Rusya’nın Ukrayna’daki saldırgan politikaları, gözleri bir kez daha iki dünya savaşının patlak verdiği Balkan coğrafyasına çevirmiştir. Avrupa Birliği’ne (AB) üye olmayan ve birliğin genişlemesi için tek alan olarak varlığını sürdüren bu coğrafya, günümüzde Rusya ve Batı etkisi altında sıkışmış durumdadır. Başta Sırbistan olmak üzere Kuzey Makedonya, Arnavutluk ve Bosna Hersek gibi AB üyelik süreçleri ağır ilerleyen ülkeler, hem bölgesel hem de küresel gelişmeler dikkate alındığında birbirlerine daha fazla ihtiyaç duymaya başlamıştır. Bu noktada özellikle salgın sürecinden sonra yaşanan küresel ekonomik daralma ve gıda kıtlığıyla mücadelede Sırbistan’ın öncülüğünde başlatılan Kuzey Makedonya ve Arnavutluk’un dahil olduğu Açık Balkan Girişimi’nin ilk anlaşması 3 Ocak 2022 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yapılan anlaşmayla gıda güvenliği, bitki sağlığı ve veterinerlik gibi alanlarda gümrük prosedürleri minimize edilmiştir. Böylece ürün analizleri artık sadece ürünün menşei olan ülkede yapılacak ve diğer sınırlarda fiziki kontrol ve laboratuvar testleri uygulanmayacaktır.
2019 yılında temelleri atılan Açık Balkan Girişimi, 420 milyon dolarlık ticaret hacmine sahip olan üç ülke arasında işbirliğinin arttırılması ve ortak bir bölgesel pazar oluşturulmasını amaçlamaktadır. 1 Ocak 2023 tarihinden itibaren üye ülkeler arasında ortak bir gümrük sistemi oluşturulması planlanlanmaktadır.[1] Dünya Bankası’nın yapmış olduğu tahminlere göre söz konusu girişimin bölgeye yıllık katkısı 3,2 milyar dolar olacaktır.[2] Üç devletin liderleri Açık Balkan Girişimi’nin AB’ye bir alternatif olmadığını, tam tersine birliğe tam üyelik sonrasında yaşanabilecek bazı aksaklıkların şimdiden bertaraf edilmesi için önemli bir hazırlık aşaması olduğunu ileri sürmektedirler.[3]
ABD’nin Tutumu
Ukrayna Krizi’nden sonra Rusya ve Batı arasında sıkışıp kalan Sırbistan, mevcut kaotik ortamdan daha az hasarla çıkabilmek için çok ince bir denge politikası izlemek zorundadır. Açık Balkan Girişimi ise bu zorunluluğun bir sonucudur. Kısa zaman önce Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandr Vucic ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Sırbistan Büyükelçisi Christopher Hill, Sırbistan’ın bölgedeki rolü ve Kosova’yla ilişkilerini değerlendirdiği yaklaşık 3 saatlik bir toplantı gerçekleştirmiştir. Toplantı sonrası yapılan açıklamada ABD Büyükelçisi Hill, Açık Balkan Girişimi’ni desteklediklerini ve hızlı bir şekilde gelişmesi için yardımcı olmaya hazır olduklarını belirtmiştir.[4]
