Avrupa Birliği (AB) ile Azerbaycan arasında son yıllarda giderek derinleşen ilişkiler, enerji güvenliğinden ulaştırma projelerine, bölgesel istikrardan dijital dönüşüme kadar birçok alanda stratejik bir yakınlaşma zemini sunmaktadır. Coğrafi konumu, enerji kaynakları ve ulaştırma hatlarıyla Güney Kafkasya’nın kilit ülkelerinden biri olan Azerbaycan, AB açısından yalnızca bir komşu değil, aynı zamanda enerji tedarik zincirinde “kritik bir ortak” olarak değerlendirilmektedir. Mevcut veriler ışığında, ilişkilerin sadece ekonomik değil, jeopolitik açıdan da AB’nin Doğu Komşuluk politikasında önemli bir örnek oluşturduğu görülmektedir.
Azerbaycan, AB’nin enerji güvenliğinin temininde kritik bir role sahiptir. Özellikle Güney Gaz Koridoru’nun önemli bir parçası olan Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) ve TAP projeleri aracılığıyla Hazar doğalgazı Avrupa’ya ulaştırılmaktadır.[1] Bu koridor, AB’nin Rusya dışı enerji kaynaklarına erişimi açısından stratejik bir anlam taşımaktadır. Avrupa Komisyonu, bu hattı “AB’nin enerji güvenliğini artıracak öncelikli altyapı” olarak nitelendirmektedir.[2] Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası AB’nin Azerbaycan’la ilişkileri daha da yoğunlaşmış; Temmuz 2022 tarihinde taraflar arasında imzalanan “Enerji Alanında Stratejik Ortaklık Bildirisi” ile Azerbaycan’ın AB’ye doğalgaz tedarikinin iki katına çıkartılması hedeflenmiştir.[3] Bu gelişme, ilişkilerin kısa vadede enerji temelli derinleştiğini göstermektedir.
Öte yandan Azerbaycan, Çin’in “Kuşak ve Yol Girişimi” bağlamında Orta Koridor’un önemli bir bileşeni hâline gelmiştir.[4] Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Hattı, Çin ile Avrupa arasında alternatif ve güvenli bir güzergâh olarak değerlendirilmektedir. Bu durum, AB’nin Azerbaycan’a yönelik ilgisini enerji dışında da pekiştirmektedir. Bu gelişmeler, taraflar arasında daha dengeli ve çok boyutlu bir stratejik ortaklık inşa edilmesi için güçlü bir dayanak oluşturmaktadır.
2020 Karabağ Savaşı sonrasında bölgesel dengelerde yaşanan dönüşüm, AB’nin Güney Kafkasya’daki rolünü yeniden tanımlama sürecini hızlandırmıştır. Brüksel, Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki barış sürecine aktif şekilde katkı sağlamayı hedeflemektedir. Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel’in arabuluculuğunda gerçekleştirilen görüşmeler, taraflar arasında güven inşa etmeye yönelik önemli adımlar olarak öne çıkmaktadır. AB’nin bu süreçteki yapıcı rolü, Güney Kafkasya’da uzun vadeli barış ve istikrar hedeflerinin bir parçası hâline gelmektedir. Her ne kadar Rusya ve Türkiye gibi aktörlerle kıyaslandığında etkisi sınırlı görünse de AB’nin tarafsızlığı ve istikrar odaklı yaklaşımı, Azerbaycan tarafından dengeli ve güvenilir bir partner olarak algılanmasını sağlamaktadır.
Bu gelişmeler ışığında Azerbaycan-AB ilişkileri stratejik ortaklık perspektifi doğrultusunda ilerlemektedir. Enerji güvenliği, ulaştırma hatları ve bölgesel barış gibi alanlarda derinleşen işbirliği, taraflar arasındaki karşılıklı bağımlılığı güçlendirmektedir. AB’nin yapıcı eleştirileri ve sürdürülen diyalog mekanizmaları, kurumsal işbirliğinin gelişimine katkı sunmaktadır. Bu bağlamda AB’nin çıkar temelli yaklaşımı ile Azerbaycan’ın bölgesel vizyonu arasında giderek daha uyumlu bir zemin oluşmaktadır. Bu ilişkilerin gelecekte daha kapsamlı ve kurumsallaşmış bir stratejik ortaklığa dönüşme potansiyeli güçlenmektedir.
Son yıllarda enerji, ulaştırma, güvenlik ve normatif meseleler ekseninde şekillenen çok katmanlı bir yapıya bürünmüştür. İlişkilerin temelini 1999 yılında yürürlüğe giren Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (PCA) oluştururken, 2017 yılından bu yana sürdürülen yeni kapsamlı anlaşma müzakereleri, tarafların işbirliğini güncel koşullara göre yeniden tanımlama çabasını yansıtmaktadır.
