Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in bu yılki ilk yurtdışı gezisi olan ve kısa süre önce tamamlanan Güneydoğu Asya ziyareti, Çin’in geleneksel bağlarını derinleştirme, pratik işbirliğini genişletme ve komşularıyla ortak bir geleceğe sahip bir toplum inşa etme vizyonunu ilerletme konusundaki kararlılığını ortaya koymuştur. Vietnam, Malezya ve Kamboçya’yı kapsayan tur, küresel korumacılık ve tek taraflılık artmaya devam ederken Çin’in bölgesel istikrar ve refahı güçlendirmeye yönelik yenilenen çabasının ve bölgesel ekonomik entegrasyona yönelik kararlı desteğinin de sinyallerini vermiştir.[1] Turun diğer bir odak noktası, altyapıdan dijital ve yeşil ekonomiye kadar geniş bir yelpazeye yayılan projeler aracılığıyla bölgesel bağlanabilirliği arttırmak ve kalkınma fırsatları yaratmak amacıyla yüksek kaliteli Kuşak ve Yol Girişimi (KYG) olmuştur.[2]
Bölgesel işbirliğinin öne çıktığı bu ziyaretlerde altyapı ve teknoloji gibi alanlarda pek çok stratejik anlaşma imzalanmıştır. Bu sayede Çin’in bölgedeki ekonomik bağları güçlendirilmiş, tedarik zincirlerinin güvenliği ve istikrarı desteklenmiştir. Ekonomik ve diplomatik diyaloglar yoluyla ise bölgesel barışın pekiştirilmesine dikkat çekilmiştir. Ayrıca ekonomik işbirliği yönünde gösterilen çabalar yalnızca ülkeler arasındaki anlaşmalar veya görüşmelerle sınırlı kalmamaktadır. Çünkü Çin, bu ülkelerle hem Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) hem de KYG kapsamında da çeşitli diyaloglar gerçekleştirmektedir. Bu da bölgesel entegrasyonu artırmakta ve çok taraflı diplomasinin altını çizmektedir.
Görüşmeler kapsamında Çin ve ASEAN arasındaki serbest ticaretin derinleştirilmesine yönelik çabalara değinilmiştir. Bunun yanı sıra Çin, ASEAN’la kurduğu güçlü ekonomik ilişkilerle Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) bölgedeki varlığına karşı bir denge politikası izlemektedir. Her ne kadar bölgedeki deniz yetki alanları konusunda zaman zaman gerilimler yaşansa da Çin, bu tür ziyaretlerle karşılıklı saygı, diyalog ve ortak deniz güvenliği eğitimleri gibi işbirliklerini teşvik ederek ticari ilişkileri sürdürmek ve bölgesel gerilimi azaltmak adına bir güven ortamı yaratmayı hedeflemektedir.
ASEAN’a üye olan 10 ülkenin (Brunei, Endonezya, Filipinler, Laos, Malezya, Myanmar, Kamboçya, Singapur, Tayland, Vietnam) tamamı da KYG kapsamında Çin’le işbirliği içerisindedir. Örneğin Malezya’yla doğu kıyısı demiryolu, Endonezya’yla Cakarta-Bandung hızlı tren hattı, Laos’la demiryolu, Kamboçya’yla limanlar üzerinden bir ortaklık ve Myanmar ile ekonomik koridoru bulunmaktadır. Bu projeler ASEAN ülkelerinin altyapı, kalkınma ve modernizasyonuna katkı sağlarken, Çin’in ticaret yollarını güvence altına almakta ve ekonomik işbirlikleri üzerinden özellikle bölgesel nüfuzunu artırmasını sağlamaktadır.
“Tek Çin” politikasını savunduğunu söyleyerek Çin’i diplomatik olarak karşısına almayan ancak Dörtlü Güvenlik Diyaloğu (QUAD) veya AUKUS gibi askeri ittifaklarla “Çin’i çevreleme” politikasını sürdüren ABD ise ASEAN ülkelerine alternatif bir işbirliği seçeneği sunmakta ve bölgedeki Çin etkisine karşı bir denge politikası izlemektedir. Çünkü Çin’in KYG ve ASEAN kapsamında bölgede geliştirdiği işbirlikleri, ABD’nin liderlik iddiasını sürdürdüğü uluslararası düzene meydan okumaktadır. Dolayısıyla ABD, sistemdeki kontrolünü sağlamaya ve istikrarı sürdürmeye çalışmaktadır. Bunu yaparken de Çin’le ticari ilişkilerini devam ettirerek onu sistemin içinde tutmakta ve ekonomik olarak iç içe olduklarından dolayı bir denge stratejisi uygulamaktadır. Böylece Çin’le doğrudan bir çatışmadan kaçınırken aynı zamanda onun etkisini sınırlandırmaya yönelik birtakım stratejiler benimsemektedir.
ABD, son yıllarda ASEAN’la çok yönlü diyaloglar kurma çabasındadır. 2015 yılından bu yana ASEAN’la “stratejik ortaklık” düzeyinde ticaret, teknoloji, çevre, sağlık ve eğitim gibi alanlarda diyaloglar sürdürmektedir. Bölgeyle bağlantıların güçlendirilmesi adına ABD başkanları düzenli olarak ASEAN zirvelerinde yer almaktadır. Fakat ASEAN ülkelerinin aynı zamanda Çin’le yakın ilişkiler içerisinde bulunması dengeleyici bir diplomasiyi gerekli kılarken, bölge içinde stratejik rekabetin artmasına da yol açmaktadır.
Sonuç olarak Çin’in Güneydoğu Asya ülkeleriyle geliştirdiği ekonomik ve diplomatik işbirlikleri, hem bölgenin kalkınmasına yardımcı olarak istikrarı pekiştirmekte hem de Çin’in küresel güç pozisyonundaki rolünü artırmaktadır. KYG ve ASEAN aracılıklarıyla yürütülen projeler ve diyaloglar ise Güneydoğu Asya ülkeleri açısından kalkınma hedeflerine yönelik tamamlayıcı veya alternatif kaynaklar sunarken, Çin’in bölgedeki ekonomik etkisini derinleştirmektedir. Dahası ASEAN’la yürütülen yapıcı diyaloglar, Çin’in yumuşak güç kullanarak daha cazip ve güvenilir bir büyük aktör olarak olumlu bir imaj çizmesini sağlamaktadır.
Bu gelişmeler, ABD tarafından da dikkatle izlenmektedir. Çünkü yalnızca QUAD ve AUKUS gibi jeopolitik ittifaklarla değil aynı zamanda ASEAN ülkeleriyle de doğrudan diyaloglar kurarak Çin’in bölgesel etkisine karşı bir denge oluşturmaya çalışmaktadır. ASEAN ülkelerinin çok taraflı işbirliği doğrultusunda denge politikasını sürdürme çabaları karşısında Asya-Pasifik’te Çin’in yükselen etkisi ve ABD’nin dengeleme stratejileri, bölgede çok boyutlu bir güç mücadelesine sahne olmaktadır. Aslında bölgenin geleceği, büyük güçlerin rekabeti kadar Güneydoğu Asya ülkeleri gibi dengeleyici aktörlerin rolleriyle de önemli ölçüde şekillenmektedir.
[1] “Xi’s Southeast Asia visit deepens shared commitment to neighborhood amity, cooperation”, Xinhua News, https://english.news.cn/20250419/bcfd8bea4d9245a5bf4adff12070d81a/c.html, (Erişim Tarihi: 19.04.2025).
[2] Aynı Yer.