Bu gelişmelere paralel olarak Sırbistan Avrupa Entegrasyon Bakanı Jadranka Joksimovic, ABD Büyükelçisi Christopher Hill ve ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) Sırbistan Misyon Başkan Vekili Danny Robertson ile birlikte Sırbistan’a 19,5 milyon dolarlık ABD hibesi sağlayan iki değişikliği imzalamıştır. Değişiklikler, kamu yönetiminin işleyişini iyileştirmeyi ve piyasa ekonomisinin rekabet gücünü arttırmayı amaçlamaktadır. Joksimoviç, hibelerin Sırbistan için yıl sonuna kadar verilmesi planlanan 105 milyon dolarlık yardım paketinin bir bölümü olduğunu ifade etmiştir. ABD Büyükelçisi Hill ise bu işbirliğinin amacının Sırbistan’ın kurumsal altyapısının güçlendirilmesinin yanı sıra komşularıyla iyi ilişkilere sahip olması için katkı sunulması olduğunu vurgulamıştır.[5]
ABD, söz konusu girişime desteğinin yanı sıra girişimin geleceğiyle ilgili de görüşler belirtmektedir. Washington’un Batı Balkanlar Elçisi Gabriel Escobar, Sırbistan Parlamentosu’nda düzenlenen Açık Balkan Girişimi konulu toplantıya video konferans aracılığıyla katılarak, bölgesel girişimlerin tüm ülkelere eşit derecede açık olması gerektiğini ve girişimin altı Balkan ülkesini (Sırbistan, Karadağ, Kosova, Bosna Hersek, Arnavutluk, Kuzey Makedonya) kapsamasının bir ihtiyaç olduğunu vurgulamıştır.[6] Açık Balkan Girişimi’ndeki ülkelerin bu konudaki motivasyonu ise ABD’nin yaklaşımıyla örtüşmektedir. Davos’ta gerçekleşen Dünya Ekonomik Forumu’nda bir araya gelen Sırbistan ve Kuzey Makedonya Cumhurbaşkanları Açık Balkan Girişimi ve ikili ilişkilerin geliştirilmesinden duydukları memnuniyeti dile getirmiştir.[7] Aynı forumda Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, Karadağ Başbakanı Dritan Abazoviç’i 7-8 Haziran tarihlerinde Kuzey Makedonya’nın Ohri kentinde gerçekleşecek olan “Açık Balkan Zirvesi”ne davet etmiş ve Abazovic de zirveye katılacağını belirtmiştir.[8] Bu durum önümüzdeki süreçte girişimin Balkanlardaki etki alanını genişleteceğine işaret etmektedir.
Rusya ve Çin Faktörü
Rusya’nın 1989 yılından sonra Balkanlara dönüşü ve Çin’in Kuşak-Yol Projesi, iki ülke açısından Sırbistan’ın önemini arttırmaktadır. Özellikle Ukrayna Krizi’nin Balkanlara yansıyıp yansımayacağı sorunsalı, Belgrad’ı, Pekin ve Moskova açısından önemli bir konuma getirmiştir. Ukrayna Krizi’nden sonra tüm dünyayı kasıp kavuran enerji krizi, doğalgazının neredeyse tamamını Rusya’dan ithal eden Sırbistan’ı bu ülke karşısında zor durumda bırakmıştır. Sırbistan’ın 1 Haziran’a kadar Rus doğalgazını bin metreküp başına 270 dolar fiyattan satın alacağı ve ardından Rusya ile doğalgaz tedariki konusunda on yıllık yeni bir anlaşmanın imzalanacağı belirtilmiştir.[9]Bu tarihten iki gün önce ise Vucic, Rusya ile yakın zamanda 3 yıllık doğal gaz alım anlaşması yapacağını deklare etmiştir. Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic, anlaşmanın yürürlüğe girmesi halinde bin metreküp doğal gaz için Rusya’ya 310 ila 408 dolar arasında ödeme yapacaklarını belirtmiştir.[10]
