve Rusya-Ukrayna Savaşı gibi krizler, bölgesel ve küresel güçler açısından “enerji güvenliği” konusunu gündeme getirmiştir. Ortadoğu’da istikrarsızlığın artması ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) enerji ülkeleri üzerinde kurmaya çalıştığı nüfuz, başta Çin olmak üzere çeşitli ülkeler için enerji güvenliğini daha mühim kılmıştır. Bu bağlamda enerji güvenliği, uluslararası ilişkilerin önemli konularından birini oluşturmaktadır.
Son dönemde Batı’nın Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar, bazı sonuçları beraberinde getirmiştir. 2022 yılının Aralık ayında Avrupa Birliği (AB) ile G7 arasında varılan anlaşmaya göre, Rus petrolünün küresel ithalatında tavan fiyat uygulanması konusunda anlaşmaya varılmıştır.[2] Bu kararın iki önemli sonucu vardır. Birincisi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, AB’nin aldığı kararı uygulayacak ülkelere petrol satışını yasaklayan bir karara imza atmıştır. Bir diğeri ise Avrupa’nın en büyük doğalgaz tedarikçisi ve dünyanın en büyük ikinci petrol ihracatçısı olan Rusya, bu konuda Hindistan ve Çin’e yönelerek daha ucuza enerji satmaktadır.
Tüm bu gelişmeler, enerjide rekabet ortamının oluşmasına zemin hazırlamıştır. Bir diğer ifadeyle AB, çeşitli alternatiflere yönelmiştir. Orta Asya ülkeleri de bu noktada dikkat çeken merkezlerden biri olmuş ve diğer ülkelerle ilişkilerini güçlendirmiştir. Orta Asya ülkelerindeki petrol, doğalgaz ve kömür gibi rezervler bakımından Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan ilk sıralarda yer almaktadır. Dünya doğalgaz rezervinin ülkelere göre dağılımına bakıldığında, sırasıyla Rusya, İran ve Katar’dan sonra Türkmenistan’ın dördüncü sırada yer aldığı görülmektedir.[3]
Türkmenistan, bir yandan Orta Asya ülkelerine, Çin’e ve İran’a doğalgaz ihraç ederken; AB pazarıyla da yakından ilgilenmektedir. 2023 yılının Ocak ayında Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Türkmenistan’la enerji alanında daha fazla işbirliği yapmak istediğini söylemiştir.[4] Türkmenistan, Çin’in tek başına en büyük doğalgaz tedarikçisi konumundadır. Bu durumda Türkmenistan’ın enerji tedariği konusunda Çin için önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir.
Öte yandan Rusya-Ukrayna Savaşı, AB ülkelerinde enerji krizinin gündeme gelmesine sebep olmuştur ve birlik, enerji krizine çözüm ararken; Orta Asya’ya yönelmiştir. Ayrıca oluşan yeni müşteri potansiyeli, ekonomik kalkınma konusunda adımlar atan Orta Asya ülkeleri için önemli bir gelişme olmuştur. Ancak Türkmenistan ile Avrupa arasında enerjinin taşınması noktasında zamana ihtiyaç duyulmaktadır. Doğal olarak Türkmenistan, mevcut durumda Avrupa’daki potansiyel pazar fırsatı yerine bölge devletleri ve Çin’e yönelik enerji ihracına devam etmektedir.
Sonuç olarak, Rusya-Ukrayna Savaşı’yla beraber enerji alanında dengelerin değiştiği görülmektedir. Orta Asya ülkeleri de bu noktada önemli birer üreticidir. Ancak ülkelerin altyapılarının yenilenmesi gerekmektedir. Enerji güvenliğinin daha çok tartışıldığı bu süreçte Orta Asya merkezli olarak birtakım projeler gündeme gelmektedir. Zira süreç Batı açısından Orta Asya’nın önemini arttırmıştır. Bu noktada ön plana çıkan aktörün ise Türkmenistan olduğu ifade edilebilir.
[1] Ivo Walinga-Farkhod Aminjonov, “Advancing Energy Security in Central Asia”, Organization for Security and Co-operation in Europe, https://www.osce.org/files/f/documents/8/8/513787_0.pdf, (Erişim Tarihi: 27.01.2023), s. 6.
[2] “Explained: How G7 Country’s Price Ceiling on Russian Crude will Impact Russia”, Explainers https://www.indiatimes.com/explainers/news/explained-how-g7-countrys-price-ceiling-on-russian-crude-will-impact-russia-587470.html, (Erişim Tarihi: 26.01.2023).
[3] “Leading Countries by Proved Natural Gas Reserves Worldwide in 2010 and 2020”, Statista, https://www.statista.com/statistics/265329/countries-with-the-largest-natural-gas-reserves/, (Erişim Tarihi: 27.01.2023).
[4] “China’s Xi Calls for Greater Cooperation with Turkmenistan on Natural Gas”, Reuters, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/chinas-xi-calls-greater-cooperation-with-turkmenistan-natural-gas-2023-01-06/,(Erişim Tarihi: 27.01.2023).