Özellikle 2022 yılında imzalanan enerji mutabakatı ile Azerbaycan’ın AB’ye doğal gaz ihracatını 2027 yılına kadar iki katına çıkarması hedeflenmiştir. Güney Gaz Koridoru’nun (SGC) stratejik önemi bu süreçte daha da artarken, Azerbaycan sadece enerji arzı sağlayan bir ülke değil, aynı zamanda enerji güvenliğinde kilit bir aktör olarak konumlandırılmıştır. 2025 yılı itibarıyla bu hattın genişletilmesi ve yeşil enerji dönüşümünün bölgeye entegre edilmesi amacıyla Bakü’de düzenlenen “Corridor Advisory” ve “Green Energy Advisory” toplantıları, “Hazar-Karadeniz-Avrupa Yeşil Enerji Koridoru” projesinin fizibilite aşaması büyük ölçüde tamamlanmasına aracı olmuştur.[5]
2020 Karabağ Savaşı sonrası AB, yaşanan gelişmelere kayıtsız kalmayarak hem insani yardımları hem de arabuluculuk çabalarını yoğunlaştırmıştır. AB’nin taraflara yönelik dengeli yaklaşımı hem bölgesel istikrarın sağlanmasına hem de uzun vadeli barış vizyonunun desteklenmesine katkı sağlamaktadır.[6] Bu çabalar, Azerbaycan’ın Avrupa’yla ilişkilerinde sadece ekonomik değil, aynı zamanda normatif alanlarda da yapıcı bir uyum arayışı içinde olduğunu göstermektedir. 2025 yılının ilk yarısında Azerbaycan ve Ermenistan arasında barış anlaşması yönünde önemli ilerlemeler kaydedilmiş, sınır belirleme ve egemenlik konularında mutabakat sağlanmıştır.[7] Bu süreçte AB Konseyi Başkanı Charles Michel’in arabuluculuğunda yürütülen diplomatik temaslar, Brüksel’in Güney Kafkasya’daki istikrar arayışındaki rolünü teyit etmektedir. Bununla birlikte Haziran 2025 tarihinde Syunik bölgesinde yaşanan kısa süreli sınır ihlalleri, kalıcı barış sürecinin ne denli kırılgan olduğunu da göstermektedir.[8]
Ticaret ve ulaştırma boyutunda ise Azerbaycan, AB için Çin-Orta Asya-Avrupa koridorunun önemli bir parçası haline gelmiştir. Trans-Hazar Doğu-Batı Orta Koridoru üzerindeki yatırımlar, enerji dışı alanlarda da işbirliği perspektifi oluştururken; Zengezur Koridoru gibi jeopolitik açıdan tartışmalı projeler ise hem bölgesel aktörler hem de AB açısından dikkatle izlenmektedir. Bu çerçevede Azerbaycan-AB ilişkilerinde ulaştırma ve enerji ağları üzerinden bir stratejik yakınlaşma söz konusudur.[9]
AB ile Azerbaycan arasında kurulan çok boyutlu ilişkiler, 2025 yılı itibarıyla enerji güvenliği, altyapı bağlantıları ve bölgesel barış süreçleri açısından olumlu bir seyir izlemektedir. Özellikle Güney Gaz Koridoru’nun genişletilmesi, Karabağ Savaşı sonrası barış girişimlerinde AB’nin arabuluculuk rolü ve yeşil dönüşüm eksenli projeler, taraflar arasında ortak çıkarlar temelinde kurulan stratejik bağları güçlendirmektedir. Her ne kadar demokratik normlar ve siyasi reformlar gibi konularda farklılıklar devam etse de ilişkilerin kurumsal düzeyde derinleştirilmesi yönündeki irade ve sürdürülen diplomatik diyalog, gelecekte daha kapsamlı bir ortaklık modeline geçişin mümkün olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda AB-Azerbaycan ilişkileri, stratejik ortaklık kavramının somut karşılık bulduğu işbirliği örneklerinden biri olma potansiyelini taşımaktadır.
[1] “European Commission, Southern Gas Corridor: the Trans Adriatic Pipeline contributes to EU’s energy diversification goals”, EC Europa, https://ec.europa.eu/, (Erişim Tarihi: 12.06.2025).
[2] Aynı yer.
[3] Tasya Adelia Putri, Strategic Partnership: the European Union and Azerbaijan energy cooperation, Modern Diplomacy, https://moderndiplomacy.eu/2024/06/26/strategic-partnership-the-european-union-and-azerbaijan-energy-cooperation/ (Erişim Tarihi: 12.06.2025).
[4] Konstantin Kladensky, The Azerbaijan-China Strategic Partnership: Opportunities and Challenges for the EU, https://chinaobservers.eu/the-azerbaijan-china-strategic-partnership-opportunities-and-challenges-for-the-eu/ (Erişim Tarihi: 12.06.2025).
[5] European Commission, 3rd Green Energy Advisory Council Meeting, https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu (Erişim Tarihi: 12.06.2025).
[6] EU and Azerbaijan to resume negotiations on a new partnership and cooperation agreement, https://euneighbourseast.eu/news/latest-news/eu-and-azerbaijan-to-resume-negotiations-on-a-new-partnership-and-cooperation-agreement/ (Erişim Tarihi: 12.06.2025).
[7] Felix Light & Nailia Bagirova, Armenia and Azerbaijan agree treaty terms to end almost 40 years of conflict, Reuters, https://www.reuters.com/world/armenia-says-it-is-ready-sign-peace-agreement-with-azerbaijan-2025-03-13/ (Erişim Tarihi: 12.06.2025).
[8] Felix Light, In Armenia, rising ceasefire violations bring fears of war with Azerbaijan, Reuters, https://www.reuters.com/world/armenia-rising-ceasefire-violations-bring-fears-war-with-azerbaijan-2025-06-12/ (Erişim Tarihi: 12.06.2025).
[9] Nazrin Abdul, Azerbaijan, EU to hold 3rd high-level energy dialogue in Brussels, https://www.azernews.az/business/243096.html (Erişim Tarihi: 12.06.2025).