Sırbistan savunma harcamaları açısından Rusya’ya bağımlı durumdadır. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova, Sırbistan’ın güvenliğinin Rusya’nın bu ülkeye yönelik tehditlere cevap verme hazırlığına bağlı olduğunu dile getirmiştir. 2018 yılında 700 milyon dolar civarında seyreden Sırbistan savunma bütçesi 2021 yılı itibarıyla 1,5 milyar doları bulmuştur.[11] Ayrıca dış politikasını Batı ve Rusya arasında dengelemeye çalışan Vucic, Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne vurgu yapmakla birlikte Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımlara destek vermemiştir.[12]
Çin’in ise Sırbistan’da şu anda 7 milyar dolarlık bir yatırım (borçlandırma) hacmi mevcuttur. Pekin, söz konusu ülkeyi “Avrupa’ya açılan kapısı” olarak değerlendirmektedir. Sırbistan’ın halihazırda Çin’e 3 milyar avrodan fazla borcu bulunmaktadır ve önümüzdeki yıllara yayılan yeni proje planlarıyla birlikte bu borcun birkaç kat artacağı tahmin edilmektedir. Bazı uzmanlar, Çin’le üzerinde anlaşılan 20’den fazla proje olduğunu ve bunların değerinin 15 milyar avroyu aştığını iddia etmektedir.[13] Geçtiğimiz Nisan ayında yapılan seçimlerden önce Sırbistan Hükümeti, yaşları 16-29 arasında değişen gençlere 100’er avro devlet yardımı dağıtılması nedeniyle muhalefetin eleştirilerine maruz kalmıştır. Yardımların tutarının 1,4 milyar avroyu bulduğuna dikkat çekilirken, Belgrad Üniversitesi Ekonomi Fakültesi Öğretim Üyesi Danica Popovic, Sırbistan bütçesinde açık olduğunu ve ülkenin gençlere dağıtılan yardımlar nedeniyle borçlanmak zorunda kalacağını ileri sürmüştür. Popovic, söz konusu kaynağın Çin’den gelme ihtimaline vurgu yaparak bu paranın hangi koşullar çerçevesinde geleceğine yönelik şeffaf bir anlayışın eksikliğine vurgu yapmıştır.[14] Sırbistan’ın önümüzdeki süreç içerisinde Çin’in borç tuzağıyla karşı karşıya kalma ihtimali söz konusudur.
Sonuç
Ukrayna Krizi sonucu ortaya çıkan yeni Soğuk Savaş, Sırbistan’ın bölgedeki önemini arttırmıştır. Ancak bu durum Sırbistan açısından bir takım zorlukları da beraberinde getirmektedir. Bu durumda Açık Balkan Girişimi, Sırbistan’ın mevzubahis zorlukların üstesinden gelmesi için önemli bir etken olabilir. Rusya’nın artan askeri talepleri ve Çin’in borç tuzağıyla karşı karşıya kalan Sırbistan için söz konusu girişim hem bölgesel hem de küresel anlamda önemli bir dış politika alternatifi görevi görmektedir. Balkanlardaki mevcut konjonktür gereği, ABD’nin bu girişimi desteklemesinin birkaç nedeni bulunmaktadır. Gelinen noktada Sırbistan’ın Çin’e olan ekonomik bağımlılığı her geçen gün artmaktadır ve bu nedenle söz konusu durumu dengelemek adına ABD’nin bölge ülkeleri arasındaki ticareti teşvik etmesi olası bir senaryodur. Bu durum ABD’nin Sırbistan’ı bölgedeki çıkarları açısından elinde tutmak istediğini göstermektedir. ABD’nin söz konusu girişimi desteklemesinin bir diğer sebebi ise Arnavutluk’la uzun yıllar sürdürmüş olduğu stratejik müttefikliktir.
