Kazakistan ve Özbekistan, karşılıklı diplomatik ilişkilerin kurulmasının 30. yıldönümünü kutlamaktadır. İki ülke arasında ortak kültürel ve tarihi bağlara dayanan ve iyi komşuluk ilişkileri üzerinden şekillenen stratejik ortaklık münasebetleri mevcuttur. Bu ortaklık, müttefiklik ruhuyla her geçen gün daha da güçlenmektedir.[1] Bu bağlamda iki devlet arasındaki siyasi, kültürel, bilimsel ve ekonomik bağların geliştiği görülmektedir.
28 Kasım 2022 tarihinde Kazakistan Dışişleri Bakanlığı, Özbekistan’la siyasi, ekonomik ve askeri işbirliği kurulmasına yönelik anlaşma taslağını yayınlamıştır.
Hatırlanacağı üzere, Kazakistan ile Özbekistan arasındaki ilk stratejik ortaklık anlaşması, 1998 yılında imzalanmıştır. Belgedeki ilk değişiklikler ise 2013 senesinde yapılmış ve zaman içerisinde konjonktüre bağlı olarak birtakım revizyonlar gerçekleştirilmiştir. Gelinen noktada Kazakistan Başbakanı Alihan Smailov, söz konusu anlaşmanın temel amacının taraflar arasındaki etkileşimin ittifak seviyesine çıkarılması olduğunu ve işbirliğinin geliştirilmesinin öngörüldüğünü belirtmiştir.[2]
İkili işbirliğine yönelik yasal çerçeve, neredeyse tüm etkileşim alanlarını kapsayan doksandan fazla belgeden oluşmaktadır. Diğer taraftan Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev ile Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev, Orta Asya devlet başkanlarının istişare toplantılarının ikili ve bölgesel işbirliğinin çözümü noktasında mühim bir mekanizma olarak ön plana çıkmasını da sağlamıştır. Buna ek olarak taraflar arasında Devletlerarası Yüksek Konsey’in kurulmasına da iki lider öncülük etmiştir.[3] Bu durum, anlaşma taslağına da yansımıştır. Dahası Aral Denizi de dahil olmak üzere petrol ve doğalgaz konusunda yakın işbirliği yapılması planlanmaktadır.
Bahsi geçen anlaşmanın 3. maddesi Kazakistan ile Özbekistan’ın birbirlerine karşı herhangi bir ittifaka veya eyleme katılmaktan kaçınacaklarını belirtmektedir: Buna askeri-teknik işbirliği de dâhildir. Ayrıca anlaşmanın büyük bölümü Orta Asya merkezli lojistik güzergahlarının yeniden yapılandırılması için gerekli koşulların yaratılmasına ayrılmıştır. Bu anlamda bölgede koridorlara ilişkin yatırımların artacağını öngörmek mümkündür.[4] Taraflar, ekonomik ve siyasi ortaklığı genişletmenin yanı sıra üçüncü devletlerin olası saldırganlıklarına da ortaklaşa karşı koyma niyetindedir.
Öte yandan anlaşma taslağında Moskova’nın eski Sovyet coğrafyasına dair entegrasyon projeleri olan Avrasya Ekonomik Birliği ve Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nden bahsedilmemektedir. 20. maddede Kazakistan ve Özbekistan’ın etkileşimde bulunmayı planladıkları uluslararası örgütler arasında Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Şanghay İşbirliği Örgütü ve İslami platformlar sıralanmıştır.
Anlaşma taslağı, Sayın Tokayev’in Moskova ziyareti sırasında Kazakistan Dışişleri Bakanlığı tarafından yayımlanmış ve 12 Aralık 2022 tarihine kadar tartışmaya açık olacağı belirtilmiştir. Nitekim Moskova, Kazakistan ile Özbekistan arasındaki yakınlaşmayı fark etmiş ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Sayın Tokayev’e Rusya’nın da dahil olduğu bir üçlü gaz birliğinin kurulmasını önermiştir.
Tahmin edileceği gibi mevzubahis anlaşmanın revize edilmesinin nedeni, küresel konjonktürde yaşanan jeoekonomik ve jeopolitik değişimlerdir. Bu durumda bölgenin kilit ülkeleri Özbekistan ve Kazakistan, dünyanın güç merkezleri olan Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Rusya ve Çin’e göre konumlarını sağlamlaştırmaya ve olası rekabetten kaçınmaya çalışmaktadır.
Sonuç olarak anlaşma, tarafların ikili ilişkiler ve karşılıklı ilgi alanlarına giren güncel meseleler hakkında düzenli görüş alışverişi yaparak pozisyonlarının koordinasyonunu öngörmektedir. Bu da taraflar arasındaki müttefiklik ilişkisinin genişleme ve derinleşme eğilimi içerisinde olduğunu göstermektedir.
[1] “Казахстан и Узбекистан отмечают 30-летие дипломатических отношений”, WorldNews, https://dknews.kz/ru/politika/261619-kazahstan-i-uzbekistan-otmechayut-30-letie, (Erişim Tarihi: 14.12.2022).
[2] “Казахстан и Узбекистан готовят новый союз”, Express, https://exk.kz/news/149153/kazakhstan-i-uzbiekistan-ghotoviat-novyi-soiuz, (Erişim Tarihi: 14.12.2022).
[3] “О подписании Договора между Республикой Казахстан и Республикой Узбекистан о союзнических отношениях”, Открытые НПА, https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=14312865, (Erişim Tarihi: 14.12.2022).
[4] Aynı yer.
