Tarih:

Paylaş:

Rusya-Pakistan Yakınlaşmasında Enerji Faktörü ve Afganistan

Benzer İçerikler

Bu yazı şu dillerde de mevcuttur: English Русский

Rusya ile Pakistan, Asya kıtasının farklı iki bölgesinde bulunan devletlerdir. İki ülkenin arasında Orta Asya bölgesi ve Afganistan bulunmaktadır. Söz konusu devletlerin ilişkileri Pakistan’ın bağımsızlığını kazandığı dönemlere kadar dayanmaktadır. Sovyetler Birliği, Pakistan’da çeşitli enerji projeleri gerçekleştirirken; tarımsal konularda da işbirliği gelişmiştir. Ancak Afganistan’a Sovyetler Birliği’nin düzenlediği müdahale sürecinde taraflar arasındaki ilişkiler sekteye uğramıştır.

Ayrıca Sovyetler Birliği ile Hindistan arasındaki yakın münasebetlerin Pakistan’ı rahatsız ettiği söylenebilir. 1990 yılından sonraki dönemde dünya yeniden şekillenirken; Rusya ile Pakistan arasındaki ilişkiler de bundan etkilenmiştir. Söz konusu tarihten itibaren Rusya, tekrar bir yükselen bir güç olma stratejisi geliştirmiş ve Sovyetler Birliği’nden kalan ilişkilerin mirasını kullanmaya yoğunlaşmıştır. Lakin Rusya’nın Hindistan’la ve Pakistan’ın Batı’yla olan ilişkileri, taraflar arasındaki yakınlaşmayı yavaşlatmıştır. Ancak 2015 yılından sonraki dönemde Pakistan’ın Çin’le yakınlaştığı süreçte İslamabad-Moskova hattında da ilişkilerin geliştiği söylenebilir.[1]

Bununla birlikte ikili ilişkileri etkileyen faktörlerden biri de Rusya-Ukrayna Savaşı’dır. Bilindiği gibi Rusya, Avrupa pazarından uzaklaşınca Asya pazarına yönelmiştir. Bu durum, enerji ihtiyacı olan ülkeleri Moskova nazarında değerli kılmıştır. Zira Pakistan da Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru da dahil olmak üzere gerçekleştirdiği çeşitli projeler ve artan nüfusu sebebiyle enerjiye olan ihtiyacıyla ön plana çıkmaktadır. Nitekim taraflar arasında savaştan önce de enerji konusunda işbirliği geliştirmeye yönelik bazı adımların atıldığı bilinmektedir. Fakat savaşın ardından bu süreç hız kazanmıştrı.

Hatırlanacağı üzere 2015 yılında Moskova ve İslamabad, ithal edilen sıvılaştırılmış doğalgazın (LNG) Pencap Eyaleti’nde bulunan elektrik santrallerine ulaştırılması için gereken 1.100 kilometrelik boru hattının inşa edilmesi konusunda anlaşmıştır. Ancak bu proje, Batı’nın uyguladığı yaptırımlar nedeniyle sekteye uğrarken; yakın geçmişte yeni gelişmeler yaşanmıştır.

2022 yılının Eylül ayında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif, Özbekistan’ın kadim şehri Semerkant’ta düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü zirvesinde görüşmüştür. Putin, görüşme sırasında Pakistan’a boru hattıyla doğalgaz göndermek istediklerini ve Kazakistan ile Özbekistan’ı kastederek hattın bir kısmının hazır olduğunu söylemiştir.[2]

Putin’in bu teklifi daha sonra tekrar gündeme gelmiştir. Çünkü Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle Asya pazarına odaklanan Rusya, yaptırımların etkisini kırmaya ve ekonomik kazanımlarını arttırmaya çalışmaktadır. Bu noktada Pakistan, Rusya için önemli bir pazardır. Zira ülkedeki enerjinin %46’sı ithal edilmektedir. Enerji ihtiyacının artmaya devam edeceği de bilinmektedir. Ülkenin %25’inin enerjiye ulaşmada sıkıntı yaşadığı da düşünüldüğünde, Pakistan’ın enerji ihtiyacı ve taşıdığı pazar potansiyeli daha net görülmektedir.[3] Dolayısıyla taraflar arasındaki ilişkilerin güçlenmesi sayesinde Rusya, yeni bir pazara kavuşurken; Pakistan da ucuz enerjiye ulaşma imkanı elde etmektedir.