Ukrayna Krizi’nden sonra ABD, Arnavutluk topraklarına asker yerleştirmiş ve bölgedeki varlığını arttırmıştır. Tüm dünyada etkisini hissettiren küresel ekonomik krizin olumsuz yansımalarını bir nebze de olsa azaltmak adına Arnavutluk’un bu girişimde yer almasını önemsemesi kuvvetle muhtemeldir. Arnavutluk, bir liman kenti olması nedeniyle bölge için oldukça önemli bir konumdadır. Ayrıca gerek Arnavutluk gerekse Sırbistan doğalgaz açısından Rusya’ya çok yüksek oranlarda bağlı ülkelerdir. Böyle bir durumda bu ülkelerin ekonomilerini kısmen de olsa destekleyecek olan bir proje, bu ülkelerin Rusya’ya olan bağımlılıklarını azaltacaktır. Bu, ABD için oldukça önemlidir. Sırbistan ise Açık Balkan Girişimi’nin potansiyelini iyi kullanarak Rusya ve Çin’e karşı dış politikada bir denge unsuru oluşturabilir. Ayrıca söz konusu girişimin üyeleri arasında birçok problem bulunmaktadır. Bu ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi söz konusu problemlerin çözümünü de kolaylaştıracaktır. Geçtiğimiz günlerde Sırp Ortodoks Kilisesi’nin Kuzey Makedonya Ortodoks Kilisesi’ni tanıma kararı mevcut ülkelerin önümüzdeki süreçte izleyecekleri politikalar açısından fikir vermektedir.
[1] “Açık Balkan Girişiminin İlk Anlaşması Yürürlüğe Girdi.”, TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/dunya/acik-balkan-girisiminin-ilk-anlasmasi-yururluge-girdi-641713.html, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[2] “Balkan Schengen’i tutar mı? ‘Avrupa bizi almıyorsa…”, Haber Global, https://haberglobal.com.tr/dunya/balkan-schengen-i-tutar-mi-avrupa-bizi-almiyorsa-131144, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[3] Sinan Baykent, “Balkanlar: İşbirliği mi, Neo-Yugoslavya’nın Gölgesi mi?”, Fikir Turu, https://fikirturu.com/jeo-strateji/balkanlar-isbirligi-mi-neo-yugoslavyanin-golgesi-mi/, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[4] “Serbia Claims United States Supports Open Balkan”, Exit News, https://exit.al/en/2022/05/23/serbia-claims-united-states-supports-open-balkan/, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[5] “US to Provide Grants Worth 19.5 Million Dollars to Serbia”, Tanjug, http://www.tanjug.rs/full view_en.aspx?izb=734210, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[6] “Açık Balkan, Tüm Ülkeleri Kapsamazsa İşe Yaramayacaktır”, Kosova Haber, https://www.kosovahaber.net/?page=2,9,69193, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[7] “Vucic, Pendarovski discuss Open Balkan”, Tanjug, http://www.tanjug.rs/full-view_en.aspx?izb=734928, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[8] “Abazovic’ten Açık Balkan Sürprizi”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/karadag/abazovicten-acik-balkan-surprizi-h3247.html, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[9] “Bajatovic: New gas deal with Russia to be signed after June 1”, Tanjug, http://www.tanjug.rs/full-view_en.aspx?izb=720113, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[10] “Sırbistan ve Rusya Doğalgaz Konusunda Anlaştı”, NTV, https://www.ntv.com.tr/dunya/sirbistan-ve-rusya-dogalgaz-konusunda-anlasti,7bMwB6swiU-hN23LK6mMgw, (Erişim Tarihi: 08.06.2022)
[11] “Zaharova: Sırbistan’ın Savunması Rusya’ya Bağlı”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/gundem/zaharova-sirbistan-in-savunmasi-rusya-ya-bagli-h2052.html, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[12] Sasa Dragojlo, “Serbia Under Pressure to Join Sanctions Against Russia, Says Vucic”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2022/02/22/serbia-under-pressure-to-join-sanctions-against-russia-says vucic/?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[13] “Sırbistan, Çin ile Serbest Ticaret Anlaşması İmzalayacak”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/ekonomi/sirbistan-cin-ile-serbest-ticaret-anlasmasi-imzalayacak-h2333.html, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
[14] “Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic’e Oy Satın Alma Suçlaması”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/sirbistan/sirbistan-cumhurbaskani-vucice-oy-satin-alma-suclamasi-h2301.html, (Erişim Tarihi: 28.05.2022).