Nitekim 19 Ocak 2023 tarihinde Rusya Enerji Bakanı Nikolay Shulginov, beraberindeki heyetle birlikte İslamabad’ı ziyaret etmiştir. Ziyarette ele alınan konuların başında Pakistan’a indirimli petrol ve doğalgaz ihracatı gelmiştir. Bu bağlamda karşılıklı ekonomik ve ticari ilişkileri geliştirme hedefi de masaya yatırılmıştır. 29 Ocak 2023 tarihinde ise Pakistan Dışişleri Bakanı Bilawel Butto Zerdari, Rus mevkidaşı Sergey Lavrov’un davetiyle Moskova’yı ziyaret etmiştir. İki günlük ziyarette enerjinin önemli bir başlık olacağı düşünülmektedir.[4]

Rusya açısından Orta Asya-Afganistan üzerinden Pakistan’la kurulacak olan coğrafi bağın bir diğer hedefi da Hindistan’a enerji gönderebilmektir.[5] Zira Ukrayna Savaşı’ndan sonra Yeni Delhi, enerji konusunda Moskova’nın en önemli müşterileri arasına girmiştir. Hindistan’a en az maaliyetle gönderilecek olan enerji hem Yeni Delhi’nin hem de Moskova’nın çıkarlarına uygundur. Bu süreçte İslamabad yönetimi de yeni ekonomik kazanım elde edecektir. Ayrıca Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) ve Trans Afgan Ulaştırma Koridoru’nun hayata geçirilmesi de kolaylaşacaktır.

Rusya ile Pakistan arasındaki coğrafi bağlantının tesis edilmesi, ancak Orta Asya ile Afganistan üzerinden geçecek bir hatla mümkündür. Orta Asya’da bulunan hatlar, Rus gazının bir noktaya kadar taşınmasına hizmet edecektir. Lakin Afganistan’daki kısım önemli bir boşluk oluşturmaktadır. Bu yüzden de iki stratejinin gündeme geleceği öngörülebilir: Ya en kısa zamanda Orta Asya’dan Pakistan’a uzanan bir doğalgaz boru hattı inşa edilecek ya da tankerlerle taşımacılık gerçekleştirilecektir. Boru hattının inşası, uzun bir zaman dilimi gerektirmektedir. Tankerlerle taşımacılık ise daha maliyetli bir yöntemdir.

Söz konusu engelin çözülmesine dair en önemli konulardan biri Afganistan’da barış ve istikrar ortamının sağlanmasıdır. Rusya ve Pakistan, Afganistan’dan ABD’nin çekilmesini desteklemiştir. Ancak bölgede terör tehdidinin güçlenmesi, devletleri rahatsız etmektedir. Rusya, görece Afganistan’a uzak olsa da Pakistan’la coğrafi bir bağlantı kurma ve enerji hattı inşa etme noktasında geliştirilecek projelerin güvenliği nedeniyle bölgesel güvenlik tehditlerinden etkilenebilir.

Sonuç olarak Afganistan, kuzey-güney güzergahında Rusya ve Pakistan için önemli bir merkez olurken; bu durum, Moskova ile İslamabad’ın Afganistan’a yönelik ortak politika ve strateji belirleme ihtimalini arttıracaktır. Ayrıca Rusya’nın Afganistan üzerinden Pakistan ve Hindistan’a enerji göndermesi de bölgedeki kazan-kazan dinamiklerini olumlu etkileyecektir. Çünkü hem Pakistan hem de Hindistan, Rusya’nın sunduğu ucuz enerjiden yararlanmaya çalışacaktır. Elbette bu noktada Rusya’nın Kazakistan ve Özbekistan’a “gaz birliği” teklifinde bulunmasının amacı da daha iyi anlaşılmaktadır.


[1] “Pakistan-Russia Relations”, Embassy of Pakistan, Moscow, http://parepmoscow.com/en/pakistan-russia-relations/, (Erişim Tarihi: 30.01.2023).

[2] “Putin Says Pipeline Gas Supplies to Pakistan are Possible, Part of Infrastructure in Place”, Reuters, https://www.reuters.com/world/putin-says-pipeline-gas-supplies-pakistan-are-possible-part-infrastructure-place-2022-09-15/, (Erişim Tarihi: 30.01.2023).

[3] “Pakistan’s Reliance on Energy Imports Due to Lack of Investment in Domestic Exploration – ADB”, Arab News, https://www.arabnews.pk/d%C3%BC%C4%9F%C3%BCm/2221231/pakistan, (Erişim Tarihi: 30.01.2023).

[4] Syed Irfan Raza-Anwar Iqbal, “Bilawal Lands in Moscow on Two-Day Official Visit”, DAWN, https://www.dawn.com/news/1734335, (Erişim Tarihi: 30.01.2023).

[5] M.K. Bhadrakumar, “Russia’s Gas Union Eyes Pakistan, India”, News Click, https://www.newsclick.in/russias-gas-union-eyes-pakistan-india, (Erişim Tarihi: 30.01.2023).

Dr. Emrah KAYA
Dr. Emrah KAYA
ANKASAM Dış Politika Uzmanı Dr. Emrah Kaya, Akdeniz Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezundur. Yüksek lisans derecesini 2014 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde hazırladığı “Latin Amerika'da Sol Liderlerin Yükselişi ve Uluslararası Politikaya Etkisi: Venezuela-Bolivya Örneği” başlıklı teziyle almıştır. Kaya, doktora derecesini de 2022 yılında aynı üniversitede hazırladığı "Terörle Mücadelede Müzakere Yöntemi: ETA-FARC-LTTE-PKK" başlıklı teziyle elde etmiştir. İyi derecede İngilizce bilen Kaya'nın başlıca çalışma alanları; Orta Asya, Latin Amerika, terörizm ve barış süreçleridir.